Εισαγωγή στην Πολιτεία: Σύντομη Βιογραφία του Πλάτωνα

Ο Πλάτωνας  γεννήθηκε τα πρώτα χρόνια του πελοποννησιακού πολέμου, ένα χρόνο μετά το θάνατο του Περικλή.  Η καταγωγή του, τόσο από την μητέρα όσο και από τον πατέρα είναι αριστοκρατική. Ο πατέρας του Αρίστωνας υποστήριζε ότι ήταν απόγονος του Κόδρου, τελευταίου βασιλιά της Αθήνας, ενώ η μητέρα του Περικτιόνη ήταν συγγενής του νομοθέτη Σόλωνα. Από την οικογένεια της μητέρας του κληρονόμησε την αριστοκρατική ιδεολογία. Αυτό προκύπτει   από το γεγονός ότι οι θείοι του Κριτίας και Χαρμίδης ήταν μέλη του καθεστώτος των τριάκοντα τυράννων. Ο πατέρας του, αν και συντηρητικός επίσης, είχε ισχυρές διασυνδέσεις με τον Περικλή και το πνεύμα εξουσίας που δημιούργησε.

  Τη νεότητα του σημάδεψε η συνάντηση με το Σωκράτη, ο οποίος του μεταφύτεψε τον έρωτα προς τη γνώση, τη διαλεκτική μέθοδο αλίευσης της, την ιδεαλιστική ιδεολογία που αργότερα μετάτρεψε στη θεωρία των ιδεών. Η επίδραση του φαίνεται από το γεγονός ότι ο Σωκράτης είναι ο πρωταγωνιστής των διαλόγων που έγραψε αργότερα για να μορφοποιήσει την ιδεολογία του. Ο Σωκράτης αποτέλεσε για τον Πλάτωνα ηθικό πρότυπο ιδεολογικής εντιμότητας και ακεραιότητας. Ναι μεν απέρριπτε τη δημοκρατία για τον φτηνό λαϊκισμό και τη δημαγωγία των ηγετών της, αλλά από την άλλη δεν δίστασε να διαχωρίσει τη στάση του από το αιμοχαρές καθεστώς των τριάκοντα τυράννων. Η ηθική εντιμότητα του Σωκράτη και το γεγονός ότι δεν κολάκευε τον όχλο και έμεινε σταθερός στις αρχές του  στοίχισαν τη ζωή στο δάσκαλο του Πλάτωνα, αλλά χαλύβδωσαν τη πίστη του μαθητή στο ηθικό μεγαλείο του δασκάλου του. .  

Οι τραυματικές εμπειρίες, όπως η ατιμωτική ήττα της Αθήνας στον πελοποννησιακό πόλεμο και κυρίως η καταδίκη και η εκτέλεση της θανατικής ποινής του  δασκάλου του Σωκράτη το 399 π.Χ. σημάδεψαν τον νεαρό τότε εραστή της φιλοσοφίας. Προσπαθώντας να βρει διέξοδο έφυγε και πήγε στα Μέγαρα και μαθήτεψε αρχικά κοντά στον Ευκλείδη, ιδρυτή της Μεγαρικής Σχολής. Η αναζήτηση συνεχίστηκε για πέντε περίπου χρόνια ώσπου ο πρώτος κύκλος ταξιδιών του έκλεισε με την επιστροφή του στην Αθήνα. Την περίοδο αυτή πρέπει να έγραψε την Απολογία για να αποκαταστήσει την μνήμη του δασκάλου του.

Το πρώτο ταξίδι Αναζήτησης: Κυρήνη – Αίγυπτος – Σικελία (388 π.Χ.)

Ακολούθησε νέος κύκλος ταξιδιωτικής αναζήτησης. Πήγε στην Κυρήνη και μαθήτεψε κοντά στον μαθηματικό Θεόδωρο.  Έπειτα πήγε στην Αίγυπτο όπου πήρε μαθήματα κοσμολογίας από το τοπικό ιερατείο. Την αποκρυσταλλωμένη γνώση που πήρε από τον πανάρχαιο πολιτισμό της Αιγύπτου την παρουσίασε στο Διάλογο του Τίμαιος. Ύστερα ταξίδεψε στην Μεγάλη Ελλάδα και στη νότια Ιταλία. Στον Τάραντα συναντήθηκε με  τον Πυθαγόρειο Αρχύτα από τον οποίο εκμαίευσε το απόσταγμα της πυθαγόρειας φιλοσοφίας και των μαθηματικών. Επόμενος σταθμός οι Συρακούσες όπου μάταια προσπάθησε να πείσει τον τύραννο Διονύσιο Α΄ να μεταμορφώσει το πολίτευμα της χώρας του με βάση την ιδεολογία της πλατωνικής πολιτείας. Ο άξεστος τύραννος πόρρω απείχε από τον εμπνευσμένο φιλόσοφο κυβερνήτη της Πολιτείας. Όχι μόνο δεν δέχτηκε να μεταμορφώσει τις Συρακούσες κατά τα Πλατωνικά πρότυπα, αλλά  έδιωξε το φιλόσοφο κακήν κακώς. Κατά το ταξίδι της επιστροφής ο Πλάτωνας αιχμαλωτίστηκε από πειρατές,  πουλήθηκε σαν δούλος και κατέληξε στο σκλαβοπάζαρο της Αίγινας. Εκεί για καλή του τύχη τον εξαγόρασε κάποιος πλούσιος φίλος του από την Κυρήνη και του χάρισε την ελευθερία του

Ακολουθεί η ίδρυση της Φιλοσοφικής σχολής¹ που ονομάστηκε Ακαδημία προς τιμή του τοπικού ήρωα Ακάδημου. Τα επόμενα είκοσι χρόνια ο Πλάτωνας ασχολήθηκε με την οργάνωση της Ακαδημίας η οποία εξελίχθηκε σε τόπο συνάντησης και πνευματικής κυοφορίας της  ελίτ της εποχής του. Με εξαίρεση την περίοδο που έλειπε για ταξίδια,  ο Πλάτωνας δίδαξε εκεί μέχρι το τέλος της ζωής του και παράλληλα συνέγραφε τους διαλόγους του. Η Ακαδημία έμελλε να παραμείνει πνευματικός φάρος για χίλια χρόνια μέχρι που την έκλεισε ο Ιουστινιανός το 529 μ.Χ.

Δεύτερο και τρίτο ταξίδι στη Σικελία (366 π.Χ.)

 Ο Πλάτωνας δεν εγκατέλειψε   τις προσπάθειες του να εφαρμόσει τις πολιτικές του θεωρίες. Ο Θάνατος του Διονύσιου Α΄ τυράννου των Συρακουσών και η διαδοχή του από το γιο του Διονύσιο Β΄ αναζωπύρωσαν τις ελπίδες του μαθητή του Σωκράτη να μετατρέψει την Πολιτεία από ουτοπία σε ζώσα πραγματικότητα. Στην απόφαση του να ξαναπάει στις Συρακούσες, έπαιξε ρόλο ο Δίωνας που ήταν μαθητής του και στενός συγγενής του νέου τυράννου. Ξαναπήγε στη Σικελία για να νουθετήσει  το νέο ηγέτη των Συρακουσών. Μα ο Διονύσιος Β΄ αποδείχτηκε ότι ήταν καχύποπτος και ανεπίδεκτος μαθήσεως όπως ο πατέρας του. Μάλλον είδε τον Πλάτωνα ως μέρος πραξικοπηματικής απομάκρυνσης του από την εξουσία προς όφελος του Δίωνα που έπεσε σε δυσμένεια. Φυλάκισε  τον Πλάτωνα με σκοπό να τον εκτελέσει. Και πάλι όμως οι ισχυρές διασυνδέσεις του φιλόσοφου με την Πυθαγόρεια ελίτ της Μεγάλης Ελλάδας τον έσωσαν.

Ο   Διονύσιος Β΄  τον απέλασε και γύρισε άπρακτος στην Ακαδημία. Ο Πλάτωνας επιχείρησε τρίτο ταξίδι στις Συρακούσες το 361 π.Χ. για να συμφιλιώσει τον Δίωνα και το Διόνυσιο Β΄ αλλά  και πάλι επέστρεψε άπρακτος στην Αθήνα. Όταν ο Δίωνας, φίλος του Πλάτωνα. πήρε πραξικοπηματικά την εξουσία στις Συρακούσες λίγα χρόνια αργότερα, ο Πλάτωνας ήταν πολύ γέρος για να επιχειρήσει ένα τέταρτο ταξίδι. Επιπλέον ο Δίωνας λίγο αργότερα γνώρισε την τύχη όλων των τυράννων και η Πλατωνική Πολιτεία ουδέποτε εγκατέλειψε τον κόσμο της θεωρίας.

Οι βασικές σταθερές της πλατωνικής φιλοσοφίας

Ο Πλάτωνας με το πολυτάραχο βίο του, μετουσίωσε τις επιδράσεις άλλων φιλοσόφων όπως του Πυθαγόρα, του Παρμενίδη και Ηράκλειτου στη δίκη του Οντολογία, Γνωσιολογία και ηθική θεωρία την οποία διατύπωσε στους ευάριθμους διαλόγους του που διασώθηκαν. Στην Πλατωνική Ακαδημία μαθήτεψε ο Μέγας Αριστοτέλης, ο οποίος όμως αποστασιοποιήθηκε από το δάσκαλο του και δημιούργησε τη δική του σχολή. Η βασική θεματολογία της πλατωνικής φιλοσοφίας αγγίζει τα ακόλουθα θέματα: 

1.       Κριτική παρουσίαση των πολιτευμάτων της αρχαίας Ελλάδας και προτάσεις για μεταρρύθμιση τους (Πολιτεία και Νόμοι )

2.       Περί ψυχής: Μέρη και λειτουργία αυτής

3.       Θεωρία των ιδεών ως αιωνίων, άφθαρτων, νοητών αντικειμένων και προτύπων.

4.       Η διαλεκτική και ορθολογική μέθοδος, ως τρόπος «αλίευσης και θήρευσης» της γνώσεως και της αλήθειας.

5.       Μεταφυσική θεωρία του είναι και του γίγνεσθαι.

6.       Ηθική θεωρία

Το έργο του Πλάτωνα

Κεντρικό πρόσωπο σχεδόν όλων των πλατωνικών διαλόγων είναι ο Σωκράτης. Στα πρώιμα έργα του, ο Πλάτωνας μεταφέρει τη διδασκαλία του δασκάλου του αυτούσια και δείχνει να την αποδέχεται πλήρως. Στους ύστερους διαλόγους, όταν ο συγγραφέας της Πολιτείας έχει κατασταλάξει στην δική του κοσμοθεωρία, ο «Σωκράτης» είναι περισσότερο ένα προσωπείο πίσω από το οποίο κρύβεται ο Πλάτωνας. Ο ιδρυτής της Ακαδημίας ήταν πλέον οργανωμένος και μεθοδικός από το δάσκαλο του. Μπορούμε να τεκμηριώσουμε την άποψη αυτή με τις ακόλουθες βάσιμες παραδοχές:

1.       Ο Πλάτωνας άφησε εκτεταμένη γραπτή διδασκαλία, ενώ η διδασκαλία του Σωκράτη ήταν προφορική.

2.       Ο Πλάτωνας ίδρυσε φιλοσοφική σχολή και είχε μόνιμους μαθητές ενώ ο Σωκράτης δίδασκε ευκαιριακά μιλώντας στην αγορά σε κυμαινόμενο ακροατήριο.

3.       Ο Σωκράτης δίδασκε δωρεάν στους ευκαιριακούς μαθητές του προς μεγάλη απογοήτευση της γυναίκας του που έβλεπε τα οικονομικά της οικογένειας να καταποντίζονται. Ο Πλάτωνας ήταν ευκατάστατος και η Ακαδημία στηριζόταν όχι μόνο στην προσωπική του περιουσία αλλά και στις συνδρομές πλουσίων φίλων και μαθητών.

Στο Σωκράτη όμως χρωστά ο Πλάτωνας τη στροφή του στη φιλοσοφία και την από-στροφή του από την ποίηση. Επιπλέον η Σωκρατική διαλεκτική μέθοδος εξέτασης το βοήθησε να διαμορφώσει τη δική του ορθολογιστική μέθοδο εξέτασης και απόδειξης των προτάσεων που εξετάζει. Ο Πλατωνικός ορθός λόγος είναι το πνευματικό παιδί του Σωκρατικού ορισμού.

Τα περισσότερα από τα τριάντα έξι έργα του Πλάτωνα είναι διάλογοι. Μονόλογοι είναι η Απολογία του Σωκράτη, ο «Μενέξενος» και κάποιες επιστολές. Με εξαίρεση το διάλογο «Νόμοι» όλοι οι άλλοι διάλογοι έχουν πρωταγωνιστή το Σωκράτη. Μπορούμε να μεταφέρουμε επιγραμματικά τη βασική θεματολογία καθώς και τη περίοδο συγγραφής των πλέον σημαντικών διαλόγων στον πίνακα που ακολουθεί:

Πίνακας 1: Οι Πλατωνικοί Διάλογοι

Α/Α	Τίτλος Πλατωνικού διαλόγου	Θεματολογία	Κατηγορία	Έργα της πρώιμης περιόδου	Έργα της ωριμότητας	Έργα της ύστερης περιόδου
1	Απολογία	Λόγος υπεράσπισης του Σωκράτη	Βιογραφικά του Σωκράτη Μελέτη πολιτευμάτων	√
2	Κρίτων	Υπακοή στους νόμους της πόλεως		√
3	Ιππίας Ελάττων	Η ηθική διάσταση της αδικίας	Ηθικά προβλήματα Διατύπωση ερωτήσεων και προσπάθεια διατύπωσης ορισμών. Σωκρατικός έλεγχος των ορισμών. Διαπίστωση άγνοιας [Απορητικοί και ελεγκτικοί διάλογοι	√
4	Ιππίας Μείζων	Η έννοια του καλού		√
5	Λάχης	Περί ανδρείας		√
6	Χαρμίδης	Περί φρονήσεως και σωφροσύνης		√
7	Ευθύφρων	Περί ευσεβείας		√
8	Λύσις	Περί φιλίας και αφοσιώσεως		√
9	Κρατύλος	Γλώσσα σχέση λέξεων και αντικειμένων			√
10	Μενέξενος	Η πατριωτική οπτική της Ιστορίας		√
11	Ίων	Κατάκριση ποίησης (συναίσθημα αντί ορθός λόγος		√
12	Ευθύδημος	Διαλεκτική έναντι σοφιστικού λόγου			√
13	Γοργίας	Περί ρητορικής ανατρεπτικός	Ηθικοί και πολιτικοί διάλογοι Πολιτεύματα	√
14	Μένων	Είναι η αρετή διδακτή;			√
15	Πρωταγόρας	Περί του διδακτού του Αγαθού		√
16	Φαίδων	Περί της αθανασίας της ψυχής	Μεταφυσικοί διάλογοι, θεωρία της ψυχής		√
17	Παρμενίδης	Θεωρία της διαλεκτικής και των ιδεών	Κριτικοί διάλογοι			√
18	Θεαίτητος	Περί γνώσεως			√
19	Συμπόσιο	Περί Έρωτος, του αγαθού και του κάλλους	Αισθητικοί και αλληγορικοί διάλογοι		√
20	Φαίδρος	Τα θεμέλια της ρητορικής, περί ψυχής			√
21	Πολιτεία	Περί δικαίου  διακυβέρνησης και ψυχής			√
22	Σοφίστης	Οντολογία, Θεωρία ιδεών	Διάλογοι της ωριμότητας Μελέτη πολιτευμάτων			√
23	Πολιτικός	Περί νόμου και πολιτεύματος				√
24	Φίληβος	Περί γνώσεως και ηδονής				√
25	Τίμαιος	Κοσμολογία, περί ψυχής				√
26	Νόμοι	Ηθική και Θεολογία				√

Στην εργασία αυτή, που θα παρουσιάσουμε σταδιακά, θα ασχοληθούμε σε έκταση με το διάλογο " Πολιτεία"