Οι αρχές της ερμηνείας του Είναι και της Κοσμοθεωρίας του Ηράκλειτου

 Ο Ηράκλειτος αποτελεί ίσως το μέγιστο των Ιώνων  Προσωκρατικών φιλοσόφων. Αποτελεί πρόκληση και πρόσκληση συνάμα για κάθε διανοητή η μελέτη και η κατανόηση της σκέψης του. Από την αρχαιότητα είχε κάνει τρομερή εντύπωση στους μέγιστους των φιλοσόφων, όπως τον Σωκράτη ο οποίος, όταν ο Ευριπίδης έδωσε σ’ αυτόν το σύγγραμμα του Ηράκλειτου και ζήτησε σχόλια εκείνος απάντησε: «Όσα κατάλαβα μου φάνηκαν εξαιρετικά το ίδιο νομίζω και όσα δεν κατάλαβα· χρειάζεται όμως ένας Δήλιος κολυμβητής». Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων 2.22. Έγραψε το βιβλίο Περί Φύσεως: Πρόκειται για βαθύ οντολογικό, αποκαλυπτικό κείμενο.  Έχουν  σωθεί μόνο περί τα 130

αποσπάσματα σε έργα άλλων αρχαίων συγγραφέων. Είναι Χαρακτηριστικό το επίγραμμα του Δ. Λαέρτιου που φανερώνει τη φοβερή εντύπωση που έκανε το έργο: «Είμαι ο Ηράκλειτος. Τι με τραβολογάτε άξεστοι;/Δεν κόπιασα για σας, αλλά γι’ αυτούς που μ’ εννοούν/.Ένας άνθρωπος είναι για μένα τρεις μυριάδες/και οι αμέτρητοι κανένας. Αυτά θα πω  στην Περσεφόνη./Μη διαβάζεις γρήγορα το βιβλίο του Ηράκλειτου του Εφέσιου/ είναι πολύ δύσκολο το μονοπάτι./Είναι σαν νύκτα και άφωτο σκοτάδι./Αν όμως κάποιος μύστης σ’ οδηγήσει,/είναι πιο λαμπερό κι από τον φωτεινό ήλιο.

Περιληπτικά οι αρχές της ηρακλείτειας ερμηνείας της πραγματικότητας είναι: 

Α) Η ενότητα του Παντός.  Η πολυπλοκότητα του κόσμου είναι φαινομενική, καρπός  ανθρώπινης νοητικής επεξεργασίας. Τα πάντα είναι εκφράσεις της μίας ενιαίας πραγματικότητας. Τα συνέχει μια βαθύτερη ενότητα. 

Β) Ο Θεός δεν είναι πρόσωπο αλλά  ενδοκοσμική νομοτέλεια (Λόγος) που ρυθμίζει τα πάντα. Οι επιμέρους θεότητες αποτελούν  εκφράσεις φυσικών φαινομένων, διαφορετικές όψεις της ίδιας πραγματικότητας, του ενός, κοσμικού, σε διαρκή κίνηση και μεταβολή και παρά ταύτα κατά βάση αμετάβλητου κόσμου-θεού. 

γ) Η αρμονία και η ενότητα των αντιθέτων. Η φαινομενική πολλαπλότητα του σύμπαντος δομείται σε απειράριθμα ζεύγη αντιθέτων και αντίρροπων δυνάμεων,[ Απλό και  σύνθετο, αφθονία και έλλειψη, ζωή και θάνατος, καλό και κακό, άνοδος και κάθοδος, θείο και ανθρώπινο κλπ.] που φαίνεται να αντιπαλεύουν και να ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Η αντιπαλότητα τους είναι φαινομενική. Είναι συνεργασία στο βαθύτερο επίπεδο και παράγει δυναμική, όχι στατική αρμονία και ισορροπία. Ο Ηράκλειτος δεν μένει στην αντίθεση και το διχασμό, αλλά βλέπει τη διαλεκτική σχέση των αντίρροπων, η οποία θα οικοδομήσει τη νέα σύνθεση, που μέσα της φέρει το σπέρμα του νέου διχασμού, αυτός της νέας σύνθεσης κοκ εις τον αιώνα. Αποτέλεσμα:  Θέση, αντίθεση, σύνθεση, εσαεί, ένα συνεχές γίγνεσθαι είναι ο κόσμος του Ηράκλειτου 

 Δ) Η ουσία του κόσμου είναι το πυρ (ενέργεια) . Αυτή αποτελεί την ενδελέχεια των όντων, την πρωταρχική ουσία που ζωοποιεί και κινεί το σύμπαν. Με σύγχρονη φυσική ορολογία το πυρ είναι η ενέργεια. Το πυρ αλλάζει μορφές όπως η ενέργεια από κινητική γίνεται δυναμική, ηλεκτρική, αιολική  κλπ., υλοποιείται και εξαϋλώνεται. Το γεγονός της ισοδυναμίας μάζας και ενέργειας γίνεται αποδεκτό και από τη σύγχρονη φυσική. Πρόκειται για τον περίφημο τύπο του Αϊνστάιν : E =mc² που αποτελεί τη σύγχρονη διατύπωση της σε μαθηματική γλώσσα. Προφανώς όλο το υλικό σύμπαν είναι συμπύκνωση αλλά και αραίωση ενέργειας, δηλαδή πυρός σύμφωνα με την Ηρακλείτεια διάλεκτο. Άρα τα πάντα είναι ενέργεια (πύρ) μας λέει και ο Άισταιν. Ο Θεός είναι καθαρή ενέργεια (πυρ) και μετέχει σε όλα τα όντα, ως η ουσία τους. ( Ιδιότυπος Πανθεϊσμός )[Η ιδέα του Θεού ως πυρός υπάρχει στην Ιουδαϊκή και χριστιανική θρησκεία. πυρινές γλώσσες στο υπερώο της Ιερουσαλήμ!, η φλεγόμενη και μη καιόμενη βάτος] 

 Ε) Ο κόσμος βρίσκεται σε αέναη κίνηση,   δημιουργία αλλά και καταστροφή. Τα πάντα βρίσκονται σε συνεχή αλλαγή, δεν υπάρχει στατικότητα πουθενά. 

Ζ) Ο χρόνος είναι κυκλικός. Ζωή και θάνατος, δημιουργία και καταστροφή, ακμή και παρακμή, αποτελούν την ατελεύτητη συνέχεια  του γίγνεσθαι. Ενώ όμως οι δομικοί λίθοι του σύμπαντος αλλάζουν συνεχώς θέση, δομώντας νέους συνδυασμούς και γκρεμίζοντας   παλιούς, το σύμπαν παραμένει το ίδιο, αφού αυτό που αλλάζει είναι η μορφή (συνδυασμοί) και όχι η ουσία. 

Η)  Υπάρχει συμπαντικός νους που είναι ο πυρφόρος Λόγος, μια ακλόνητη νομοτέλεια που συνέχει τα πάντα. 

Θ) πηγή  γνώσης είναι και η αυτογνωσία. Όποιος θέλει να γνωρίσει το σύμπαν θα το πετύχει μέσω της ενδοσκόπησης. Γνωρίζοντας τον εαυτό σου γνωρίζεις το σύμπαν, αφού τα πάντα είναι ένα. Αυτή η διαπίστωση σηματοδοτεί τη βαθύτερη ενότητα των πάντων. 

Ι) Η γνώση δεν αποτελεί συσσώρευση, αποστήθιση πληροφοριών. Αποτελεί βίωμα, ενόραση, ζωή της βαθύτερης ενότητας της ουσίας του είναι. Για να κατακτηθεί χρειάζεται αγώνας εσωτερικός, αυτοσυγκέντρωση, μόνωση. Γι’ αυτό και ο Ηράκλειτος εγκατέλειψε τον δημόσιο βίο και έζησε μεγάλο διάστημα σε μόνωση. 

ΙΑ) Ο Λόγος αποτελείται από καθαρό πυρ, σε αντίθεση όμως με την ενέργεια της σύγχρονης φυσικής δεν είναι άλογος, αλλά έλλογος. Είναι έλλογη, ρυθμιστική, συνεκτική ενέργεια, φυσική νομοτέλεια. 

ΙΒ) Η νομοτέλεια ( συμπαντικός νόμος), ούτε θεοί ούτε άνθρωποι μπορούν ατιμώρητα να την υπερβούν. ( Σε αντίθεση με το χριστιανισμό που ο θεός υπερβαίνει το φυσικό νόμο )

Σωκράτης κατά Διογένη Λαέρτιο

 Ποιος ήταν ο Διογένης Λαέρτιος;

Ο Δ. Λαέρτιος έζησε τον 3^ο αιώνα μ.Χ. Ελάχιστα Βιογραφικά του στοιχεία  έχουν σωθεί. Το ίδιο το όνομα του έχει μείνει στην ιστορία λόγω του έργου του «Βίοι Φιλοσόφων και δογμάτων Συναγωγή». Πρόκειται για δεκάτομο έργο στο οποίο διασώζονται πληροφορίες για πέραν των 80 αρχαίων φιλοσόφων και διανοητών. Αρχίζει με τους επτά σοφούς, ακολούθως βιογραφεί τους φυσικούς φιλοσόφους της Ιωνίας, το Σωκράτη και

τους μαθητές του και τις σχολές που προέκυψαν από αυτούς, τον Πλάτωνα τον Αριστοτέλη, τον Πυθαγόρα τον Παρμενίδη, τον Μέλισσο  και πλείστους άλλους. Στο τελευταίο τόμο βιογραφεί τον Επίκουρο. Σίγουρα τα κείμενα του Διογένη Λαέρτιου δεν αποτελούν λογοτεχνικά αριστουργήματα. Επαναλήψεις, κοινοτυπίες, πρωθύστερες διηγήσεις παρατηρούνται συχνά. Όμως αποτελούν πολύτιμο υλικό σχετικά με την ιστορία της φιλοσοφίας και τους πρωταγωνιστές της,  διανοητές που απετέλεσαν τους θεμέλιους λίθους της ανθρώπινης πορείας προς τη γνώση.

Ο Δ. Λαέρτιος διασώζει αποσπάσματα αρχαίων κειμένων που έχουν χαθεί, όπως και ονόματα συγγραφέων, οι οποίοι χωρίς τις αναφορές του, πιθανόν να χάνονταν στην ανωνυμία. Φαίνεται ότι είχε πρόσβαση σε πολλές πηγές, πολλές φορές αντικρουόμενες και αντιφατικές, που όμως φωτίζουν όχι μόνο το δημόσιο αλλά και τον ιδιωτικό βίο των βιογραφούμενων προσώπων. Ο Διογένης βιογραφεί το Σωκράτη στο δεύτερο βιβλίο του στα κεφάλαια 18 έως 47. Παρουσιάζουμε το κείμενο αυτό με ελεύθερη μετάφραση, ερμηνεία και σχόλια.

Ο Σωκράτης, ο άνθρωπος και ο φιλόσοφος όπως τον περιγράφει ο Διογένης Λαέρτιος

2.18 Ο Πλάτωνας στο Θεαίτητο αναφέρει ότι γονείς του Σωκράτη ήταν ο λιθουργός Σωφρονίσκος και η μαία Φαιναρέτη. Καταγόταν από το Δήμο της Αλωπεκής. Ο Μνησίλοχος¹ αναφέρει τα ακόλουθα λόγια στη κωμωδία του Αριστοφάνη Λυσιστράτη² που δείχνουν  συνάφεια μεταξύ Σωκράτη και Ευριπίδη. «Το νέο έργο του Ευριπίδη είναι οι Φρύγες και ο Σωκράτης είναι ο υποβολέας του» Ο Καλλίας στους φυλακισμένους «Γιατί εσύ σοβαρή γυναίκα υπερηφανεύεσαι; Μπορώ να είμαι περήφανη εξαιτίας του Σωκράτη». Ο Αριστοφάνης στις Νεφέλες κάνει υπαινιγμό ότι δημιουργός κάποιων τραγωδιών του Ευριπίδη είναι ο Σωκράτης « Αυτός που τις διάσημες τραγωδίες για λογαριασμό του Ευριπίδη συνθέτει…»

2.19 Υπήρξε μαθητής του Αναξαγόρα αλλά και του Δάμωνα³ όπως λέει ο Αλέξανδρος⁴ στις «Διαδοχές» του. Αναφέρει επίσης ότι κάποιος Αριστόξενος⁵ ήταν ερωτευμένος μαζί του. Μαθήτευσε και στον φυσικό φιλόσοφο Αρχέλαο. Ο Δούρης⁶ αναφέρει ότι εργάστηκε ως λιθοξόος ή γλύπτης και κάποιοι λένε ότι έφτιαξε τα αγάλματα των τριών Χαρίτων  στην Ακρόπολη. Ο Σίμων⁷ στους Σίλλους του σχολιάζει την μεταστροφή του Σωκράτη από την κατεργασία της πέτρας στην κατεργασία του λόγου μέσω της ρητορικής του δεινότητας και της ιδιότυπης ειρωνείας  του. Ο Σωκράτης κατείχε την ρητορική τέχνη και την δίδασκε. Ο Ξενοφώντας αναφέρει ότι οι 30 τύραννοι⁸  του απαγόρεψαν τη διδασκαλία της ρητορικής στους νέους.

2.20 Ο Αριστοφάνης ο συγγραφέας κωμωδιών παρουσιάζει τον Σωκράτη ως τον σοφιστή που μπορεί με την ρητορική του δεινότητα να πείσει για το πλέον αδύνατο επιχείρημα. Ο Φαβωρίνος⁹ στην Παντοδαπή ιστορία του αναφέρει ότι ο Σωκράτης και ο μαθητής του Αισχίνης δίδασκαν ρητορική. Το ίδιο λέει και ο Ιδομενέας¹⁰ στο έργο του «Περί των Σωκρατικών». Μεταξύ άλλων λέει πώς ο Σωκράτης μίλησε για τη ζωή και είναι ο πρώτος φιλόσοφος που καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο Αριστόδημος ο γιος του Σπίνθαρου λέει ότι εργάστηκε ως αθροιστής και διανομέας κερμάτων. (Χρηματιστήριο;) Ο Δημήτριος ο Βυζάντιος¹¹ διασώζει την πληροφορία ότι ο Κρίτωνας τον βοήθησε (οικονομικά προφανώς ) να παραιτήσει το εργαστήριο του και να μορφωθεί γιατί αγάπησε τα ψυχικά του χαρίσματα.

2.21 Γνώρισε την φυσική φιλοσοφία, αλλά προτίμησε να φιλοσοφεί για τα ηθικά θέματα περιφερόμενος στην αγορά και τις βιοτεχνίες. Έλεγε ότι αναζητά το καλό και το κακό που γεννιούνται στα μέγαρα. Κάποτε όταν στις συζητήσεις επιχειρηματολογούσε με πάθος, κάποιοι χρησιμοποιούσαν σωματική βία εναντίον του ή τον λοιδορούσαν. Άντεχε τα κτυπήματα με ανεξικακία. Σε μια περίπτωση κάποιος τον κλώτσησε και αυτός δεν αντέδρασε ούτε διαμαρτυρήθηκε. Ένας παρατηρητής παραξενεύτηκε και τον ρώτησε γιατί δεν αντέδρασε. Απάντησε ρωτώντας τον συνομιλητή του. Αν σε κλωτσούσε ένας γάιδαρος θα τον πήγαινες στο δικαστήριο; Το στιγμιότυπο διασώζει ο Δημήτριος ο Βυζάντιος. 

2.22 Από την Αθήνα ο Σωκράτης ουδέποτε έφυγε, με εξαίρεση τις  περιπτώσεις που η πόλη τον επιστράτευσε για να πάρει μέρος σε κάποια εκστρατεία. Τον υπόλοιπο χρόνο, μένοντας στην πόλη, συζητούσε με πραότητα  προσπαθώντας, όχι να τους αλλάξει την γνώμη και να τους ταπεινώσει αποδεικνύοντας  ότι έκαναν λάθος, αλλά βοηθώντας τους με τις κατάλληλες ερωτήσεις να εκμαιεύσουν όλοι μαζί την αλήθεια.  Ο Ευριπίδης¹² έδωσε κάποτε στο Σωκράτη το σύγγραμμα του Ηράκλειτου του Εφέσιου για να το διαβάσει και να του πει την γνώμη του για το περιεχόμενο του. Ο Σωκράτης απάντησε ως εξής: «Όσα κατάλαβα είναι σπουδαία. Το ίδιο σημαντικά πρέπει να είναι και αυτά που δεν κατάλαβα. Είναι τόσο βαθυστόχαστα που χρειάζονται (μεταφορικά) Δήλιο κολυμβητή.» (Εννοεί κάποιον οξύνου και βαθυστόχαστο μελετητή, που να μπορέσει να διεισδύσει στον πυρήνα της σκέψης του Ηράκλειτου).Φρόντιζε να είναι πάντοτε αξιόμαχος και σε άριστη φυσική κατάσταση.

2.23 Συμμετείχε στην εκστρατεία στην Αμφίπολη¹³. Στη μάχη που έγινε στο Δήλιο¹⁴ έσωσε από βέβαιο θάνατο τον Ξενοφώντα¹⁵ όταν έπεσε από το άλογο του. Όταν όλοι υποχωρούσαν άτακτα, αυτός υποχώρησε συντεταγμένα και αμυνόμενος, κρατώντας τους εχθρούς σε απόσταση. Στην εκστρατεία στην Ποτίδαια, που έγινε δια θαλάσσης επίσης διακρίθηκε και έπρεπε να πάρει το Αριστείο, το οποίο παραχώρησε στον Αλκιβιάδη. Ο Αρίστιππος¹⁶ στο βιβλίο του «Περί Παλαιάς Τρυφής» σημειώνει τον Έρωτα του Αλκιβιάδη¹⁷

για το Σωκράτη. Ο Ίωνας ο Χίος¹⁸ αναφέρει την πληροφορία ότι η μαθητεία του Σωκράτη στον Αρχέλαο έγινε στη Σάμο όταν ήταν πολύ νέος. Ο Αριστοτέλης αναφέρει και μια επίσκεψη του στους Δελφούς.

2.24 Ήταν ισχυρογνώμονας αλλά και Δημοκρατικός. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι δεν υπάκουσε στην εντολή του Κριτία¹⁹ να συλλάβει το Λέοντα τον Σαλαμίνιο και έτσι δεν έγινε συνένοχος στη δικαστική δολοφονία του. Επίσης μόνος αυτός, ανάμεσα στους δέκα δικαστές,  αντιστάθηκε στην δικαστική δολοφονία των  στρατηγών²⁰. Όταν καταδικάστηκε ο ίδιος σε θάνατο απέκρουσε τις παραινέσεις των φίλων του να δραπετεύσει από τη φυλακή. Όσους έκλαιγαν για τον επικείμενο θάνατο του τους επέπληξε με παραινετικούς λόγους. Σύμφωνα με  τα γραφόμενα της Παμφύλης²¹ ,στον έβδομο τόμο των «Υπομνημάτων» της, ο Αλκιβιάδης του πρότεινε  να του χαρίσει μια μεγάλη έκταση γης για να κτίσει σπίτι.

2.25 Ο Σωκράτης αρνήθηκε την προσφορά και απάντησε στον πλούσιο μαθητή του ως εξής:  Ακόμα και να ήμουν ξυπόλυτος, να είχα ανάγκη υποδημάτων και να μου πρόσφερες το δέρμα για να τα φτιάξω, θα γινόμουν καταγέλαστος αν τα έπαιρνα. Ήταν άνθρωπος ολιγαρκής γι’ αυτό όταν έβλεπε τους ανθρώπους να αγοράζουν ένα σωρό πράγματα στις αγορές σχολίαζε: « Πόσα πολλά πράγματα δεν έχω ανάγκη ». Αντιπαθούσε την πολυτέλεια και έλεγε συχνά τους ακόλουθους στίχους « Τα ασημικά, τα στολίδια και η πορφύρα είναι χρήσιμα στις τραγωδίες όχι στην ζωή»

Ο Αρχέλαος, βασιλιάς της Μακεδονίας, προσπάθησε να τον προσεταιριστεί και να τον κάνει ακόλουθο του, προσφέροντας του χρήματα αλλά αρνήθηκε να τα δεχτεί. Το ίδιο αρνήθηκε τις προσφορές του Σκόπα²² και του Ευρύλοχου²² να πάρει χρήματα από αυτούς και να προσκολληθεί στην αυλή τους.  Αρνήθηκε να εγκαταλείψει την αγαπημένη πόλη για να γίνει ακόλουθος ξένων βασιλιάδων έναντι αδρής αμοιβής. Η διατροφή του ήταν άριστη γι’ αυτό ουδέποτε αρρώστησε ακόμα και σε περίοδο λοιμών. 

2.26 Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι ο Σωκράτης παντρεύτηκε πρώτα με την Ξανθίππη με την οποία απέκτησε γιο τον Λαμπροκλή. Ακολούθως παντρεύτηκε τη Μυρτώ την κόρη του Αριστείδη²³, η οποία του γέννησε τον Σωφρονίσκο και τον Μενέξενο. Κατά μία άλλη εκδοχή παντρεύτηκε πρώτα τη Μυρτώ και κατά μία τρίτη ήταν παντρεμένος ταυτόχρονα και με τις δύο. Αυτό με βάση νόμο που πέρασαν οι Αθηναίοι.  Λόγω της πτώσης του πληθυσμού της πόλης και της λειψανδρίας κατά τον πόλεμο²⁴ έδωσαν το δικαίωμα σε κάθε Αθηναίο να τεκνοποιεί και με δεύτερη γυναίκα.

2.27 Είχε ψυχική ανθεκτικότητα και δεν αντιδρούσε ( μάλλον έμπρακτα με τη σιωπή του έδειχνε περιφρόνηση ) σε όσους τον κορόιδευαν. Ένιωθε άνετα με την πενία  και δεν έπαιρνε χρήματα από κανένα μαθητή του για δίδακτρα. Δίδασκε πως αν κάποιος έχει καλή διάθεση χρειάζεται ελάχιστο φαγητό και ποτό. Αυτός που ελαχιστοποιεί τις ανάγκες του είναι πολύ κοντά στους θεούς. Οι κωμωδιογράφοι τον κορόιδευαν, αλλά ο ψόγος τους είχε ως δεύτερη όψη τον έπαινο. Ο Αριστοφάνης μιλά γι’ αυτόν έτσι. «Άνδρα που ερωτεύτηκες τη σοφία, δίκαια και με ευδαιμονία τη ζωή σου θα περάσεις με τους Αθηναίους. Έχεις δυνατή μνήμη, γνωρίζεις πολλά, είσαι ακούραστος στην ορθοστασία και τις πορείες, αντέχεις στις χαμηλές θερμοκρασίες, δεν είσαι λαίμαργος, ούτε πότης και αποφεύγεις τις πολυτέλειες»

2.28 Ο Αμειψίας²⁵ τον περιγράφει να φορεί παλιά ρούχα και λέει γι ‘ αυτόν: «Σωκράτη ανυπέρβλητε στην καλοσύνη, αλλά χασομέρη για τους αδαείς. Αντέχεις τις κακουχίες. Ποιος θα σου δώσει μια χλαίνη; Αυτή η αδικία βαραίνει τους δερματοτεχνίτες ». Παρόλο που συνήθως πεινούσε, ποτέ δεν κολάκεψε τον οποιοδήποτε για να φάει. Αυτή την περηφάνια του, διακωμωδούσε ο Αριστοφάνης με τα ακόλουθα λόγια: «Μιλάς με κομπασμό μες τους δρόμους, κοιτάς τον άλλο ίσα στα μάτια, ξυπόλυτος αντέχεις τις κακουχίες και παριστάνεις το σοβαρό». Σπάνια φορούσε καλά ρούχα. Μια τέτοια περίπτωση ήταν  όταν συνόδευε τον Αγάθωνα στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα.

2.29 Είχε την ικανότητα τόσο της αποτροπής όσο και της προτροπής τέλεσης πράξης, όταν διαλεγόταν με κάποιον. Για παράδειγμα έπεισε τον Θεαίτητο²⁶ στην συζήτηση περί Επιστήμης και τον κατέστησε «ένθεο» με βάση το λεκτικό του Πλάτωνα. Τον μάντη Ευθύφρονα²⁷ που έσυρε τον πατέρα του σε δίκη για ξενοκτονία κατόρθωσε να προσεταιριστεί στη συζήτηση που έκανε μαζί του περί οσιότητας. Και το χαρακτήρα του νεαρού Αθηναίου Λύση κατάφερε να καλυτερεύσει στη συζήτηση που είχε μαζί του περί του αγαθού²⁸. Ήταν πολύ ικανός στην εκλογίκευση των πραγμάτων που συζητούσε και στο στήσιμο στέρεης επιχειρηματολογίας. Όταν έπρεπε μπορούσε να επιπλήττει για να συμμορφώσει. Επέπληξε τον γιο του Λαμπροκλή που είχε μιλήσει με θυμό στη μητέρα του. Απέτρεψε τον Γλαύκωνα, τον αδελφό του Πλάτωνα να ασχοληθεί με την πολιτική λόγω της απειρίας του, ενώ αντιθέτως προέτρεψε το Χαρμίδη να πολιτευθεί επειδή θα μπορούσε να ανταπεξέλθει. Αυτά αναφέρει ο Ξενοφώντας²⁹

2.30 Κατόρθωσε να ανορθώσει το φρόνημα του στρατηγού Ιφικράτη³⁰ δείχνοντας του τη μαχητικότητα των πετεινών του Κουρέα Μειδία. Δίδασκε ότι είναι άξιο απορίας το γεγονός ότι κάθε Αθηναίος  μπορούσε να κατονομάσει τα περιουσιακά του στοιχεία αλλά όχι τους φίλους του. Όταν ο μαθητής του Ευκλείδης³¹ ασχολήθηκε με ερειστικούς λόγους ο Σωκράτης του είπε: « Θα μπορείς να συνδιαλέγεσαι με τους σοφιστές, όχι όμως να συνεννοείσαι με τους ανθρώπους». Θεωρούσε τιποτένιο να φιλονικεί κάποιος περί «όνου σκιάς» όπως κάνουν οι σοφιστές και παρουσιάζει ο Πλάτωνας στον διάλογο του Ευθύδημο³²

2.31 Ο Χαρμίδης πρόσφερε δούλους στο Σωκράτη για να κερδίζει χρήματα από την εργασία τους, αλλά αυτός αρνήθηκε την προσφορά. Ο Αλκιβιάδης δοκίμασε να τον δελεάσει ερωτικά³³ αλλά ο Σωκράτης δεν του έδωσε σημασία. Επιδοκίμαζε την εργασία ως το καλύτερο που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος κατά πως λέει ο Ξενοφώντας στο Συμπόσιο του. Δίδασκε ότι υπάρχει ένα μέγιστο αγαθό, η γνώση και ένα μέγιστο κακό η αμάθεια. Ότι ο πλούτος και η αρχοντική καταγωγή δεν προσθέτουν αξία στον άνθρωπο, μάλλον δε, η άμετρη χρήση τους να φέρει κάθε κακό. Όταν κάποιος του είπε για τον Αντισθένη³⁴ (προφανώς υποτιμητικά ) ότι η μητέρα του είχε βαρβαρική, εκ’ Θράκης καταγωγή, αυτός απάντησε δεικτικά «Φαντάζεσαι ότι ένας τόσο σπουδαίος άνθρωπος θα μπορούσε να γεννηθεί από δύο Αθηναίους;» Τον δε Φαίδωνα³⁵ που ήταν αιχμάλωτος, ζήτησε από τον Κρίτωνα³⁶ να τον ελευθερώσει όπως και έγινε. Ακολούθως είχε τόση επίδραση σ’ αυτόν που τον κέρδισε η φιλοσοφία.

2.32 Στα τελευταία χρόνια της ζωής του μάθαινε να παίζει λύρα. Είναι ανώφελο κάποιος να μην προσπαθεί να μάθει ότι δεν γνωρίζει, έλεγε. Ο Ξενοφώντας στο «Συμπόσιο» του παρουσιάζει το δάσκαλο του να χορεύει συχνά. θεωρούσε το χορό άσκηση ωφέλιμη για την υγεία του σώματος. Το δαιμόνιο του Σωκράτη ήταν ένα είδος προσωπικό προορατικό χάρισμα, γιατί του προμηνούσε όσα θα του συμβούν. Το να διοικεί κάποιος και να κατευθύνει σωστά τον εαυτό του δεν είναι ασήμαντο, παρά την ανθρώπινη μικρότητα. Ακόμα έλεγε ότι δεν ξέρει τίποτε εκτός της γνώσης της άγνοιας του. Για όσους αγοράζουν ακριβά άγουρα φρούτα έλεγε ότι θα απογοητευθούν όταν θα ωριμάσουν. Όταν κάποτε τον ρώτησαν ποια είναι η αρετή που πρέπει να κυνηγήσει ένας νέος απάντησε ότι αυτή είναι η δράση με μέτρο. Ακόμα δίδασκε ότι η ενασχόληση με τη γεωμετρία πρέπει να γίνεται σε τέτοιο βαθμό όσο να είναι κάποιος επαρκής στις καθημερινές ασχολίες που απαιτούν μέτρηση.

2.33 Όταν ο Ευριπίδης είπε για την αρετή, ότι θα έπρεπε να αφήσουν την τύχη να αποφασίσει ποιος θα την έχει, βγήκε έξω από το σπίτι του λέγοντας ότι είναι γελοίο να αναζητούμε τόσα ασήμαντα πράγματα αλλά όχι την αρετή. Όταν κάποιος τον ρώτησε αν θα πρέπει να παντρευτεί ή να μείνει εργένης απάντησε: Ότι και να κάνεις θα το μετανιώσεις. Ο Σωκράτης έλεγε για τους ματαιόδοξους που προνοούν για την αγορά ακριβού μαρμάρου για τους αδριάντες τους ότι είναι παράξενο που δεν φροντίζουν τον χαρακτήρα τους και δεν τον κάνουν εξίσου καλό με το άγαλμα τους. Αξίωνε από τους νέους να κοιτάζονται συχνά στον καθρέφτη. Αν είστε  όμορφοι, τους έλεγε, φροντίστε να γίνεται και αξιόλογοι πνευματικά. Αν είστε άσχημοι  καλύψετε την σωματική σας ασχήμια με την πνευματική σας καλλιέργεια.   

2.34 Όταν ο Σωκράτης κάλεσε σε δείπνο πλούσιους φίλους του και η Ξανθίππη ένιωθε άβολα επειδή,  το δείπνο που θα πρόσφεραν ήταν φτωχικό ο Σωκράτης της είπε: Έχε θάρρος! Αν είναι σωστοί άνθρωποι θα συμπεριφερθούν με ευπρέπεια. Αν είναι φαύλοι τότε δεν θα αξίζει να ασχοληθούμε ξανά με αυτούς.  Έλεγε για τους ανθρώπους: Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν για να τρώνε ενώ αυτός τρώει τα ελάχιστα για να συνεχίσει να ζει. Για τον όχλο έλεγε πως μοιάζει με αυτόν που περιφρονεί ένα μοναχικό κέρμα τεσσάρων δραχμών ως ασήμαντο, όμως αποδέχεται ένα πουγκί από τετράδραχμα ως σημαντικό, πράγμα αντιφατικό. Όταν ο Αισχίνης³⁷ του είπε ότι δεν έχει τίποτε να του δώσει εκτός από τον εαυτό μου, ο Σωκράτης του απάντησε: Δεν καταλαβαίνεις λοιπόν ότι μου δίνεις το πιο πολύτιμο; Για κάποιον που ήταν απογοητευμένος επειδή τον στέρησαν από αξιώματα οι 30 τύραννοι³⁸ σχολίασε. Μήπως μετάνιωσες για κάτι που έπραξες εσύ;³⁹

2.35 Κάποιος του ΄θυμισε πως οι Αθηναίοι τον καταδίκασαν σε θάνατο. Απάντησε ότι « η φύση ομοίως τους έχει καταδικάσει σε θάνατο.⁴⁰ Όταν η γυναίκα του  είπε πώς η καταδίκη του ήταν άδικη αυτός της απάντησε: Θα προτιμούσες να με καταδίκαζαν δίκαια; Ερμήνευσε τη διήγηση κάποιου που του είπε ότι την τρίτη μέρα θα φθάσει στην εύφορη Φθία ως προφητικό όνειρο του χρόνου που θα συμβεί ο θάνατος του. Είπε επί τούτου στον μαθητή του Αισχύνη: Την τρίτη μέρα θα είμαι νεκρός. Όταν του έδωσαν το κώνειο, ο  Απολλόδωρος του έδωσε ένα καλό φόρεμα για να τον θάψουν με αυτό. Αρνήθηκε να αποχωρισθεί το καθημερινό του ιμάτιο λέγοντας: «Είναι εντάξει να φορώ τα ρούχα αυτά όσο ζώ αλλά είναι ακατάλληλα όταν πεθάνω;» Σε κάποιον που του ανάφερε ότι κάποιος τρίτος τον κακολογούσε πίσω από την πλάτη του απάντησε ότι είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι δεν έμαθε πότε να λέει κάτι καλό.

2.36 Ο Αντισθένης⁴¹ έδειξε στο Σωκράτη το ξεφτισμένο του πανωφόρι και αυτός του είπε ότι από τις τρύπες του ενδύματος φαίνεται η κενοδοξία του κατόχου του. Κάποιος του είπε ότι ένα άτομο τον λοιδορεί.  Απάντησε ότι δεν ασχολείται με τέτοιες μικρότητες. Ο Σωκράτης έλεγε πώς επίτηδες αφήνεται στην σάτιρα των κωμωδιογράφων. Διότι αν πουν  θετικά είναι ωφέλιμο. Αν όχι δεν υπάρχει ζήτημα. Στην γυναίκα του Ξανθίππη που πρώτα τον κακολογούσε και μετά τον κατάβρεχε με νερά είπε:  Δεν πρόβλεψα  ότι η Ξανθίππη, σαν τον Δία,  πρώτα θα βροντήξει και μετά θα βρέξει; Όταν ο Αλκιβιάδης του είπε ότι τη Ξανθίππη είναι αδύνατο να την ανεχτεί κανείς με την κακογλωσσιά  της ( έμμεσα απορώντας πως την αντέχει ) αυτός απάντησε « Έχω συνηθίσει τις φωνές της, που είναι σαν  τον οξύ ήχο που κάνουν οι τροχαλίες.»

2.37 Ο Σωκράτης συνέχισε  ερευνητικά:  Αλκιβιάδη, αντέχεις τις κραυγές που  κάνουν οι χήνες; Αυτός απάντησε ότι τις αντέχει γιατί του  γεννούν αυγά και κλωσόπουλα. Και η Ξανθίππη είναι σαν τη χήνα. Ενοχλητική με τις κραυγές της, όμως μου γεννά παιδιά απάντησε αφοπλιστικά ο Σωκράτης. Κάποτε στην αγορά η Ξανθίππη είχε βγάλει το ιμάτιο της και οι γνωστοί συμβούλεψαν τον Σωκράτη να την επαναφέρει σε τάξη χρησιμοποιώντας τα χέρια του. Ο σοφός αρνήθηκε λέγοντας ότι δεν θα γίνει δημόσιο θέαμα, δίνοντας την ευκαιρία στους παριστάμενους να παροτρύνουν την ανταλλαγή κτυπημάτων πότε ενθαρρύνοντας τον ίδιο και πότε την Ξανθίππη.  Έλεγε ότι ζει με μια τραχιά γυναίκα, με τον ίδιο τρόπο που οι ιππείς ελκύονται από τα ατίθασα άλογα. Γιατί ο καλός αναβάτης, όταν καταφέρει να τιθασεύσει ένα ατίθασο άλογο, θα το θεωρήσει μεγάλο κατόρθωμα και με την εμπειρία που θα αποκτήσει η εξημέρωση οποιουδήποτε άλλου αλόγου θα του φανεί εύκολη. Έτσι κι εγώ, συμπέρανε, αν τα καταφέρω να χειρίζομαι το δύστροπο χαρακτήρα της στρίγγλας, θα αποκτήσω την εμπειρία και τη δύναμη να χειρίζομαι και να βοηθώ κάθε άνθρωπο.

Με όλα αυτά και βάζοντας σε ενέργεια την πείρα που απόκτησε στο χειρισμό των ανθρώπων, αναγνωρίστηκε από την Πυθία⁴² ως ο σοφότερος των ανθρώπων.

2.38 Η αναγνώριση από την Πυθία της σοφίας του Σωκράτη προκάλεσε τον φθόνο κάποιων Αθηναίων. Επιπλέον αρκετοί δοκησίσοφοι τον αντιπαθούσαν γιατί τους έλεγχε και αποδείκνυε την ανοησία και την άγνοια τους. Ένας από αυτούς που αντιπαθούσαν το Σωκράτη ήταν ο Άνυτος⁴³ ο οποίος δεν άντεχε την Σωκρατική ειρωνεία και συνωμοτούσε για να τον εκδικηθεί. Ο Άνυτος προκάλεσε με συκοφαντία την αντιπάθεια των ακόλουθων του Αριστοφάνη για το γιο του Σοφρωνίσκου και ακολούθως έπεισε τον Μέλητο να κινηθούν δικαστικά εναντίον του κατηγορώντας τον για αθεΐα και διαφθορά των νέων

Την καταγγελία έκανε ο Μέλητος. Ο Φαβωρίνος στο σύγγραμμα του «Παντοδαπή Ιστορία αναφέρει ότι κινήθηκε δικαστικά κατά του Σωκράτη και κάποιος Πολύευκτος, ως διεκπεραιωτής,  κατ’ εντολή του Μέλητου⁴⁴. Υπάρχουν τρεις εκδοχές για τον συγγραφή του κατηγορητήριου  λόγου. Ότι τον έγραψε κατά παραγγελία (επί πληρωμή) ο Πολυκράτης⁴⁵ , με βάση την μαρτυρία του Έρμιππου. Η δεύτερη εκδοχή ο Άνυτος και η τρίτη και πλέον επικρατέστερη ο Λύκωνας⁴⁶

2.39 Ο Αντισθένης⁴⁷ και ο Πλάτωνας⁴⁸ συμφωνούν ότι οι κατήγοροι του Σωκράτη ήταν οι ακόλουθοι τρεις: Ο Άνυτος ο οποίος υποτίθεται εξέφραζε την οργή των τεχνιτών αλλά και κάποιων πολιτικών. Ο Λύκωνας ο οποίος αντιπροσώπευε τους ρήτορες, όντας ρήτορας ο ίδιος και ο Μέλητος που υποτίθεται υπερασπιζόταν τους συναδέλφους του ποιητές από το διασυρμό που έκανε εναντίον τους ο γιος του Σοφρωνίσκου. Ο Φαβωρίνος αναφέρει ότι ο λόγος που αποδίδεται στον Πολυκράτη είναι πλαστός, γιατί αναφέρει τα τείχη των Αθηνών πού όμως ανοικοδομήθηκαν από τον Κόνωνα⁴⁹ έξι χρόνια μετά το θάνατο του Σωκράτη.

2.40 Η διαδικασία καταγγελίας γινόταν με την ένορκη δήλωση⁵⁰ του κατηγόρου, η οποία σύμφωνα με το Μητρώο του Φαβωρίνου⁵¹ υπήρχε ακόμα στο αρχείο των Αθηνών 500 χρόνια μετά το θάνατο του Σωκράτη και ανάφερε τα ακόλουθα: «Τα κατωτέρω αναφερόμενα καταγγέλλει  ενόρκως ο Μέλητος, γιός του Μέλητου του πρεσβύτερου, εναντίον του Σωκράτη, γιου του Σωφρονίσκου από το Δήμο της Αλωπεκής.

 Ο Σωκράτης  διαπράττει αδίκημα απιστίας προς τους πατρώους Θεούς και εισάγει τη λατρεία καινών θεοτήτων. Αδικεί την πόλη διαφθείροντας τη νεολαία. Προτεινόμενη ποινή για τον κατηγορούμενο: Θάνατος» Ο δεινός ρήτορας Λυσίας κατά μια εκδοχή έγραψε απολογητικό λόγο υπέρ του Σωκράτη, τον έδωσε στο φιλόσοφο για να τον διαβάσει στο δικαστήριο. Ο Σωκράτης απάντησε απορρίπτοντας ευγενικά την προσφορά με τα ακόλουθα λόγια. « Ο λόγος σου Λυσία είναι ωραίος αλλά αταίριαστος για μένα. Είναι δικανικά άψογος αλλά φιλοσοφικά ελλιπής.» 

2.41 Ο Λυσίας παρομοίασε τον υπερασπιστικό του λόγο « ως ένδυμα ωραίο που ταιριάζει (στον προφανώς ψυχικά όμορφο ) Σωκράτη, ο γιος του Σοφρωνίσκου είπε ότι οι επιτηδευμένοι λόγοι όπως και τα όμορφα λόγια δεν του ταιριάζουν. Κατά τη διάρκεια της δίκης σύμφωνα με τον Ιούστο από την Τιβεριάδα⁵²  στο εδώλιο των μαρτύρων υπεράσπισης ανέβηκε ο Πλάτωνας στον οποίο απαγόρευσαν οι δικαστές να μιλήσει λόγω του νεαρού της ηλικίας του. Ο Σωκράτης καταδικάστηκε με 281 ψήφους⁵³. Στη διαδικασία επιμέτρησης της ποινής υπάρχει η αρχική εκδοχή ότι πρότεινε χρηματικές ποινές 25 ή κατά τον Ευβουλίδη⁵⁴ εκατό δραχμών. Όταν οι δικαστές θορυβούσαν ο Σωκράτης πρότεινε ως τελική ποινή τη σίτιση του από το Πρυτανείο.

2.42 Η τελευταία πρόταση του Σωκράτη εξόργισε τους δικαστές. Οι καταδικαστικές ψήφοι αυξήθηκαν κατά 80 και η ποινή που επιβλήθηκε ήταν θάνατος. Ο Σωκράτης οδηγήθηκε στη φυλακή όπου μετά από κάποιες μέρες εκτελέστηκε με την πόση κώνειου. Τις τελευταίες συζητήσεις πριν το θάνατο του με τους μαθητές του

κατέγραψε ο Πλάτων στο Φαίδωνα. Ακόμα έγραψε παιάνα⁵⁵ που άρχιζε έτσι «Χαίρετε ένδοξα παιδιά της Δήλου Απόλλωνα και Άρτεμις…» Ο Διονυσόδωρος⁵⁶ λέει ότι ο παιάνας δεν είναι δικός του.  Αναφέρει ακόμα  πως συνέθεσε αισώπειο μύθο που αρχίζει έτσι « Ο Αίσωπος στους Κορίνθιους: Μην κρίνετε τον φορέα της αρετής με σοφία πλαστή που κολακεύει τον όχλο»

2.43 Μετά το θάνατο του Σωκράτη οι Αθηναίοι μετάνιωσαν. Έκλεισαν παλαίστρες και γυμναστήρια. Από τους κατηγόρους του ο ποιητής Μέλητος καταδικάστηκε σε θάνατο, οι δε υπόλοιποι αυτοεξορίστηκαν (φυγαδεύτηκαν ) προφανώς για να αποφύγουν ανάλογη τιμωρία. Ο Άνυτος ζήτησε άσυλο από τους κατοίκους της Ηρακλείας⁵⁷   αλλά αυτοί δεν τον δέχτηκαν. Ο αθηναϊκός δήμος σε μεταγενέστερο στάδιο ανάθεσε στον γλύπτη Λύσιππο να φιλοτεχνήσει ανδριάντα του Σωκράτη. Το έργο τοποθετήθηκε στο Πομπείο⁵⁸ . Αναφέρεται από τον Δ. Λαέρτιο πως οι Αθηναίοι τιμώρησαν με πρόστιμα σημαντικούς άντρες σε παλαιότερες εποχές όπως τους ποιητές Όμηρο και Τυρταίο. ( Προφανώς λοιπόν ο Σωκράτης δεν ήταν ο μόνος που γνώρισε την αχαριστία του όχλου)

2.44 Ο Ευριπίδης στον Παλαμήδη⁵⁹ έμμεσα ονειδίζει τους Αθηναίους λέγοντας « Σκοτώσατε Δαναοί τον Πάνσοφο, το αηδόνι των μουσών που δεν έβλαψε κανένα». Αν και τα λόγια υποτίθεται ειπώθηκαν για τον Παλαμήδη ταιριάζουν γάντι για το Σωκράτη. Η εκδοχή αυτή αμφισβητείται από το Φιλόχορο⁶⁰  που υποστηρίζει πως ο Ευριπίδης πέθανε πριν τον Σωκράτη. Μάλιστα αναφέρει τις ακριβείς ημερομηνίες γέννησης και θανάτου του τραγικού ποιητή για να το αποδείξει. Ο Σωκράτης πέθανε τον πρώτο χρόνο της 95^ης Ολυμπιάδας σε ηλικία 70 ετών

2.45 Κάποιοι αναφέρουν ότι πέθανε σε ηλικία 60 ετών. Το στηρίζουν στο γεγονός ότι αμφότεροι, Ευριπίδης και Σωκράτης μαθήτεψαν στον Αναξαγόρα. Προφανώς αυτή η εκδοχή δεν στηρίζεται στις χρονολογικές αναφορές. Ο Ξενοφώντας γράφει πως ο Σωκράτης μίλησε για την πρόνοια άρα εκτός από την ηθική μίλησε και για φυσικά θέματα. Έμμεση παρόμοια αναφορά κάνει ο Πλάτωνας στην απολογία αναφέροντας τον Αναξαγόρα, βάζει όμως στο στόμα του δασκάλου του ότι μίλησε μόνο περί ηθικής. Ο Αριστοτέλης αναφέρει πως κάποιος μάγος από τη Συρία ήρθε στην Αθήνα και αφού κατηγόρησε το Σωκράτη πρόβλεψε γι’ αυτόν βίαιο θάνατο.

2.46 Ο Δ. Λαέρτιος έγραψε το ακόλουθο επίγραμμα για το Σωκράτη «Πίνε λοιπόν Σωκράτη μια που είσαι με το Δία/ Αφού ο Θεός σοφό σε ονόμασε και ο Θεός είναι σοφία/ Οι Αθηναίοι σε πότισαν το κώνειο /όμως αυτοί το ήπιαν με το δικό σου στόμα.» Με το Σωκράτη αντιδικούσαν ο Αντίλοχος από τη Λήμνο και ο φυσικός φιλόσοφος Αντιφώντας⁶¹  . Παρόμοιες φιλονικίες είχαν ο Πυθαγόρας με τον Κροτωνιάτη Κύλωνα, ο Σύαγρος με τον Όμηρο, Ο Κέρκοπας με τον Ησίοδο, ο Αμφιμένης από την Κω με τον Πίνδαρο, ο Φερεκύδης με τον Θαλή  και αρκετοί άλλοι.

2.47 Από τους μαθητές του Σωκράτη οι τρεις πιο σημαντικοί ήταν ο Πλάτωνας, ο Ξενοφώντας και ο Αντισθένης. Στην πρώτη δεκάδα των πλέον επιφανών έπονται ο Αισχίνης⁶²,  ο Φαίδωνας⁶³, ο Ευκλείδης⁶⁴και ο Αρίστιππος⁶⁵. Για να παρουσιάσουμε όλους αυτούς θα ξεκινήσουμε από τον Ξενοφώντα, τον ιδρυτή της κυνικής σχολής Αντισθένη και τέλος για τον Πλάτωνα τον αρχηγό των 10 αιρέσεων⁶⁶. Ο Διογένης ο Λαέρτιος τελειώνει την αναφορά του στο Σωκράτη με την καταγραφή άλλων τεσσάρων διανοητών με το ίδιο όνομα⁶⁷

Σημειώσεις

1.       Μνησίλοχος: Πρόσωπο της κωμωδίας Λυσιστράτης, που μεταμφιέστηκε σε γυναίκα για να υπερασπιστεί τον Ευριπίδη ,συγγενή του, κατά τη γυναικεία γιορτή των θεσμοφορίων.

2.       Λυσιστράτη: Αντιπολεμική κωμωδία. Γράφτηκε το 411 π.Χ. Πραγματεύεται την σεξουαλική απεργία των γυναικών με στόχο το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου.

3.       Δάμων: Δάσκαλος της μουσικής. Μαθητές του μεταξύ άλλων ήταν ο Σωκράτης και ο Περικλής.

4.       Αλέξανδρος ο Μιλήσιος ο Πολυίστωρ: Αρχαίος Έλληνας Ιστορικός.(1^ος αιώνας π.Χ.) Έγραψε το βιβλίο Φιλοσόφων Διαδοχές.

5.       Όχι ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος, ο Μουσικός γιατί είναι μεταγενέστερος.

6.       Δούρης: Ιστορικός του 3^ου μ.Χ. αιώνα

7.       Σίμων. Υποδηματοποιός, (τσαγκάρης) συνομιλητής και καταγραφέας λόγων του Σωκράτη.

8.       Τριάντα Τύραννοι: Κυβέρνησαν την Αθήνα για λίγους μήνες μετά το τέλος του πελοποννησιακού πολέμου και έμειναν στην ιστορία για την σκληρότητα τους. (404-403 π.Χ.)

9.       Φαβωρίνος: Σοφιστής και φιλόσοφος που έδρασε στη Ρώμη επί Ανδριανού. (2^ος  αιώνας μ.Χ.)

10.   Ιδομενέας: Ιστοριογράφος από τη Λάμψακο. (325 – 270 π.Χ.)

11.   Δημήτριος ο Βυζάντιος: Περιπατητικός φιλόσοφος του 1^ου αιώνα π.Χ.

12.   Ευριπίδης: Ένας εκ των μεγάλων τραγικών ποιητών, σύγχρονος του Σωκράτη.

13.   Αμφίπολη: Αποικία των Αθηναίων στη Μακεδονία. Η μάχη μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών έγινε το 422 π.Χ.

14.   Δήλιο: Πόλη της Βοιωτίας. Στην ομώνυμη μάχη (424 π.Χ.) Ήττα των Αθηναίων από τους Βοιωτούς.

15.   Ξενοφώντας: Μαθητής του Σωκράτη, ιστορικός και φιλόσοφος. Μια από τις κύριες πηγές που έχουμε για το φιλόσοφο

16.   Αρίστιππος: Ο λεγόμενος και Κυρηναίος. Μαθητής του Σωκράτης και ιδρυτής της Ηδονιστικής Σχολής.

17.   Ο Έρωτας του Αλκιβιάδη για το Σωκράτη περιγράφεται στο Συμπόσιο του Πλάτωνα.

18.   Ίωνας ο Χίος: Τραγικός και διθυραμβικός ποιητής της κλασσικής περιόδου.

19.   Ο Κριτίας ήταν επικεφαλής του βραχύβιου, αλλά εγκληματικού καθεστώτος των 30 τυράννων. (404-403 π.Χ.)

20.   Οι 8 στρατηγοί νίκησαν τους Σπαρτιάτες στην ναυμαχία των Αργινουσών, (406 π.Χ,)  αλλά καταδικάστηκαν σε θάνατο επειδή δεν περισυνέλλεξαν τους νεκρούς.

21.   Παμφύλη: Ιστοριογράφος της εποχής του Νέρωνα. (1^ος αιώνας μ.Χ.)

22.   Σκόπας και Ευρύλοχος: Ηγεμόνας και άρχοντας, αντίστοιχα, της Θεσσαλίας τον 5^ο π.Χ. αιώνα.

23.   Αριστείδης: Ο γνωστός πολιτικός των Αθηνών που έφερε την επωνυμία Δίκαιος.

24.   Προφανώς λόγω των τεράστιων απωλειών του πελοποννησιακού πολέμου.

25.   Αμειψίας: Κωμωδιογράφος του 5^ου αιώνα π.Χ. ανταγωνιστής του Αριστοφάνη

26.   Θεαίτητος: Αθηναίος μαθηματικός. Ο ομώνυμος διάλογος του Πλάτωνα εξετάζει την ουσία της Επιστήμης.

27.   Ευθύφρονας: Η πληροφορία πηγάζει από τον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο.

28.   Διάλογος Λύσις του Πλάτωνα

29.   Οι συζητήσεις του Σωκράτη με τον Γλαύκωνα και τον Χαρμίδη καταγράφονται στο 6^ο και 7^ο κεφάλαιο του 3^ου βιβλίου των απομνημονευμάτων του Ξενοφώντα.

30.   Ιφικράτης: Αθηναίος στρατηγός του 5^ου -4^ου π.Χ. αιώνα

31.   Ευκλείδης: Φιλόσοφος από τα Μέγαρα. Μαθητής του Παρμενίδη και του Σωκράτη, ιδρυτής της Μεγαρικής (ερειστικής) σχολής

32.   Ευθύδημος: Σοφιστής από τη Χίο. Στον ομώνυμο διάλογο ο Πλάτωνας με το στόμα του Σωκράτη κάνει κριτική στην ερειστική επιχειρηματολογία των σοφιστών.

33.   Ο Δ. Λαέρτιος αναφέρεται πιθανώς στον Έπαινο του Σωκράτη που εκφώνησε ο Αλκιβιάδης στο  Συμπόσιο του Πλάτωνα.

34.   Αντισθένης: Αθηναίος φιλόσοφος ιδρυτής της Κυνικής Σχολής και αντίπαλος της Πλατωνικής ιδεολογίας.

35.   Φαίδωνας: Αθηναίος φιλόσοφος από την Ηλεία της Πελοποννήσου μαθητής του Σωκράτη και ιδρυτής φιλοσοφικής σχολής

36.   Ο Κρίτωνας ήταν ο αγαπημένος μαθητής του Σωκράτη. Απέτυχε να τον πείσει να δραπετεύσει για να αποφύγει τη θανατική καταδίκη.

37.   Αισχύνης ο Σφήττιος: (425 – 350 π.Χ. ) μαθητής του Σωκράτη. Έγραψε φιλοσοφικούς διαλόγους με πρωταγωνιστή το δάσκαλο του από τους οποίους σώθηκαν ελάχιστα αποσπάσματα.

38.   Βλέπε σχόλιο 8.

39.   Ήθελε να πει πως δεν πρέπει να λυπάται αν  η συνείδηση του ήταν καθαρή.

40.   Η ίδια ρήση αποδίδεται και στον Αναξαγόρα.

41.   Πρόκειται για τον μετέπειτα κυνικό φιλόσοφο. Βλέπε και σχόλιο 34.

42.   Το Χρησμό της Πυθίας για το Σώκρατη ζήτησε και πήρε ο Χαιρεφώντας.

43.   Η περίπτωση του Βυρσοδέψη Άνυτου παρουσιάζεται και στον Πλατωνικό διάλογο Μένων.

44.   Μέλητος: Ασημος τραγικός ποιητής. Εμφανίστηκε ως ο κύριος κατήγορος που κατέθεσε την καταγγελία

45.   Πολυκράτης: Αθηναίος ρήτορας και σοφιστής του 5^ου π.Χ. αιώνα.

46.   Λύκωνας: Κατήγορος του Σωκράτη. Ήταν δεινός ρήτορας και με αυτήν του την ιδιότητα πρέπει να ανέλαβε τη συγγραφή και εκφώνηση του κατηγορητήριου λόγου.

47.   Ο Αντισθένης ο Ρόδιος έγραψε το σύγγραμμα Διαδοχές των φιλοσόφων από το οποίο αντλεί ο Δ. Λαέρτιος.

48.   Εδώ ο Δ. Λαέρτιος αντλεί από την απολογία του Σωκράτους.

49.   Ο Αθηναίος στρατηγός Κόνων ανοικοδόμησε τα μακρά τείχη το 393 π.Χ.

50.   Στο αρχαίο κείμενο ονομάζεται αντωμοσία.

51.   Φαβωρίνος: Βλέπε σχόλιο 9.

52.   Ο Ιούστος από την Τιβεριάδα ήταν  γραμματέας του Βασιλιά Αγρίππα  και στρατιωτικός διοικητής στον εβραϊκό πόλεμο του 66-70 μ.Χ.

53.   Οι αθωωτικές ψήφοι ήταν 220. Το δικαστήριο που δίκασε το Σωκράτη ήταν η Ηλιαία.

54.   Μιλήσιος διαλεκτικός φιλόσοφος της μεγαρικής σχολής και δάσκαλος του ρήτορα Δημοσθένη.

55.   Εδώ με την σημασία του παρηγορητικού, ύμνου προς ίαση.

56.   Διονυσόδωρος: Σοφιστής και ρήτορας του 5^ου π.Χ. αιώνα

57.   Ηρακλεία: Νήσος των μικρών Κυκλάδων

58.   Πομπείο: Κτήριο επί της Ιεράς Οδού με τετράπλευρη αυλή που φιλοξενούσε τα απαραίτητα σκεύη για τις πομπές καθώςκαι προτομές

59.   Παλαμήδης: Τίτλος χαμένης τραγωδίας του Ευριπίδη, που αναφέρεται στον ομώνυμο ήρωα του τρωικού πολέμου που πέθανε επειδή φθόνησε τη σοφία του ο Οδυσσέας.

60.   Φιλόχορος: Αθηναίος χρονικογράφος του 3^ου π.Χ. αιώνα.

61.   Ο Δ. Λαέρτιος παραπέμπει στο τρίτο βιβλίο της ποιητικής του Αριστοτέλη

62.   Ο Αισχίνης ο Σφήττιος, γιος του Λυσανία μαθητής του Σωκράτη, μάρτυρας των τελευταίων στιγμών του, έγραψε διαλόγους με πρωταγωνιστή τον Σωκράτη που δεν σώθηκαν

63.   Φαίδωνας: Μαθητής του Σωκράτη γνωστός από τον ομώνυμο Πλατωνικό διάλογο.

64.   Ευκλείδης: Βλέπε σχόλιο 31.

65.   Αρίστιππος: Ιδρυτής της Κυρηναϊκής ή ηδονιστικής σχολής (435-355 π.Χ.

66.   Εννοεί των δέκα σχολών που προέκυψαν από τη διαφοροποίηση της αρχικής Πλατωνικής κοσμοθεωρίας από τους μαθητές ή τους διάδοχους του στην Ακαδημία.

67.   Ο Σωκράτης ο ιστορικός, ένας περιπατητικός φιλόσοφος με το ίδιο όνομα, ένας ποιητής επιγραμμάτων και κάποιος Σωκράτης από την Κώ που έγραψε επικλήσεις στους θεούς.

 

Tα κυριότερα επιτεύγματα της αρχαίας Ελληνικής Επιστήμης

 Η Επιστήμη γεννήθηκε στην αρχαία Ιωνία με μαιευτήρες τους φυσικούς φιλοσόφους Θαλή, Εμπεδοκλή, Ηράκλειτο, Αναξίμαντρο, Αναξιμένη, Αναξαγόρα τον 6^ο αιώνα π.Χ.  Ανδρώθηκε τους επόμενους αιώνες και δέσποζε στον πνευματικό ορίζοντα μέχρι την ύστερη αρχαιότητα τον 5^ο αιώνα μ.Χ. Επισημαίνουμε πιο κάτω τα κυριότερα επιτεύγματα της :

 α) Οι προσωκρατικοί πρώτοι έφυγαν από την Θρησκευτική ερμηνεία του Κόσμου και ανάπτυξαν  επιστημονικές θεωρίες εξήγησης της φυσικής πραγματικότητας. Έθεσαν τα φυσικά στοιχεία ως αρχή του κόσμου. Θαλής ⤇ ύδωρ, Ηράκλειτος ⤇πυρ, Αναξίμανδρος ⤇ άπειρο, Αναξιμένης ⤇αέρας. Με βάση τις παραδοχές που έθεσε κάθε φυσικός φιλόσοφος έκτισε ένα μοντέλο εξήγησης της πραγματικότητας. Στα νέα αυτά θεμέλια η Επιστήμη ανδρώθηκε  στη χιλιετία που ακολούθησε.

Β) Η Αστρονομία ( Ίππαρχος και Κλαύδιος Πτολεμαίος )  προχώρησε στη μελέτη των αστερισμών και των πλανητών. Δεν είναι τυχαίο που οι αστερισμοί και οι πλανήτες έχουν ελληνικά ονόματα και τα πρώτα  διαστημικά προγράμματα  κατάκτησης της σελήνης ονομάστηκαν Mercury (Ερμής) και  Απόλλων. Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος δύο χιλιάδες χρόνια πριν τον Κοπέρνικο ανακάλυψε το ηλιοκεντρικό σύστημα.

Γ)Ο Μέτωνας, Αθηναίος αστρονόμος πρώτος δημιούργησε ακριβές ημερολόγιο που επιχειρεί επιτυχώς τη σύζευξη των παλαιότερων ηλιακών και σεληνιακών ημερολογίων. ( 19^ης ετής κύκλος του Μέτωνα)  Το Ιουλιανό ημερολόγιο που ήταν σε ισχύ για 16 αιώνες δημιουργήθηκε από τον Έλληνα αστρονόμο  Σωσιγένη. 

Δ) Η Ιατρική συστηματοποιήθηκε με τους Ιπποκράτη και Γαληνό. Αναπτύχθηκε η  ιατρική μεθοδολογία ( Ιστορικό ασθενούς, διάγνωση, θεραπεία), μελετήθηκαν τα φυτά για πιθανά φάρμακα, (βοτανολογία ) και η χειρουργική έκανε τα πρώτα της βήματα, αφού ακόμα και χειρουργικά εργαλεία έχουν ανακαλυφθεί.

Ε) Η Γεωγραφία ως επιστήμη ανδρώθηκε με τον  Ερατοσθένη (μέτρηση της περιφέρειας της γης), το Νέαρχο, ναύαρχο του Μ. Αλεξάνδρου ο οποίος χαρτογράφησε τον  Περσικό κόλπο και μέρος του Ινδικού ωκεανού, τον Πυθέα το Μασσαλιώτη που εξερεύνησε τη βόρεια Θάλασσα, τη Βαλτική και τη  Θούλη (σημερινή Ισλανδία ) 4^ος π.Χ. αιώνας.

Ζ) Ιδρύθηκαν τα πρώτα πανεπιστήμια  (Πυθαγόρειο Ομακοείο Κρότωνα, Ακαδημία Πλάτωνος, Λύκειο Αριστοτέλους, Κήπος Επίκουρου, Σεράπειο Αλεξάνδρειας

Ζ) Ανάπτυξη της μηχανικής [   Αρχιμήδης ( μηχανές άντλησης νερού (ατέρμων κοχλίας), οδόμετρο, υδραυλικό ρολόι, αρχή του Αρχιμήδη για την άνωση, κατασκευή πολιορκητικών μηχανών, καυστικά κάτοπτρα, ατμοτηλεβόλα, μοχλοί.

 Ήρωνας ( ατμομηχανή , αυτόματα υδραυλικά μηχανήματα)].

Η) Ο πρώτος αναλογικός υπολογιστής (υπολογιστής των Αντικυθήρων) δημιουργήθηκε στην αρχαία Ελλάδα. Πρόβλεπε ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις και βοηθούσε στην πλοήγηση των πλοίων στην μεσόγειο.

Θ) Η ιστορία ως επιστήμη αναπτύχθηκε στην Ελλάδα με τους Ηρόδοτο και Θουκυδίδη. Ο τελευταίος πρέπει να θεωρείται και ως ο πατέρας της γεωπολιτικής. Κάθε πολιτικός Ηγέτης πρέπει να γνωρίζει τον μεγάλο αυτό Ιστορικό. Δ

εν είναι τυχαίο πως ο Ελ. Βενιζέλος μετέφρασε και έκδωσε την ιστορία του Θουκυδίδη.  Η Δημοκρατία γεννήθηκε στην Αθήνα και ο επιτάφιος του Περικλέους  υμνεί το Αθηναϊκό Πολίτευμα.