Πλάτωνος Πολιτεία Βιβλίο Ένατο

 

Σύνοψη

Το ένατο βιβλίο συνιστά ανάλυση του ψυχολογικού προφίλ του τυράννου. Το άτομο αυτό αρχίζει σε μια οικογένεια στην οποία οι μη αναγκαίες επιθυμίες ελέγχονται από το νόμο, τη λογική και την οικογένεια. Επειδή όμως η αρετή της μετρημένης ζωής δεν προέρχεται από την βούληση και την αγαθή προαίρεση του νέου, τότε αυτός μισά τους «τσιγκούνηδες» γονείς του και μόλις απελευθερωθεί από τη ζωή που του επιβάλλει το οικογενειακό παράδειγμα, ξεσπά στην υπερβολή, την κρεπάλη, την σπάταλη ζωή του κηφήνα. Ως αποτέλεσμα οδηγείται στην χρεωκοπία από την οποία προσπαθεί να ξεφύγει με την απάτη, την κλοπή και τη δημαγωγία. Καθώς το δημόσιο ταμείο θεωρείται η μέγιστη ευκαιρία άκοπου πλουτισμού για κάθε δημαγωγό, και ο πολύς λαός δεν φημίζεται για τη μνήμη, τη νοημοσύνη  και την κριτική του σκέψη, ο επίδοξος δημαγωγός, αν ξέρει να κολακεύει τα ένστικτα του πλήθους, έχει προοπτική να γαντζωθεί στην εξουσία.

Είναι ευτυχισμένος, ως άτομο ο τύραννος; Η απάντηση του Σωκράτη είναι ότι είναι πιθανότατα ο πλέον δυστυχής άνθρωπος. Αυτό γιατί δεν έχει φίλους. Περιβάλλεται από κόλακες που κατά βάθος τον μισούν. Παντού υποψιάζεται συνομωσίες για ανατροπή του. Την νύκτα δεν μπορεί να κοιμηθεί τον ύπνο του δικαίου, γιατί επικρέμεται από πάνω του ο φόβος της ανατροπής και της δολοφονίας. Όταν ο κόσμος αντιληφθεί το χαρακτήρα του είναι υποχρεωμένος να γαντζωθεί στην εξουσία με τη χρήση βίας. Αυτό αυξάνει τους ορκισμένους εχθρούς του. Το τέλος των τυράννων συνήθως είναι κακό. Ελάχιστοι πεθαίνουν από γηρατειά…

Υπάρχουν τρία είδη ηδονών κατά το Σωκράτη: Το φιλοκερδές, το φιλόδοξο και το φιλόσοφο είδος. Μόνο ένα άτομο με βαθιά φιλοσοφική παιδεία μπορεί να κρίνει ποιες από αυτές είναι ωφέλιμες και αναγκαίες και ποιες βλαβερές και άχρηστες. Χωρίς σοφία και αρετή ο άνθρωπος εκπίπτει στο επίπεδο του ζώου. Γίνεται δούλος βλαβερών, ανομολόγητων ηδονών. Ο τύραννος είναι δούλος κτηνωδών επιθυμιών και ηδονών, ενώ ο φιλόσοφος άρχοντας ζει βίο ευτυχισμένο, σε κόσμια και αξιοπρεπή πλαίσια. Η ζωή του τυράννου είναι εξωφρενική, εξεζητημένη, χωρίς μέτρο, αρμονία και είναι πρόκληση και αντιπαράδειγμα για το λαό του. Απεναντίας ο άρχοντας φιλόσοφος διδάσκει και νουθετεί το λαό του με τη φρόνιμη, μετρημένη και ευτυχισμένη ζωή που διάγει. 

Ανάπτυξη

Πριν αρχίσουν να συζητούν για τα χαρακτηριστικά  του τυράννου και πως ο δημοκρατικός χαρακτήρας μεταλλάσσεται σε τυραννικό, Σωκράτης και Αδείμαντος συζητούν για να ορίσουν τα είδη και τη φύση των επιθυμιών. Αρχίζουν με τις μη απαραίτητες ηδονές και επιθυμίες. Όταν ο νόμος και η λογική επιβληθούν, αυτές καταστέλλονται στους περισσότερους των ανθρώπων. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που τα ζωώδη ένστικτα τους είναι πολύ ισχυρά λόγω της ακράτειας και της λαιμαργίας τους. Όταν το λογικό μέρος της ψυχής κοιμάται, το θηριώδες μέρος της ψυχής ενισχυμένο από την μέθη και την πολυφαγία, καταστέλλει κάθε λογική αναστολή και είναι δυνατό να φτάσει σε εγκληματικές πράξεις όπως φόνους, ανωμαλίες, αιμομιξία   και κάθε τρέλα και αδιαντροπιά.

Όποιος διατρέφεται υγιεινά και το λογικό μέρος της ψυχής του κρατάει γερά τα ηνία του εαυτού, περιορίζει το επιθυμητικό και το βουλητικό μέρος της ψυχής. Ο ύπνος του είναι ήρεμος και η σωφροσύνη τον βοηθά να φτάσει την αλήθεια και τη γνώση. Ακόμα και τα όνειρα του επηρεάζονται προς αυτή την κατεύθυνση και σπάνια αποτελούνται από παράνομες και λάγνες φαντασιώσεις. Ακόμα όμως και στη ψυχή του πλέον φρόνιμου πολίτη υπάρχουν φοβερές και άνομες επιθυμίες τις οποίες η λογική του τις κρατά υπό έλεγχο.

Αν επιστρέψουμε τώρα  στο δημοκρατικό πολίτη, ας θυμηθούμε ότι ο ολιγαρχικός του πατέρας καταπίεζε τις επιθυμίες του για σπατάλες και κραιπάλη. Αυτός όμως ο περιορισμός δεν ήταν αποτέλεσμα αρετής αλλά εξαναγκασμού. Μεγαλώνοντας και υπό την επίδραση δημοκρατικών φίλων του με λάβαρο την ελευθερία δίνει περισσότερο έδαφος στην ικανοποίηση παράφορων επιθυμιών. Διατηρεί όμως κάποιο μέρος από τους περιορισμούς των επιθυμιών που επέβαλε ο πατέρας του. Έτσι και διασκεδάζει τη ζωή του και δεν φτάνει στα άκρα. Έτσι τουλάχιστον νομίζει.

Στην επόμενη γενιά, ο εγγονός του ολιγαρχικού έχει ακόμα λιγότερες αναστολές. Στα πλαίσια αυτού που ονομάζει ελευθερία, εξοστρακίζει κάθε αναστολή. Γίνεται κηφήνας με κεντρί που για να ικανοποιήσει τον άμετρο εγωισμό του και τον κάθε παράλογο και παράνομο πόθο γίνεται τυραννικός και καταπιεστικός. Μοιάζει ο τυραννικός χαρακτήρας με μεθυσμένο, τρελό και ξελογιασμένο από έμμονες ιδέες που θέλει οι πάντες και τα πάντα να υποτάσσονται στις ιδεοληψίες και τις άλογες επιθυμίες του. Ο τυραννικός χαρακτήρας μέσα στην κραιπάλη, τα  γλέντια, τις δεξιώσεις και τις εταίρες  γίνεται δούλος των βλαβερών επιθυμιών του. Και όσο τις ικανοποιεί, τόσο περισσότερο τις θέλει τόσο ποσοτικά, όσο και ποιοτικά. Όπως τον εξαρτημένο από ψυχότροπες ουσίες, που όσο τις δοκιμάζει θέλει περισσότερα και πιο σκληρά ναρκωτικά, έτσι και ο τυραννικός χαρακτήρας θέλει συνεχώς περισσότερες και πιο ακραίες ηδονές. Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι οι φαύλες επιθυμίες του τον τυραννούν και τον εξουσιάζουν πλήρως και δεν του αφήνουν στο τέλος ούτε ψήγμα λογικής αλλά ούτε και περιουσίας.

Μετά τη χρεωκοπία, οι επιθυμίες και τα πάθη οδηγούν τον εξαρτημένο στη βία ή στην απάτη, για να συνεχίσει η εξεζητημένη, σπάταλη ζωή. Στο κυνήγι του χρήματος δεν διστάζει ακόμα και να υπεξαιρέσει τη περιουσία των γερόντων γονιών του. Για να πάρει την οικογενειακή περιουσία χρησιμοποιεί το δόλο, την κλοπή ακόμα και τη βία χωρίς ντροπή και χωρίς οίκτο γι’ αυτούς που τον έφεραν στον κόσμο. Για χάρη μιας εταίρας, ή ενός ωραίου νέου ο τυραννικός χαρακτήρας βιαιοπραγεί εις βάρος της μάνας που τον γέννησε ή του πατέρα του μέχρι να τους τα πάρει όλα.

Οι περιουσίες εξαντλούνται σύντομα, τα πάθη όμως εδραιώνονται ως τύραννος στη ψυχή του και απαιτούν την ικανοποίηση τους έναντι παντός τιμήματος. Είναι έτοιμος να κλέψει, να κάνει φόνο, ακόμα και ναούς να διαρρήξει για να τα ικανοποιήσει. Στο  τέλος το άτομο αυτό αν δεν έχει πολλούς φίλους φεύγει από την πόλη και γίνεται μισθοφόρος στο στρατό  κάποιου άλλου τυράννου με σκοπό να νέμεται τα πλούτη της εξουσίας και τα λάφυρα των συγκρούσεων.

Αν το άτομο αυτό δημιουργήσει σημαντικό αριθμό φίλων στην πόλη ή αν έχει το χάρισμα του λόγου, τότε δεν μένει στις  απάτες του ποινικού κώδικα δηλαδή τις κλοπές, ιεροσυλίες, απάτες και δωροδοκίες. Μόλις συνειδητοποιήσει τη βλακεία του λαού τάζει λαγούς και πετραχήλια με σκοπό δήθεν την ανατροπή του διεφθαρμένου δημοκρατικού καθεστώτος. Στην πραγματικότητα θέλει να δημιουργήσει μια προσωποπαγή τυραννική εξουσία με σκοπό  να νέμεται αυτός και η κλίκα του το δημόσιο ταμείο και να ζουν μια ζωή έκλυτη εις βάρος της μάζας την οποία δήθεν θέλει να ευεργετήσει.

Αν η πόλη υποταχθεί θεληματικά λόγω εξαπάτησης του λαού τότε ο τύραννος χρησιμοποιεί ήπια διοίκηση, αν όμως υπάρχει αντίσταση δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει βία για να στερεώσει την εξουσία του και να ικανοποιήσει τις φιλοδοξίες του. Στα πλαίσια αυτά με συκοφαντίες, κακοδικίες και άλλες απάτες εξοντώνει αντιπάλους, υφαρπάζει την περιουσία τους, καρπούται το μερίδιο του λέοντος αυτός και οι οπαδοί του, και δίνει και κάποια ψίχουλα από τα λάφυρα της εξουσίας στον λαουτζίκο για να εξωραΐσει την εικόνα του.

Οι υπηρέτες, ο στενός κύκλος του τυράννου χρησιμοποιούν την κολακεία για να πετύχουν την εύνοια του και είναι διατεθειμένοι να κάνουν οτιδήποτε για να κερδίσουν μερίδιο των λαφύρων της εξουσίας. Πριν να αναρριχηθεί στην εξουσία και ο ίδιος ο τύραννος χρησιμοποιεί την κολακεία για να πετύχει τους σκοπούς του, όταν όμως πετύχει και δεν έχει την ανάγκη τους, κάνει ότι δεν ξέρει αυτούς που μέχρι πρότινος κολάκευε.

Το συμπέρασμα,  συμπεραίνει ο Σωκράτης, είναι ότι  άτομα με τυραννικό χαρακτήρα δεν έχουν αληθινούς φίλους. Όταν βρίσκονται σε θέση ισχύος είναι αμείλικτοι αφέντες, ενώ όταν είναι σε κατάσταση αδυναμίας είναι δουλικοί κόλακες. Κανένα ευγενικό συναίσθημα δεν τους χαρακτηρίζει. Είναι αναξιόπιστοι, άδικοι, εγωκεντρικοί. Όσο περισσότερο παραμένουν στην εξουσία, τόσο περισσότερο τα κακά χαρακτηριστικά τους αναδεικνύονται και τόσο περισσότερο τυραννικοί γίνονται. Στο σημείο αυτό ο Γλαύκωνας επανέρχεται στη συζήτηση  δεχόμενος την άποψη του Σωκράτη ότι όσο περισσότερο χρόνο μένει στην εξουσία το άτομο αυτό τόσο περισσότερο τυραννικός γίνεται.

Υπάρχει σαφής αντιστοιχία χαρακτήρων και πολιτευμάτων. Η ιδανική πόλη που άρχει ο φιλόσοφος βασιλεύς είναι άριστη ως προς την αρετή ενώ η τυραννία χείριστη ως προς αυτήν. Επίσης στην τυραννία η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών είναι δυστυχισμένοι, ενώ στην ιδανική πόλη ευτυχισμένοι. Όμως και ο τύραννος δεν είναι πραγματικά ευτυχισμένος παρά τη μεγαλοπρέπεια της εξωτερικής του εμφάνισης, της χλιδής και των κολάκων που τον περιβάλλουν. Αυτό αποδεικνύεται ως εξής: Η τυραννοκρατούμενη πόλη είναι δούλη. Η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών της ζει στην ατίμωση, την ανελευθερία και την αθλιότητα της δουλείας. Ο τύραννος μόνο εξωτερικά φαίνεται ευτυχισμένος. Όπως τους πλούσιους ο τύραννος έχει πολλούς δούλους. Ο πλούσιος έχει τους δούλους του σε πλήρη υποταγή, χωρίς να τους φοβάται, αφού το κοινωνικό καθεστώς και η έννομη τάξη τον προστατεύει. Εάν όμως ο πλούσιος και το σπιτικό του μετακόμιζαν σε ένα έρημο τόπο, μόνοι τους, χωρίς την προστασία της έννομης τάξης σίγουρα θα ζούσαν με το φόβο της εξέγερσης των δούλων του. Έτσι θα αναγκαζόταν να κολακεύει κάποιους από τους δούλους του τάζοντας τους δικαιώματα και οφέλη, για να μην έχει να αντιμετωπίσει μόνος ένα συνασπισμό των υποτακτικών  με σκοπό την απελευθέρωση τους. Με τον ίδιο τρόπο ο τύραννος, είναι δέσμιος της τυραννίας του, αφού συνεχώς θα πρέπει να κολακεύει κάποιους από τους υπηκόους του για να αποτρέψει την εκθρόνιση του από την εξουσία. Παρ’ όλα αυτά ακόμα και όταν επιπλέει θα ζει μέσα στο φόβο και την καχυποψία ότι εξυφαίνονται διαρκώς συνομωσίες για ανατροπή του. Από το φόβο κάποιας δολοφονικής απόπειρας θα είναι ουσιαστικά δέσμιος στο σπίτι του και δεν θα μπορεί ελεύθερα να τριγυρνά στην πόλη. Όπως το λέει χαρακτηριστικά ο Σωκράτης «Τον περισσότερο καιρό έγκλειστος ζει σπίτι του σαν γυναίκα, ζηλεύοντας τους άλλους πολίτες όποτε πάνε σε περιηγήσεις»¹⁴

Υπό αυτές τις συνθήκες ο αληθινός ΄τύραννος είναι ο μεγαλύτερος δούλος. Όλη η ζωή του είναι γεμάτη φόβους και σκλαβιά. Φόβους για βίαιη ανατροπή και δολοφονία. Σκλαβιά αφού είναι αναγκασμένος να κολακεύει τους πολίτες για να εξαγοράσει την εύνοια τους. Είναι επίσης φτωχός αφού στερείται της χαρές της ιδιωτικής ζωής¹⁵ Επιπλέον η απόλυτη εξουσία διαφθείρει τους ανθρώπους και έτσι ο τύραννος αποκτά όλες τις αρνητικές ποιότητες του ανθρώπινου χαρακτήρα δηλαδή γίνεται φθονερός, ψεύτης, αναξιόπιστος, άφιλος, ανόσιος και κομιστής κάθε δυστυχίας. Είναι μίζερος και κάνει τη ζωή των γύρω του μίζερη.

Σε μια κλίμακα από τον πλέον ευτυχή στον πλέον δυστυχή και συνακόλουθα από τον πλέον καλό στον κάκιστο, Σωκράτης και Γλαύκωνας κατατάσσουν με αυτή τη σειρά τους πέντε πολιτικούς χαρακτήρες.

1.      Βασιλεία – πεφωτισμένη δεσποτεία ιδανικής πόλης.

2.      Τιμοκρατία

3.      Ολιγαρχία

4.      Δημοκρατία

5.      Τυραννία.

Η ψυχή του ανθρώπου χωρίζεται σε τρία μέρη το λογιστικό, το θυμοειδές και το επιθυμητικό. Αναλόγως των τριών μερών της ψυχής υπάρχουν και οι αντίστοιχες ηδονές. Η ηδονή της λογικής-μάθησης, των συναισθημάτων (θυμού) και των επιθυμιών  ( φιλοχρήματο και φιλοκερδές μέρος της ψυχής αντίστοιχα ). Το θυμοειδές μέρος της ψυχής σχετίζεται με τα πάθη της επιδίωξης επιβολής, φιλοπρωτίας, νίκης και δόξας. Είναι δηλαδή το θυμοειδές φιλόνικο και φιλόδοξο. Από την άλλη το λογιστικό μέρος της ψυχής είναι προσκολλημένο  στην αναζήτηση της γνώσης και της αλήθειας και δεν επιδιώκει τη δόξα και το χρήμα. Οι συνομιλητές συμφωνούν ότι το λογιστικό μέρος της ψυχής πρέπει να αποκαλείται φιλομαθές και φιλόδοξο ενώ το επιθυμητικό φιλόκερδο και φιλήδονο. Τρία τα μέρη της ψυχής, τρεις οι κύριοι τύποι ανθρώπινων χαρακτήρων

1.       Λογιστικό μέρος ψυχής: Φιλομαθές και φιλόσοφο/ Ανθρώπινος τύπος: Φιλόσοφος

2.       Θυμοειδές μέρος ψυχής: Φιλόδοξο και φιλόνικο./Ανθρώπινος τύπος: Φιλόνικος

3.      Επιθυμητικό μέρος ψυχής: Φιλόκερδο και φιλήδονο. Ανθρώπινος τύπος: Ηδονοθήρας και κερδοσκόπος

Ο φιλόσοφος θεωρεί τη γνώση ως την υπέρτατη ηδονή του ανθρώπου, ενώ τις άλλες  ηδονές και φιλοδοξίες τις θεωρεί συγκριτικά ασήμαντες. Ο φιλόδοξος θεωρεί τη φήμη και τη δόξα υπέρτατη ηδονή και τη γνώση αέρα κουπανιστό. Τέλος ο ηδονοθήρας, θεωρεί σημαντικότατο την ικανοποίηση της τάσης για ηδονή, σεξουαλικές και άλλες απολαύσεις ενώ υποτιμά τη γνώση και τη δόξα.

Στο ερώτημα ποιος ανθρώπινος τύπος είναι ευτυχέστερος Γλαύκωνας και Σωκράτης συμφωνούν ότι ο Φιλόσοφος υπερέχει από το φιλόδοξο και το φιλοκερδή. Αυτό οφείλεται στο ότι ο πρώτος γνωρίζει την ουσία και έτσι νέμεται καθ’ ολοκληρία και όχι επιφανειακά  τη γνώση και τη συνακόλουθη ηδονή που έπεται. Ο φιλόσοφος διαθέτει πείρα, φρόνηση και γνώση. Επιπλέον η κρίση περί ευτυχίας γίνεται δια του ορθού λόγου που είναι κριτήριο συναφές με τη φιλοσοφική ιδιότητα. Άρα είναι φανερό ότι ο φιλόσοφος θα έχει την ορθότερη κρίση περί ευτυχίας και όχι ο φιλοκερδής. Ότι κρίνεται ως γενεσιουργό αίτιο της ευτυχίας με κριτήριο τον πλούτο και τα υλικά αγαθά δεν έχει πάντοτε έρεισμα αλήθειας. Το ίδιο και το κριτήριο της προσωπικής φήμης και δόξας που ο φιλόδοξος χαρακτήρας προβάλλει, επίσης υστερεί του ορθού λόγου. Άρα τα επαινούμενα από του φιλοσόφου, ως έχοντα έρεισμα στην προαγωγή της ευτυχίας είναι αληθινά ενώ η φιλοδοξία και το κυνήγι των υλικών αγαθών που αντίστοιχα  προάγουν ο φιλόδοξος και ο φιλοκερδής ανθρώπινος χαρακτήρας προάγουν μια «ευτυχία» επιφανειακή και κίβδηλη.

Αν βάλουμε τις ηδονές σε σειρά αρχίζοντας από την πλέον αληθινή και καταλήγοντας σε αυτή που είναι η πλέον ανάξια έχουμε:

1.       Η ηδονή της γνώσης που χαρακτηρίζει το φιλόσοφο.

2.       Η ηδονή της δόξας ιδίως αν αυτή προέρχεται από έργο ευγενικό, όπως η υπεράσπιση της πατρίδας, που χαρακτηρίζει το φιλόδοξο άνθρωπο..

3.       Έσχατη και με λιγότερη αξία η ηδονή των υλικών αγαθών και του χρήματος

Η συζήτηση συνεχίζεται με μαιευτικό τρόπο για να βρεθεί επιπλέον απόδειξη για τη σειροθέτηση των ηδονών. Η λύπη είναι το αντίθετο της ηδονής και η ψυχική ηρεμία είναι το ενδιάμεσο των δύο καταστάσεων. Οι άρρωστοι αντιλαμβάνονται την αξία της υγείας μόνο όταν την χάσουν. Οι δε δυστυχισμένοι άνθρωποι νοσταλγούν τη χαμένη τους ηρεμία. Η γαλήνη, η ευεξία, η ξενοιασιά  και η ολύμπια αταραξία είναι μέγιστα αγαθά που γίνονται αντιληπτά μόνο αν τα χάσουμε. Η απώλεια τους φέρνει τη λύπη. Πρόκειται για αφανείς ηδονές.

Προκύπτει το ερώτημα: Γιατί η ενδιάμεση κατάσταση (ηρεμία) φαίνεται ως χαρά  ή ως λύπη κάτω από ορισμένες περιστάσεις;  Είναι λογικό η απουσία της λύπης να θεωρείται ως χαρά και η απουσία της χαράς να θεωρείται ως λύπη; Εκ πρώτης όψεως η ησυχία είναι ευχάριστη συγκρινόμενη με τη λύπη, ενώ συγκρινόμενη με τη χαρά η ησυχία φαίνεται ανιαρή και θλιβερή.

Στη φύση υπάρχει το κάτω, το πάνω και η ενδιάμεση κατάσταση. Στο κόσμο των συναισθημάτων υπάρχει αντίστοιχα η λύπη, η ηδονή και η ηρεμία. Όμως  αυτές οι καταστάσεις είναι σχετικές. Όταν κάποιος απαλλαγεί από τη λύπη αισθάνεται ηδονή, ή νομίζει ότι αισθάνεται, ενώ κατ’ ακρίβεια ευρίσκεται στην ενδιάμεση κατάσταση, δηλαδή στην ηρεμία. Από την άλλη η παύση της ηδονής εκλαμβάνεται ως λύπη, ενώ είναι ουσιαστικά ηρεμία. Οι άνθρωποι δεν έχουν πραγματική αίσθηση των τριών καταστάσεων και τις συγχύζουν.

1.       Η πείνα και η δίψα είναι ένα κενό, μια σωματική έλλειψη. Η αφροσύνη και η άγνοια ομοίως είναι κενό και έλλειψη της ψυχής, κάτι σαν πνευματική πείνα και δίψα.

2.        Όποιος τρέφεται νιώθει σωματική ευεξία και πληρότητα, ενώ  όποιος φτάνει στη γνώση νιώθει πνευματική πληρότητα και ευδαιμονία.

3.       Μια ηδονή έχει μεγαλύτερη αξία όταν είναι μόνιμη, ενώ η παροδική ηδονή είναι υποδεέστερη. Υπό αυτή την έννοια η κτήση της γνώσης και της αρετής έχει μεγαλύτερη αξία από τον κορεσμό της πείνας και της δίψας που είναι παροδικός.

4.       « Ότι αφορά στη φροντίδα του σώματος  έχει λιγότερη συμμετοχή στην αλήθεια και στην ουσία, συγκρινόμενο με ότι αφορά στη φροντίδα της ψυχής»¹⁶

5.       Επαγωγικά προκύπτει ότι η ψυχή μετέχει της ουσίας περισσότερο του σώματος, αφού ότι θεραπεύεται από ουσιαστικότερα πράγματα είναι και το ίδιο πλέον ουσιαστικό.

6.       Όσοι δεν γνώρισαν τη γνώση, την αρετή και κυνηγούν τις πρόσκαιρες ηδονές και τις ανάγκες του σώματος, βρίσκονται, στην καλύτερη περίπτωση στο ενδιάμεσο επίπεδο. Από την άλλη οι φιλόσοφοι και οι μύστες εραστές της γνώσεως βρίσκονται στο ανώτερο επίπεδο.

7.       Όπως τα ζώα εκ κατασκευής βλέπουν συνεχώς κάτω, επιδιώκοντας κορεσμό της πείνας και της σεξουαλικής ηδονής, έτσι και οι πολλοί άνθρωποι κυνηγούν τις ηδονές και αλληλοσκοτώνονται γι’ αυτές, αδυνατούντες  να κοιτάξουν τον πνευματικό ουρανό.

8.       Το ταξίδι στον πνευματικό ουρανό είναι προνόμιο των λίγων μυστών-φιλοσόφων και εραστών της αλήθειας και όχι του όχλου.

9.       Η ηδονή της σάρκας είναι ένα ψεύτικο είδωλο, όπως το είδωλο της Ελένης για την οποία σφάχτηκαν αναίτια Έλληνες και Τρώες. Κανένας από αυτούς δεν ήξερε που ήταν η πραγματική Ελένη, όπως λέει και ο ποιητής Στησίχορος.¹⁷

Όταν ολόκληρη η ψυχή, δηλαδή τόσο το λογικό, όσο το θυμοειδές και το επιθυμητικό μέρος της ακολουθεί τη φιλόσοφο κλίση της, τότε κατά τεκμήριο θα γεύεται τις θεμιτές και αναγκαίες ηδονές με μέτρο και φρόνηση. Είναι αναγκαίο όμως τα τρία μέρη της ανθρώπινης ψυχής να βρίσκονται σε μέτρο και αρμονία μεταξύ τους. Όταν ένα μέρος επιβληθεί στα άλλα τότε η ψυχή πάσχει, αφού το μέτρο φεύγει και τη θέση του παίρνει η έλλειψη ή η υπερβολή.

Όταν η λογική απουσιάζει από οποιοδήποτε της ψυχής μέρος, τότε έρχεται η δυσαρμονία, το χάος και η έλλειψη της χαράς. Ο αντίποδας της λογικής είναι η παρανομία, η αταξία, οι ερωτικές υπερβολές και οι τυραννικές επιθυμίες. Η ζωή του τύραννου δεν έχει χαρά, ενώ η πεφωτισμένη δεσποτεία ενός βασιλιά που αναλώνεται για το καλό της πόλεως του δημιουργεί τη χαρά και την ηδονή που του προσφέρει η αγάπη του λαού του.

Ο τύραννος ζει μια ζωή γεμάτη φόβο αλλά και νόθες ηδονές. Οι άνθρωποι τον εξυπηρετούν δουλικά από φόβο, αλλά δεν τον αγαπούν και η έλλειψη της αληθινής ανιδιοτελούς αγάπης και εμπιστοσύνης γεμίζει τη ζωή του τυράννου δυσπιστία και τρόμο. Φοβάται ο τύραννος για τη ζωή του και παντού βλέπει συνομωσίες και απόπειρες ανατροπής και δολοφονίας. Δεν θα μπορούσε κανείς, παρόλη την πολυτέλεια και τον πλούτο να ζήσει πιο δυστυχισμένη ζωή.

Ακολούθως ο Πλάτωνας προσπαθεί να ποσοτικοποιήσει τη δυστυχία. Αρχίζοντας από τον πλέον ευτυχισμένο προς τον πιο ευτυχισμένο πολίτη έχουμε:

1.       Ολιγαρχικός – πρώτο είδωλο ηδονής. Ηδονή επί  τρία στο τετράγωνο. [ 3² = 9 ]

2.       Δημοκρατικός – δεύτερο είδωλο ηδονής. Ηδονή επί  τρία στην πρώτη δύναμη. [ 3¹ = 3 ]

3.       Τύραννος – τρίτο είδωλο ηδονής . Ηδονή επί τρία στην μηδενική δύναμη [ 3º = 1 ].

Σε ένα ανώτερο επίπεδο κατάταξης έχουμε:

1.       Πεφωτισμένη βασιλεία – αριστοκρατία. Αλήθεια, ηδονή στο τετράγωνο και όλο στον κύβο. [ 3⁶ ]

2.       Τιμοκρατικό πολίτευμα – νόθευση ιδανικού πολιτεύματος, ηδονή στο τετράγωνο και όλο στο τετράγωνο [ 3⁴  ]

3.       Ολιγαρχία-περεταίρω κατάπτωση – ηδονή στον κύβο     [ 3³ = 27 ] 

Ο τύραννος απέχει από την αληθινή ηδονή εφτακόσιες είκοσι εννέα φορές, δηλαδή 3⁶ φορές σε σχέση με τον αριστοκράτη – κυβερνήτη. Ο κυβερνήτης της ιδανικής πόλης είναι  27  φορές ευτυχέστερος του κυβερνήτη του αριστοκρατικού πολιτεύματος, ενώ ο τελευταίος είναι 27 φορές ευτυχέστερος του τυράννου. Με βάση αυτό τον ποσοτικό υπολογισμό ο τύραννος ζει 729 φορές πιο άχαρα από τον κυβερνήτη της ιδανικής πόλεως. Ο δίκαιος, κατ’ αναλογία είναι ισάριθμες φορές ευτυχέστερος του άδικου, αν η λογική του συμβαδίζει με τη δικαιοσύνη.

Σε μια άλλη κλίμακα σύγκρισης ο καλός και ο δίκαιος  υπερέχει σε κοσμιότητα ζωής, ομορφιά και αρετής από τον κακό και τον άδικο ασύλληπτα περισσότερο.

Ακολούθως ο Σωκράτης καλεί τον Γλαύκωνα να θυμηθούν προηγούμενη συζήτηση στην οποία λέχθηκε ότι ο άδικος ωφελείται από την αδικία, αν καταφέρνει να την κρύβει και να μένει ατιμώρητος. Καλεί το συνομιλητή του:

1.        Να φανταστεί θηρίο πολυκέφαλο  και πολύχρωμο που μπορεί να αλλάζει συνεχώς μορφή και να φυτρώνουν κεφάλια διαφορετικών αγρίων ζώων στους πολυάριθμούς λαιμούς του.

2.       Να δημιουργήσει με τη φαντασία του δεύτερη εικόνα λέοντος  σε μεγέθυνση και τρίτη μικρότερη εικόνα ανθρώπου

3.       Ακολούθως να ενώσει τα τρία πλάσματα σε ένα, ώστε να δεθούν οργανικά μεταξύ τους.

4.       Επιπλέον να φανταστεί την εικόνα ανθρώπου που βλέπει επιφανειακά, δηλαδή βλέπει το περίβλημα και αδυνατεί να δει την ουσία

Ο άνθρωπος που υποστηρίζει ότι είναι προς το συμφέρον του να αδικεί, στην ουσία παραχαϊδεύει με φαγητά και ποτά το λιοντάρι και το θηρίο που έχει μέσα του και εξαθλιώνει τον άνθρωπο που πεινασμένος σέρνεται και δέρνεται από τα θηρία, τα ελαττώματα που έχουμε μέσα μας. Από την άλλη όποιος υποστηρίζει τη δικαιοσύνη εξημερώνει τον άνθρωπο και τον βοηθά να ελέγξει τα θηρία, τα ένστικτα που αποκτηνώνουν τη ψυχή του. Το λιοντάρι το μετατρέπουμε σε φύλακα της ψυχής αντί αιμοβόρο θηρευτή της ενώ το πολυκέφαλο τέρας αποκεφαλίζεται για να αφήσει τη ψυχή να αναπτύξει τις καλές ποιότητες που έχει.

Όποιος επαινεί τη δικαιοσύνη πράττει έργο άριστο,  ενώ ο κήρυκας της αδικίας ψεύδεται. Γιατί η δικαιοσύνη φέρει μαζί της την ωφέλεια, τη δόξα και τη μετρημένη ηδονή, πράγμα που η αδικία δεν μπορεί τελικά να πραγματώσει. Η δικαιοσύνη δεν μπορεί να εξαγοραστεί με χρήματα. Αν κάποιος υποδουλώσει τα παιδιά του έναντι χρημάτων, τα χρήματα που θα πάρει δεν αντισταθμίζουν το κακό που έκανε, όσα και να είναι. Ομοίως η υποδούλωση  της ψυχής στα πάθη και τις κακίες δεν αντισταθμίζεται με όλο το χρυσάφι του κόσμου. Ο ανήθικος βίος που αφήνει το τέρας της ακολασίας να κατασπαράξει τον άνθρωπο δεν αντισταθμίζεται από την εφήμερη ηδονή. Όμοια η αυθάδεια και η αναποδιά κάνει τη ψυχή μας αρπακτική, σα φίδι και λιοντάρι και πρέπει να τίθεται υπό έλεγχο. Ακόμα η καλοπέραση και η μαλθακότητα  κάνουν τον άνθρωπο δειλό και ανερμάτιστο. Η κολακεία και η ανελευθερία υποδουλώνει τον άνθρωπο στις ορέξεις του όχλου και στην περίπτωση αυτή ο άνθρωπος κόλακας γίνεται πίθηκος και εκμαυλίζει τον όχλο.

Ο Σωκράτης θεωρεί τα τεχνικά και χειρωνακτικά επαγγέλματα ως κατώτερα γιατί δηλώνουν αδυναμία στο πνευματικό μέρος της ψυχής και δύναμη στο πρακτικό μέρος. Ο κατώτερος άνθρωπος πρέπει να κυβερνάται από πεφωτισμένο δεσπότη και όχι όμοιο του. Γιατί αν κυβερνηθεί από όμοιο αυτός θα του εξάψει τα κατώτερα ένστικτα, τα θηρία που κουβαλά μες στη ψυχή του. Από την άλλη ο άριστος ηγέτης θα ωφελήσει τον αρχόμενο δούλο, όπως ο καλός δάσκαλος ωφελεί την ηθική ανάπτυξη του μαθητή του. Το ιδανικό πολίτευμα με όπλο το νόμο θα εγκαταστήσει στη ψυχή των ανθρώπων το Λόγο και θα φυλακίσει τα τέρατα ( ένστικτα ). Η λογική πρέπει να εμπεδωθεί ως φύλακας άγγελος   και της πόλης και του ανθρώπου. Σε τελική  ανάλυση συμπεραίνει ο Σωκράτης, ο λογοκρατούμενος, δίκαιος  και νομοταγής άνθρωπος είναι ελεύθερος, ενώ ο άδικος είναι δούλος τόσο των παθών όσο και του καθεστώτος τυραννίας  που διαμορφώνεται όταν τέτοιοι άνθρωποι αποτελούν το κυρίαρχο φύραμα της πόλης.

Ο άδικος δεν αντισταθμίζει τη φθορά του εαυτού του με τα χρήματα της αδικίας. Αυτός που αδικεί και ξεφεύγει τη λαβίδα του νόμου γίνεται χειρότερος, ενώ αυτός που τιμωρείται υπάρχει η ελπίδα να σωφρονιστεί και να γίνει καλύτερος. Στην περίπτωση αυτή τα θηρία, τα ένστικτα δηλαδή,  φυλακίζονται  και η ψυχή αποκτά σωφροσύνη, δικαιοσύνη και φρονιμάδα. Τα πιο πάνω χαρακτηριστικά είναι πλέον αξιόλογα από τη σωματική δύναμη και τη φυσική ομορφιά, αφού η ψυχή υπερέχει σε αξία του σώματος.

Ο μυαλωμένος άνθρωπος θα δραστηριοποιηθεί πρώτιστα για να τελειοποιήσει τη ψυχή του και δευτερευόντως  για να διασφαλίσει την υγεία του σώματος. Τα δύο είναι αλληλένδετα, εφόσον η εγκράτεια και η αποχή από τα άμετρα πάθη διασφαλίζει την αρμονική συνύπαρξη λογικής και σώφρονος ψυχής και υγειούς σώματος.

Ο πεπαιδευμένος άνθρωπος δεν εντυπωσιάζεται από το κυνήγι του πλούτου. Ο πλούτος υποδουλώνει τον άνθρωπο στα πάθη και τις ηδονές, που σε τελική ανάλυση αποθηριώνουν παρά εξανθρωπίζουν. Για το λόγο αυτό δεν θα γίνει κυνηγός χρημάτων αλλά κυνηγός αρμονικού βίου και λογικής. Ο Γλαύκωνας συμφωνεί ότι ο μετρημένος άνθρωπος δεν θα πρέπει να κυνηγά το χρήμα.

Ο λογικός άνθρωπος ζει μια μετρημένη ζωή. Ούτε στερείται, αλλά ούτε και παρασύρεται σε σπατάλες. Αναλαμβάνει δημόσια αξιώματα εθελοντικά με κριτήριο τη πνευματική του βελτίωση. Αποφεύγει τις τιμές και τα αξιώματα όταν νιώθει ότι αυτά θα διαφθείρουν την απλότητα και την ηρεμία του βίου του. Ο χρηστός πολίτης αναλαμβάνει δημόσιο αξίωμα αναγκαστικά, με κριτήριο το καλό της κοινωνίας και όχι το προσωπικό όφελος. Όταν διεκπεραιώσει το καθήκον του στα κοινά, ανακουφισμένος αποσύρεται στον ιδιωτικό βίο 

Η τελευταία αναφορά μας παραπέμπει στην ιδανική πολιτεία. Μόνο σε αυτή την πόλη, που μοιάζει με ουράνιο όραμα, αξίζει ο σωστός πολίτης να ενδιατρίψει στα κοινά.