Ηράκλειτος: Αποφθέγματα με διαχρονική αξία, πετράδια μιας αξιόλογης κοσμοθεωρίας

   Εντρυφώντας  στα ψήγματα του  Συγγράμματος Περί Φύσεως που σώθηκαν σταχυολογούμε τα ακόλουθα πολύ σημαντικά χωρία που αποκαλύπτουν τη σοφία του Ηράκλειτου  

 Α)« εκ πάντων εν και εξ ενός πάντα.» Δηλώνει ότι ο κόσμος είναι ενότητα και συνάμα πολλαπλότητα. Σημαίνεται η βαθύτερη ενότητα του Παντός παρά την φαινιμενική διάσπαση του κόσμου σε άπειρα επιμέρους όντα

Β)  « Ο Άναξ, ου το μαντείον έστι το εν Δελφοίς, ούτε λέγει ούτε κρύπτει αλλά σημαίνει» και « φύσις δε καθ’ Ηράκλειτον κρύπτεσθαι φιλεί.» Η πορεία προς τη γνώση δεν είναι περίπατος, είναι αίνιγμα, μόχθος, επίπονη εξερεύνηση, μύηση, σκληρή ισόβια προσπάθεια, ένα ταξίδι οδυσσειακών διαστάσεων. 

Γ) Κόσμον τον δε, τον αυτόν απάντων, ούτε τις θεών ούτε ανθρώπων εποίησεν, αλλ’ ην αεί και εστίν και έσται πυρ αείζωον, απτόμενον μέτρα και αποσβεννύμενον μέτρα.» . Ο κόσμος αυτός που είναι ο ίδιος για όλους, δεν έχει αρχή και τέλος είναι πυρ αείζωο (ζωντανή, αθάνατη  φωτιά!) που μεταβάλλεται συνεχώς, όμως με  μέτρο, όχι χαοτικά και ασύνταχτα, με βάση τη συμπαντική νομοτέλεια 

  Δ) « Ήλιος γαρ ουχ υπερβήσεται μέτρα. Ει δε μη, Ερινύες, μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν.» « Ο φυσικός νόμος δεν παραβιάζεται ατιμώρητα ούτε από τους θεούς πόσο μάλλον από τους ανθρώπους. Η ύβρις (έπαρση) με την αρχαία ελληνική έννοια τιμωρείται ως θανάσιμο αμάρτημα. «ὕβριν χρὴ σβεννύναι μᾶλλον ἢ πυρκαϊήν». Καλύτερα να καταπνίγεις την ύβρη παρά την πυρκαγιά τονίζει ο σκοτεινός φιλόδοφος 

Ε) « οδός άνω κάτω μια και ωυτή» Ο ανήφορος και ο κατήφορος είναι ο ίδιος δρόμος. και« ταυτό τ’ ένι ζων και τεθνηκός και εγρηγορός και καθεύδον και νέον και γηραιόν. Τάδε γαρ μεταπεσόντα εκείνα έστι  κακείνα πάλιν μεταπεσόντα ταύτα.»  Το ίδιο πράγμα είναι στον άνθρωπο η ζωή και ο θάνατος, η εγρήγορση και ο ύπνος, τα νιάτα και τα γηρατειά: γιατί αν αυτά τα πράγματα αλλάξουν γίνονται εκείνα, και αν εκείνα πάλι αλλάξουν γίνονται αυτά » Δηλώνεται ρητώς η ουσιαστική ενότητα των αντιθέτων, η συναλληλία και  η αλληλοσυμπλήρωση τους. 

Ζ) « Πόλεμος πάντων μεν πατήρ έστι, πάντων δε βασιλεύς, και τους μεν θεούς έδειξε τους δε ανθρώπους, τους μεν δούλους εποίησε τους δε ελεύθερους.» Η συνεχής πάλη (κίνηση – μεταβολή ) δημιουργεί και καταστρέφει τα πάντα τόσο σε κοινωνικό όσο και σε φυσικό επίπεδο. 

Η)« του δε λόγου τουδ’ εόντος αεί αξύνετοι γίνονται άνθρωποι και πρόσθεν ή ακούσαι  και  ακούσαντες το πρώτον. Και «εἷς ἐμοὶ μύριοι, ἐὰν ἄριστος ἦι» Το Λόγο, που είναι όπως τον περιγράφω, μας λέει ο Ηράκλειτος, ποτέ δεν τον καταλαβαίνουν οι άνθρωποι, ούτε πριν τον ακούσουν, ούτε κατόπιν. ( Αδυναμία των πολλών να φτάσουν στην γνώση ) Ο μύστης αξίζει δέκα χιλιάδες ανίδεους ανθρώπους 

Θ »Εδιζησάμην εμεωυτόν» Ζήτησα την αυτογνωσία και μέσω αυτής έμαθα τον κόσμο. (Ενότητα μικρόκοσμου και μακρόκοσμου )

 Ι «μάχεσθαι χρὴ τὸν δῆμον ὑπὲρ τοῦ νόμου ὅκωσπερ τείχεος.» Ο λαός πρέπει να υπερασπίζεται το νόμο όπως τα τείχη της πόλης. Στο σημείο αυτό ο Ηράκλειτος μου θυμίζει το Σωκράτη που ήπιε το κώνειο και δεν απέφυγε το θάνατο για να τιμήσει το νόμο της πόλης που τόσο αγαπούσε.

 ΙΑ) «Ήθος ανθρώπω δαίμων». Το ήθος του ανθρώπου ορίζει τη μοίρα του, είναι το πεπρωμένο του.  Εάν μη έλπηται ανέλπιστον, ουκ εξευρήσει. Αυτός που είναι δυνατός και δεν χάνει την ελπίδα του, μπορεί να πετύχει και το φαινομενικά αδύνατο.