Πλάτωνος Πολιτεία Βιβλίο Τρίτο

Γ βιβλίο

Σύνοψη

Η Παιδεία των Φυλάκων της ιδανικής πολιτείας πρέπει να τους οδηγεί στο να είναι ατρόμητοι, άφοβοι έναντι του θανάτου, εγκρατείς και όχι ηδονοθήρες, υπάκουοι στους άρχοντες Φιλοσόφους. Η μουσική παιδεία πρέπει να είναι σοβαρή και να οδηγεί στην αρμονική ανάπτυξη της ψυχής. Οι ρυθμοί της να είναι δωρικοί, όχι μακρόσυρτοι και να είναι μονοφωνική για να μην ξυπνά τον πόθο για την ηδονή. Η παιδεραστία δεν έχει θέση στην ιδανική πολιτεία. Το λιτό φαγητό και οι γυμναστικές ασκήσεις πρέπει να κάνουν σχεδόν αχρείαστους τους γιατρούς. Οι καλύτεροι των φυλάκων θα αναδειχθούν σε ώριμη ηλικία οι άρχοντες της Πολιτείας. Η εκλογή τους θα γίνει με κριτήριο την ακεραιότητα του χαρακτήρα τους, την ψυχική και σωματική τους δύναμη και ευστροφία, τη φιλοπατρία τους. Οι φύλακες θα ζουν κοινοβιακή ζωή, συντηρούμενοι από το κράτος, αλλά χωρίς προσωπική περιουσία. Περιουσία και οικογένεια θα έχουν οι τεχνίτες και οι γεωργοί, οι οποίοι θα ασχολούνται με τα καθημερινά, όχι όμως με τη διοίκηση.

Ανάπτυξη

Διάλογος Σωκράτη - Αδείμαντου   

Ο Σωκράτης δηλώνει ότι οι θεοί πρέπει να είναι πρότυπα αρετής για τους νέους και ο Αδείμαντος συμφωνεί. Ακολούθως δηλώνεται ότι προϋπόθεση της ανδρείας είναι η κατανίκηση του φόβου του θανάτου. Γι’ αυτό στίχοι όπως η δήλωση του Αχιλλέα στην Οδύσσεια ότι προτιμά να είναι σκλάβος στον πάνω κόσμο παρά βασιλιάς στον Άδη¹ πρέπει να διαγραφούν και να μην διδάσκονται στους νέους, αν θέλουμε να μην καταντήσουν φοβιτσιάρηδες. Ακολούθως παρατίθενται και άλλα αποσπάσματα από τα ομηρικά έπη που κατά τη γνώμη του Σωκράτη πρέπει να διαγραφούν. Ακόμα και η ονοματολογία του Άδη πρέπει ν’ αλλάξει. Οι κολάσεις και τα τάρταρα δημιουργούν τρόμο και φρίκη και πιθανόν να κάνουν τους φύλακες δειλούς προς τον θάνατο.

Επιπλέον ο Σωκράτης ζητά να διαγραφούν οι θρήνοι και τα μοιρολόγια. Ένας άνθρωπος άτρομος και αυτάρκης  πρέπει να αντιμετωπίζει τις συμφορές γαλήνια, χωρίς κλαψουρίσματα. Ακόμα και στενό συγγενικό πρόσωπο να χάσει δεν πρέπει να λυγίσει, αλλά ψύχραιμος να αντιμετωπίσει τη συμφορά. Τα μοιρολόγια δεν ανήκουν στους φύλακες της πόλης αλλά σε γυναικούλες και δούλους.

Για τους πιο πάνω λόγους, συνεχίζει ο Σωκράτης είναι ανάξιο να διδάσκονται οι πολεμιστές τους θρήνους του Αχιλλέα, του Πριάμου και του Διός². Πώς είναι δυνατόν ο πατέρας των Θεών και των ανθρώπων να θρηνεί το θάνατο του Σαρπηδόνα; Ο πολεμιστής πρέπει να έχει εκτός από σωματική ρώμη και ψυχική αντοχή.

Περεταίρω οι φύλακες πρέπει να είναι σοβαροί. Όπως δεν πρέπει να υποκύπτουν στο θρήνο, το ίδιο πρέπει να μην είναι επιρρεπείς σε ακράτητα γέλια. Γι’ αυτό σκηνές όπως το ακράτητο γέλιο των θεών για τα παθήματα του Ηφαίστου³ δεν πρέπει να διδάσκεται στους μελλοντικούς πολεμιστές. Ακολούθως ο Σωκράτης αναπτύσσει τη θεωρία του ιαματικού ψεύδους. Οι θεοί βέβαια δεν έχουν την ανάγκη του ψεύδους. Ούτε οι κοινοί άνθρωποι πρέπει να εθίζονται σε αυτό. Οι μόνοι που δικαιούνται να πουν ψέματα σε μεμονωμένες  μόνο περιπτώσεις, είναι οι άρχοντες. Μπορούν να το κάνουν αν αυτό εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον. Ο άρχοντας σίγουρα θα εξαπατήσει τους εχθρούς της πόλης για να σώσει την κοινωνία και το λαό. Επίσης θα πει ψέματα στο λαό αν πρόκειται το ψέμα αυτό να διασώσει το ηθικό των πολιτών και συνακόλουθα θα βοηθήσει την πόλη σε μια δύσκολη περίσταση. Από την άλλη οι άρχοντες πρέπει να τιμωρούν τους κοινούς ψεύτες, λωποδύτες και απατεώνες ως άτομα επικίνδυνα για την κοινωνική συνοχή.

Η επόμενη αρετή που πρέπει να έχουν οι νέοι είναι η εγκράτεια λέει ο Σωκράτης και ο Αδείμαντος συμφωνεί. Πρέπει οι νέοι να υπακούν τους άρχοντες και να ελέγχουν τα ένστικτα και τις παρορμήσεις τους. Στο σημείο αυτό παρατίθενται οι στίχοι του Ομήρου πως «κάθισαν σιωπηλοί, αν και οργισμένοι, οι Αχαιοί από σεβασμό προς τους άρχοντες⁴» τους οποίους ο δάσκαλος του Πλάτωνα κρίνει κατάλληλους για τη διαπαιδαγώγηση των νέων. Άλλοι στίχοι που οδηγούν τους νέους στην απείθεια πρέπει να μην διδάσκονται.

Ο Σωκράτης παραθέτει ακολούθως στίχους του Ομήρου που παρουσιάζουν τον Δία να θέλει να συνουσιαστεί με την Ήρα στο πάτωμα⁵ και τον Ήφαιστο να δένει την Αφροδίτη και τον Άρη με παγίδα που έφτιαξε για να συλλάβει την άπιστη σύζυγο. Τέτοιοι στίχοι που εξάπτουν τα ερωτικά πάθη πρέπει να μην διδάσκονται στους νέους. Ούτε θα πρέπει άνθρωποι που χαρακτηρίζονται ως σοφοί να παρουσιάζονται ως λαίμαργοι και κοιλιόδουλοι. Οι άνδρες εκτός από εγκρατείς δεν πρέπει να είναι φιλάργυροι  ούτε επιρρεπείς στη δωροδοκία. Ως παράδειγμα αναφέρει τον Αχιλλέα που δεν δέχτηκε τις συμβουλές του Παιδαγωγού και συμβούλου του, του Φοίνικα, να ανταλλάξει την βοήθεια που θα έδινε στους Αχαιούς με ακριβά δώρα. Ο Σωκράτης δηλώνει επίσης την απέχθεια του στη ρήση « Τα δώρα πείθουν τους θεούς, πείθουν τους αρχοντάδες». Θεωρεί διεφθαρμένους τόσο αυτούς που δωροδοκούν, όσο και τους αποδέκτες της δωροδοκίας.

Στην Ιλιάδα  ο Όμηρος παρουσιάζει τον Αχιλλέα να φέρεται με απρέπεια στους Θεούς Απόλλωνα και Σκάμανδρο. Επιπλέον σέρνει το νεκρό σώμα του Έκτορα και σφάζει επί της νεκρικής πυράς του Πατρόκλου τους αιχμάλωτους Τρώες. Ο Σωκράτης κακίζει τις πιο πάνω συμπεριφορές ως ανάξιες ενός ημιθέου που μαθήτευσε στον σοφότατο παιδαγωγό Κένταυρο Χείρωνα. Οι ήρωες πρέπει να δίνουν το παράδειγμα στους νέους. Πρέπει να είναι ανδρείοι αλλά έντιμοι. Ακόμα περισσότερο οι ημίθεοι όπως ο Θησέας δεν πρέπει να διδάσκεται ως άρπαγας και ψεύτης αλλά ως παράδειγμα αρετής. Όλοι οι μύθοι που διδάσκουν τις πονηρίες και τις κακίες των θεών δεν πρέπει να διδάσκονται στους νέους και οι ασεβείς ποιητές πρέπει να σωπάσουν λέει ο Σωκράτης, για να μην γεννάται στην ψυχή των νέων η μαλθακότητα και η πονηρία. Ο Αδείμαντος μονολεκτικά συμφωνεί.

Η επίθεση του Σωκράτη κατά των ποιητών και των πεζογράφων συνεχίζεται. Όσοι γράφουν για να μακαρίσουν τους άδικους και να κοροϊδέψουν τους δίκαιους λέγοντας ότι η αδικία είναι καλή όταν την υφίστανται οι άλλοι, ενώ η δικαιοσύνη αξίζει επικλήσεως όταν την χρησιμοποιούμε για να προστατευτούμε από τους αντιπάλους μας πρέπει να φιμωθούν. Η δικαιοσύνη είναι απόλυτη αξία λέει ο Σωκράτης και είναι το θεμέλιο κάθε ευνομούμενης πόλης. Η ουσία της δικαιοσύνης πρέπει να αποσαφηνιστεί πλήρως λέει ο δάσκαλος του Πλάτωνα και να γίνει σαφές ότι είναι προς όφελος δικαίων και αδίκων. Ο Αδείμαντος και πάλι συναινεί. Οι φύλακες δεν πρέπει να είναι τύποι μιμητικοί. Δεν πρέπει να μιμούνται θεατρικούς ρόλους εκτός αν έχουν μέσα τους το στοιχείο της ανδρείας. Αυτοί που δημοσία δαπάνη ανατρέφονται για να γίνουν οι φύλακες της πόλης, δεν πρέπει να ασχολούνται με την ηθοποιία μιμούμενοι γυναικείους ρόλους ή ρόλους αχρείων, άτιμων ή ασεβών ή κλαψιάρηδων ανθρώπων. Ούτε να μιμούνται ως ηθοποιοί ανθρώπους κακούς, δειλούς, δουλικούς, και πρόστυχους⁶.

Κάθε μετρημένος και ορθός άνδρας όταν με λόγο προσπαθεί να εκφράσει το βίο και τα έργα ενός  άνδρα που είναι πρότυπο αρετής, μπορεί να το κάνει με λόγο μιμητικό γιατί ενδόμυχα ταυτίζεται με το άτομο αυτό. Μπορεί να μπει στη θέση του ανθρώπου αυτού γιατί μοιάζει με τον εαυτό του. Σε αντίθετη περίπτωση, όταν η αφήγηση αναφέρεται σε κακό χαρακτήρα, μέθυσο, ηδονοθήρα ή αδύνατο άνθρωπο που ρέπει προς το κακό, ο φύλακας νιώθει δυσκολία και ντροπή για την κατάντια του ανθρώπου αυτού και δεν μπορεί παρά να αδυνατεί να ταυτίσει τον εαυτό του με αυτόν. Σε τέτοια περίπτωση χρησιμοποιεί λόγο αφήγησης και όχι μίμησης. Απεναντίας ένας αχρείος άνθρωπος δεν δυσκολεύεται να ταυτιστεί με οποιοδήποτε ρόλο. Χρησιμοποιεί λόγο μίμησης και στο χειρότερο ρόλο.

Γενικά ο Σωκράτης και ο Αδείμαντος συμφωνούν ότι οι ποιητές πρέπει να διδάσκουν την αρετή και όχι το κακό. Οι ηθοποιοί να χρησιμοποιούν λόγο μιμητικό όταν παρουσιάζουν ένα άντρα πρότυπο αρετής και ανδρείας και όχι όταν παρουσιάζουν άτομα χαμερπή και κακά. Ο ποιητικός λόγος είναι προτιμότερο να είναι διδακτικός και όχι τόσο ευχάριστος στα αυτιά, παρά διασκεδαστικός και μιμητικός κακών ανθρώπινων προτύπων. Ο καλός ποιητής διδάσκει την αρετή, όχι την κακία και την μαλθακότητα. Μιμείται τη φρασεολογία του καλού και έντιμου ανθρώπου και όχι του ψεύτη και του χυδαίου. Εδώ τελειώνει η αναφορά στην ποίηση και ακολουθεί η παρουσίαση της ορθής μελωδίας

 Κατά το Σωκράτη η μελωδία αποτελείται από το λόγο, την αρμονία και το ρυθμό.  Ο λόγος πρέπει να ταιριάζει σε ανδρείο άνθρωπο. Οι αρμονίες δεν πρέπει να είναι θρηνητικές ή παθητικές. Τέτοιες αρμονίες ο Αδείμαντος θεωρεί την Λυδική και την Ιωνική. Ο Σωκράτης συμφωνεί και οι δύο συζητητές καταλήγουν  ότι οι προαναφερθείσες αρμονίες είναι  ακατάλληλες για πολεμιστές. Η δωρική αρμονία που είναι αυστηρή και μονοφωνική είναι κατάλληλη για φύλακες. Προάγει το πνεύμα της ανδρείας και της αυτοθυσίας. Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιούμε πολύχορδα και πολύ-αρμόνια όργανα που προάγουν τους πόθους και τις ηδονές. Πρέπει να χρησιμοποιούμε, κατά το Σωκράτη, την απολλώνια λύρα, την κιθάρα και ενίοτε τον αυλό.

Ακολούθως οι συνομιλητές προσπαθούν να ξεκαθαρίσουν ποιοι είναι οι κατάλληλοι ρυθμοί. Ο ρυθμός και η αρμονία πρέπει να είναι οι υπηρέτες του ορθού ποιητικού λόγου και όχι το αντίθετο. Η ασχήμια,  η δυσαρμονία και η έλλειψη ρυθμού είναι οι συνοδοί του άπρεπου λόγου και του κακού ήθους. Απεναντίας το κάλλος είναι το χαρακτηριστικό κάθε καλού λόγου, ρυθμού, αρμονίας και Τέχνης. Η καλή ζωγραφική, η γλυπτική, η υφαντική και κάθε καλή τέχνη πρέπει να αντανακλούν την ομορφιά και το καλό ήθος. Γι’ αυτό και οι φύλακες της ιδανικής πόλης πρέπει να επιβλέπουν εκτός από τους τεχνίτες του λόγου, κάθε τεχνίτη, ούτως ώστε να μην ξεφεύγει σε φθηνή και ανήθικη τέχνη που διαφθείρει τους νέους. Ο τεχνίτης αναδεικνύει μέσω της τέχνης του το ωραίο, το ευπρεπές, το ιδανικό. Μέσω αυτής της ανάδειξης το περιβάλλον της πόλης καθίσταται υγιεινό για ψυχική υγεία, ευζωία και ανέλιξη της νεότητας.

Η Μουσική παιδεία καθίσταται έτσι το δραστικότερο και βασικότερο μέρος της ανατροφής της νεότητας. Ο ρυθμός, η αρμονία και ο ορθός λόγος που τη συγκροτούν συγκινούν τη ψυχή και συντείνουν προς τη ορθή διαμόρφωση της. Ο έχων μουσική παιδεία μπορεί να αποκτήσει κριτήριο διάκρισης του ωραίου και επιλογής του σε κάθε περίπτωση. Θα ψέγει έτσι το απρεπές, το άσεμνο και το άσχημο και θα επαινεί, μιμείται και κατακτά την ομορφιά όπου τη συναντά.

Σε κάθε περίπτωση αυτοί που θα εκπαιδεύσουν τους νέους πρέπει να έχουν ενσωματώσει στη ψυχοσύνθεση τους αρετές όπως η εγκράτεια, η ανδρεία, το φιλελεύθερο ήθος, η αγάπη για την ομορφιά και τη μεγαλοπρέπεια που χαρακτηρίζει οτιδήποτε ωραίο.

Ο Σωκράτης ακολούθως αναφέρει ότι ο έρως μεταξύ ενός νέου και του ηλικιωμένου εκπαιδευτή – εραστή  πρέπει να είναι πλατωνικός⁷. Ο σωστός πλατωνικός έρως σημαίνει ένα φιλικό αίσθημα με ευπρέπεια και καλαισθησία. Καμιά μανία, ακολασία ή αισχρότητα δεν πρέπει να είναι ανεκτή στη  σχέση αυτή. Ο ενήλικας εραστής κατ’ ουσία είναι παιδαγωγός και δάσκαλος του έφηβου και αντικείμενο της διδασκαλίας του είναι το ήθος, η αρετή και η ευγένεια. Η σχέση τους είναι μια πνευματική συγγένεια, είναι δηλαδή οι δύο τους πατήρ και υιός και ο πατέρας σμιλεύει στη ψυχή του θετού υιού του την αρετή, το ήθος και την ανδρεία. Ο Σωκράτης πιστεύει ότι ο Πλατωνικός Έρως μεταξύ ενός ενήλικα που είναι φορέας των αρετών και ενός εφήβου, είναι ωφέλιμος και πρέπει να ενταχθεί στην ιδανική πολιτεία ως θεσμός παιδαγωγικός.

Μετά τη μουσική, η γυμναστική είναι κατάλληλη για την αγωγή των νέων. Μια υγιής ψυχή πρέπει να εδρεύει σε ένα ρωμαλέο σώμα. Η υγεία του σώματος βελτιώνει την κατάσταση  ψυχής και  μυαλού, ενώ ένα πνεύμα με ορθό φρόνημα κτίζεται και πραγματώνεται με απαραίτητη υποδομή την υγεία του σώματος. Οι φύλακες της πόλης πρέπει να έχουν οξεία όραση και ακοή. Να είναι απαραίτητα χαλκέντεροι και να έχουν δύναμη και αντοχή πέραν του μέσου ανθρώπου. Για να το πετύχουν αυτό πρέπει να απέχουν από το οινόπνευμα, τα καρυκεύματα, τα γλύκα και τις ακολασίες. Η τροφή τους να είναι απλή, λιτή, απέριττη και υγιεινή για να μην υπονομεύει την καλή φυσική τους κατάσταση. Πρέπει να παρασκευάζεται εύκολα για να μην είναι απαραίτητη η  μεταφορά  μαγειρικών σκευών κατά τις εκστρατείες. Όπως η απλότητα της μουσικής γεννά στη ψυχή την εγκράτεια, έτσι και η απλότητα της διατροφής και της γύμνασης δημιουργεί τα υγιή σώματα που θα αποτελούν τα ζωντανά τείχη της πόλεως.

Όταν στην πόλη αφθονούν οι δικαστές και οι ιατροί, αυτό είναι σημάδι διαφθοράς και απαιδευσίας. Άνθρωποι εγκρατείς και με αναπτυγμένο το περί δικαίου αίσθημα δεν υποπίπτουν εύκολα στην αδικία και την αρρώστια που είναι τα έπαθλα της ακολασίας και της λαιμαργίας. Αυτός που θέλει δικαστές και κριτές είναι σκλάβος, εφόσον ακολουθεί τις κρίσεις άλλων που επιλέγουν γι’ αυτόν το σωστό και το λάθος. Η μεγαλύτερη ντροπή όμως για κάποιον είναι η αδιαντροπιά, όταν  καμαρώνει ότι καταφέρνει να αδικεί συνεχώς τους άλλους και με σοφιστείες να αποφεύγει το δίκαιο μισθό των πράξεων του που είναι  ο πέλεκυς της δικαιοσύνης.

Η ιατρική είναι αχρείαστη σε σημαντικό βαθμό όταν οι πολίτες τρέφονται σωστά και γυμνάζουν το σώμα τους. Η επιστήμη του Ασκληπιού στην ιδανική πολιτεία χρειάζεται κυρίως για θεραπεία τραυματισμών που προέρχονται από εξωτερικά αίτια και επιδημιών που ενσκήπτουν πάνω και πέραν της ανθρώπινης θέλησης. Όσοι όμως είναι λαίμαργοι και τεμπέληδες ζουν μεγάλο μέρος του βίου τους  στην αρρώστια και αναγκάζουν τους γιατρούς να εφευρίσκουν ονόματα και θεραπείες για ασθένειες που δεν θα υπήρχαν αν οι ασθενείς ζούσαν με συνδυασμό λιτής διατροφής και γυμναστικής. Ο Σωκράτης αναφέρει την περίπτωση του Ηρόδικου⁸ γυμναστή και γιατρού, που αν και είχε φιλάσθενη φύση κατάφερε με ορθή δίαιτα και άσκηση να παρατείνει τη ζωή του μέχρι τα γεράματα. Θεωρεί όμως βασανιστική μια ζωή που ασχολείται μόνο με τη θεραπεία του σώματος και τίποτε άλλο. Ένας παραγωγικός πολίτης θέλει μια σύντομη θεραπεία για να μπορέσει να συνεχίσει τη ζωή του. Κανένας πολίτης που επιβιώνει από την εργασία του δεν θα μπορούσε να είναι για πάντα κάτω από ιατρική επιτήρηση και θεραπεία. Πρώτο γιατί δεν θα είχε τα μέσα προς το ζην γιατί δεν θα εργαζόταν. Δεύτερο γιατί θα θεωρούσε μια τέτοια ζωή βασανιστική και βαρετή και θα ήθελε να πεθάνει για να γλυτώσει τα βάσανα. Ο Ασκληπιός, έλεγε ο Σωκράτης, αναλάμβανε να θεραπεύσει αυτούς που ήταν ιάσιμοι⁹, ενώ όσοι ήταν φιλάσθενοι και αδύνατο να θεραπευτούν ριζικά τους άφηνε να πεθάνουν, ως ανώφελοι  για τους εαυτούς τους αλλά και για την πόλη.

Αναφέρει ως παράδειγμα ιατρικής αγωγής τη θεραπεία του Μενέλαου από το δηλητηριασμένο βέλος του Πάνδαρου. Η φροντίδα ήταν ήπια. Προϋπόθεση της ανάληψης της ήταν η πίστη στην γερή κράση της φύσης του πληγωμένου ήρωα και στο γεγονός ότι η πληγή ήταν ιάσιμη. Αν η αρρώστια ήταν ανίατη, ούτε ο γιατρός θα αναλάμβανε να τη θεραπεύσει, ούτε ο άρρωστος ήρωας θα δεχόταν την παράταση μιας ζωής μίζερης, γεμάτης πόνους και ανημποριά.

Οι αναφορές των ποιητών ότι ο Ασκληπιός ήταν γιος του Απόλλωνα και κεραυνοβολήθηκε από το Δία επειδή δεν άφηνε κανένα άρρωστο να πεθάνει, θεωρούνται από το Σωκράτη ως ψευτιές.  Ένας πλεονέκτης γιατρός που διώχνει το χάρο έναντι ψηλού τιμήματος είναι αισχροκερδής και ανέντιμος. Όποιος είναι ανέντιμος δεν μπορεί να έλκει την καταγωγή του εκ του θεού. Ο γιατρός κατά το Σωκράτη θεραπεύει όχι μόνο με το σώμα αλλά και με τη ψυχή του. Η ψυχή του γιατρού δεν πρέπει να έχει πάθη για να μπορεί να θεραπεύει με την υγιή αύρα και ενέργεια της τον άρρωστο. Ο γιατρός πρέπει να γνωρίζει την αρρώστια, είτε μελετώντας τα συμπτώματα της πάνω του, είτε από προσεκτική μελέτη των συμπτωμάτων κάθε ασθένειας επί των άλλων.

Όμοια ο δικαστής πρέπει να ξέρει την αδικία και τα τερτίπια της από πρώτο χέρι. Παρόλη την επαφή του με την ανθρώπινη πονηρία, δεν πρέπει να διαφθαρεί. Θα πρέπει, με σύγχρονη ορολογία, να έχει αναπτύξει τα απαραίτητα ψυχικά αντισώματα, για να μπορεί να αποδίδει στον καθένα το δίκαιο κατά τις πράξεις του. Γι’ αυτό ο δικαστής πρέπει να μην είναι νέος, αλλά γέρος. Οφείλει να περάσει την νεότητα του μελετώντας την αδικία και τα συμπτώματα της. Η μελέτη αυτή να γίνεται  χωρίς να επηρεάζεται η ακράδαντη πεποίθηση του μαθητευόμενου για την υπεροχή του δικαίου. Αν το πετύχει  ως πολύπειρος, ώριμος γνώστης της ανθρώπινης ψυχής θα αποδίδει το δίκαιο. Ο ενάρετος δικαστής έχει τη σοφία του καλού και αγαθού ανδρός και όχι τη δοκησισοφία, και την πονηριά του τετραπέρατου  κακού που ψάχνει αφορμές να αδικήσει, να παρουσιάσει το άσπρο μαύρο και την αδικία να την παρουσιάζει ως δίκαιο. Ο πονηρός διαπρέπει ανάμεσα στους πονηρούς και μπορεί να ξεγελάσει τους αφελείς και τους όμοιους του. Σε καμιά περίπτωση όμως δεν ξεγελά τον ενάρετο που έχει καθαρή κρίση και διάκριση  καλού και κακού.

Συμπερασματικά, λέει ο Σωκράτης, στην ιδανική πόλη χρειαζόμαστε ιατρούς και δικαστές που όσους είναι ιάσιμοι να τους επαναφέρουν υγιείς προς όφελος της πόλεως, ενώ όσους έχουν αρρώστιες ανίατες και ροπή προς την πονηρία αθεράπευτη, να τους οδηγούν προς το θάνατο για να μην μολύνουν την πόλη. Ο ανίατος ασθενής θα πρέπει να οδηγείται σπλαχνικά στο θάνατο για να μην είναι βάρος της πόλης και του εαυτού του. Το ίδιο και ο άδικος, ο διεστραμμένος και ανήθικος θα πρέπει να εξοντώνεται προς όφελος της πόλεως. Ο υγιής ψυχικά και κοσμούμενος με σωφροσύνη δεν αδικεί άρα δεν έχει ανάγκη το δικαστή. Οι σωστά εκπαιδευμένοι με γυμναστική και μουσική παιδεία, ελάχιστα χρειάζονται τον γιατρό. Έχουν κτίσει ένα υγιές σώμα στο οποίο δύσκολα μπορεί να κατοικήσει η αρρώστια, άρα δεν χρειάζεται το γιατρό και τη θεραπεία.

Η Μουσική και η Γυμναστική μορφώνουν τη ψυχή και το σώμα στην ορθή αναλογία λέει ο Σωκράτης και ο Γλαύκωνας συμφωνεί. Μόνο Γυμναστική κτίζει το σώμα αλλά η ψυχή μένει ακαλλιέργητη. Μόνο Μουσική καλλιεργεί τη ψυχή όμως ο χαρακτήρας μένει όπως το σώμα μαλθακός. Ο συνδυασμός μετατρέπει την αγριότητα σε ανδρεία και την μαλθακότητα και τη δειλία σε ημερότητα και εγκράτεια. Η αρμονία της σωματικής ανάπτυξης και της πνευματικής καλλιέργειας, μέσω μουσικής και φιλοσοφίας, σμιλεύει τον ιδανικό πολίτη-οπλίτη-φιλόσοφο ηγέτη που θα είναι ικανός να ηγηθεί της πόλης και να την οδηγήσει στο δρόμο της επιβίωσης και γιατί όχι, της δόξας.

Ακολούθως ο Σωκράτης θέτει το ερώτημα « Εκ των εκλεκτών που θα έχουν περάσει επιτυχώς την ορθή παιδεία ποιοι θα άρχουν και ποιοι θα υπόκεινται στην εξουσία των αρχόντων; Η απάντηση είναι ότι:

1.      Θα πρέπει οι άριστοι να άρχουν.

2.      Θα πρέπει οι πρεσβύτεροι να διοικούν τους νεότερους¹º.

Αναλυτικότερα οι άριστοι πρέπει να είναι οι καλύτεροι των φυλάκων πολεμιστών, να είναι σοβαροί, φιλόπατρεις και αφοσιωμένοι  στην εξυπηρέτηση του δημοσίου και όχι του ιδιωτικού τους συμφέροντος. Θα πρέπει οι μελλοντικοί ηγέτες να αποδείξουν ότι είναι σταθεροί χαρακτήρες, μη επιρρεπείς στην βία, την ακράτεια και τους πειρασμούς.

Αν σε όλη τους την ζωή αποδείξουν αυτό τον αδαμάντινο χαρακτήρα, τότε σε ηλικία ώριμη πρέπει να τους δοθεί η ηγεσία για να εξυπηρετηθεί το συμφέρον της πόλεως. Οι ηγέτες θα πρέπει, ήδη από την παιδική τους ηλικία, να αποδείξουν ότι δεν παρασύρονται εύκολα. Δεν αλλάζουν τις σωστές τους πεποιθήσεις από το δέλεαρ της ηδονής ή τον αφόρητο πόνο της σωματικής ή ψυχολογικής τρομοκρατίας. Για να χαλυβδώσουμε έμπρακτα την σταθερότητα του χαρακτήρα τους πρέπει από μικρούς να τους δοκιμάζουμε με κόπους και επίπονες δοκιμασίες που θα αποδείξουν και σφυρηλατήσουν το μέταλλο της ψυχής τους.

Όπως το ευγενές μέταλλο αποδεικνύει την αξία και την ποιότητα του στην κάμινο του πυρός, έτσι και ο ευγενής νέος που εκπαιδεύεται για να γίνει ο μελλοντικός ηγέτης της πόλης πρέπει να αποδείξει το ευγενές μέταλλο της ψυχής του αποκρούοντας τις ηδονές και δεικνύοντας σταθερότητα πεποιθήσεων, παρά τις όποιες τρομακτικές δοκιμασίες υποβάλλεται. Και αν καταφέρει να αποδείξει την σταθερότητα του χαρακτήρα και των αξιών του τόσο κατά την παιδική, όσο και την εφηβική και νεανική ηλικία, τότε ως μεσήλικας ας αναλάβει επαξίως τα ηνία της πόλεως.

Οι υπόλοιποι που είναι μόνο καλοί, αλλά όχι άριστοι θα γίνουν βοηθοί των αρίστων στη διοίκηση της πόλης και εκτελεστές των εντολών τους. Οι πολίτες πρέπει να θεωρούν την πατρίδα ως μάνα και τροφό την οποία  έχουν χρέος να υπερασπίζονται, τους δε υπόλοιπους πολίτες ως αδελφούς. Αυτή η σκέψη, αν και κυριολεκτικά δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια, πρέπει ως ιαματικό ψεύδος να δημιουργήσει την απαραίτητη κοινωνική συνοχή και τον συνεκτικό δεσμό που κρατά την  πόλη – κράτος ζωντανή, δυνατή και ακμαία συμπεραίνει ο Σωκράτης.

Η ακόλουθη μυθοπλαστική αφήγηση θα πρέπει να διδαχθεί ως θεμελιώδης αλήθεια στους πολίτες: Είμαστε όλοι αδελφοί, πλην όμως ο πλάστης θεός μας έπλασε με διαφορετική αξία. Άλλους ανέδειξε ως ηγέτες βάζοντας στο γενετικό υλικό τους χρυσάφι. Όσοι πλάστηκαν για βοηθοί των ηγετών, δηλαδή φύλακες της πόλης και ακόλουθοι, πλάστηκαν γενετικά με ασήμι. Αυτοί είναι οι πολεμιστές, οι διασώστες της πόλεως. Οι υπόλοιποι, που το γενετικό υλικό τους έχει κυρίως προσμείξεις σιδήρου, πλάστηκαν για γεωργοί και τεχνίτες. Ο κανόνας είναι ότι τα παιδιά ανήκουν στην τάξη των γονέων τους ως φορείς του γενετικού τους υλικού. Όμως κάθε κανόνας έχει τις εξαιρέσεις του.  Δεν αποκλείεται κάποιο παιδί της τάξης των τεχνιτών να αναδειχτεί σε φύλακα  ή ηγεμόνα ή κάποιο παιδί ηγεμόνα να ανήκει ποιοτικά σε κατώτερη τάξη. Σε τέτοια περίπτωση ο καθένας θα πρέπει, ανεξάρτητα από  την τάξη των γονιών του, να  μπαίνει στην τάξη των τεχνιτών, των φυλάκων ή των ηγετών μόνο αξιοκρατικά, ανάλογα με το μέταλλό της ψυχής του.

Οι φύλακες της πόλης πρέπει να στήνουν το στρατόπεδο τους σε τέτοιο σημείο, ώστε και το εσωτερικό μέτωπο να επιτηρούν πλήρως και την εξωτερική περίμετρο της πόλεως να ελέγχουν επαρκώς για να είναι σε θέση να αποκρούσουν επίθεση ξένου εχθρικού στρατού. Το στρατόπεδο πρέπει να θεμελιωθεί με τις πρέπουσες θυσίες που αρμόζουν στους προστάτες θεούς της πόλεως.

Οι κατοικίες και το βιοτικό επίπεδο των φυλάκων πρέπει να είναι τέτοιο που ούτε αυτοί να στερούνται τα απαραίτητα για αξιοπρεπή διαβίωση, ούτε όμως και να είναι εξαιρετικά πλούσιοι. Οι πολίτες πρέπει να τροφοδοτούν τους φύλακες με τα απαραίτητα μέσα και τρόφιμα για να συνεχίσουν αυτοί να είναι σε άριστη φυσική κατάσταση. Ο πλούτος θα έκανε τους φύλακες μαλθακούς και ανίκανους να επιτελέσουν το καθήκον τους. Η φτώχια και η στέρηση θα τους οδηγούσε στην αρπαγή, τη ληστεία και την κακοποίηση των πολιτών για σκοπούς βιοπορισμού. Θα μετατρέπονταν σε λύκους, που θα τρέφονταν από τις σάρκες αυτών που έχουν χρέος να προστατεύσουν.

Οι φύλακες πρέπει να ζουν κοινοβιακά σαν να είναι σε εκστρατεία. Δεν πρέπει να συναλλάσσονται  και να κάνουν τη ζωή του χρηματιστή γιατί αυτό θα τους διαφθείρει. Αν και δεν θα τους λείπουν τα βασικά όπως τροφή, ένδυση, στέγη με δαπάνη της πολιτείας, θα πρέπει να μείνουν μακριά από τη συναλλαγή για να μην διαφθαρούν.

Σημειώσεις Γ΄ βιβλίου

1.Ομήρου Οδύσσεια Λ 489-491 «βουλοίμην κ᾿ ἐπάρουρος ἐὼν θητευέμεν ἄλλῳ ἀνδρὶ παρ᾿ ἀκλήρῳ, ᾧ μὴ βίοτος πολὺς εἴη,ἢ πᾶσιν νεκύεσσι καταφθιμένοισιν ἀνάσσειν.» Δηλαδή: Κάλλιο στη γης να ξενοδούλευα ξωμάχος, ροζιασμένος σε αφέντη που 'χασε τον κλήρο του κι είναι το βιος του λίγο,παρά ολωνών εδώ των άψυχων νεκρών ο άρχοντας να είμαι.

2. Ομήρου Ιλιάδα Π 431-439

3. Ομήρου Ιλιάδα Α. 599 ἄσϐεστος δ᾿ ἄρ᾿ ἐνῶρτο γέλως μακάρεσσι θεοῖσιν

4. Ομήρου Ιλιάδα Δ. 431

5.Ομήρου Ιλιάδα Ξ. 296

6. Πολιτεία Βιβλίο 3^ο , 395C οι φρουροί μας πρέπει ν᾽ αφήνουν κάθε άλλη ενασχόληση και αποκλειστική τους δουλειά να έχουν [395c] την υπεράσπιση της ελευθερίας μας και καμιάν άλλη που δεν έχει σχέση μ᾽ αυτήν, δε θα τους επιτρέπεται ούτε να κάνουν ούτε να μιμούνται ό,τι άλλο κι αν είναι· και αν μιμούνται μόνον ό,τι έχει σχέση με τον προορισμό τους, να μιμούνται ευθύς από την παιδική τους ηλικία, την αντρεία δηλαδή, τη σωφροσύνη, την ευσέβεια, τη μεγαλοφροσύνη κι όλα τα τέτοια· ενώ κάθε ταπεινό και πρόστυχο και ό,τι άλλο από τα αισχρά ούτε να πράττουν ούτε να είναι ικανοί να το μιμούνται,

7. Πολιτεία Βιβλίο 3^ο , 403b Οὐ προσοιστέον ἄρα αὕτη ἡ ἡδονή, οὐδὲ κοινωνητέον αὐτῆς ἐραστῇ τε καὶ παιδικοῖς ὀρθῶς ἐρῶσί τε καὶ ἐρωμένοις; Οὐ μέντοι μὰ Δί᾽, ἔφη, ὦ Σώκρατες, προσοιστέον. Μετάφραση: Δεν πρέπει λοιπόν να γίνει καθόλου δεκτή αυτή η ηδονή, αλλά ν᾽ αποκλειστεί τελείως από τις σχέσεις μεταξύ εραστών και ερωμένων; Ναι Σωκράτη· πρέπει τελείως ν᾽ αποκλεισθεί.

8. Πολιτεία Βιβλίο 3^ο , 406b Ἡρόδικος δὲ παιδοτρίβης ὢν καὶ νοσώδης γενόμενος, μείξας γυμναστικὴν [406b] ἰατρικῇ, ἀπέκναισε πρῶτον μὲν καὶ μάλιστα ἑαυτόν, ἔπειτ᾽ ἄλλους ὕστερον πολλούς.

9. Πολιτεία Βιβλίο 3^ο , 407d Οὐκοῦν ταῦτα γιγνώσκοντα φῶμεν καὶ Ἀσκληπιὸν τοὺς μὲν φύσει τε καὶ διαίτῃ ὑγιεινῶς ἔχοντας τὰ σώματα, [407d] νόσημα δέ τι ἀποκεκριμένον ἴσχοντας ἐν αὑτοῖς, τούτοις μὲν καὶ ταύτῃ τῇ ἕξει καταδεῖξαι ἰατρικήν, φαρμάκοις τε καὶ τομαῖς τὰ νοσήματα ἐκβάλλοντα αὐτῶν τὴν εἰωθυῖαν προστάττειν δίαιταν

10. Πολιτεία Βιβλίο 3^ο , 412cΟὐκοῦν ὅτι μὲν πρεσβυτέρους τοὺς ἄρχοντας δεῖ εἶναι, νεωτέρους δὲ τοὺς ἀρχομένους, δῆλον;