Πλάτωνος Πολιτεία Βιβλίο Πέμπτο

Ε΄ Βιβλίο

Σύνοψη

Στην Πλατωνική Πολιτεία, οι γυναίκες μπορούν, αν έχουν τα προσόντα, να γίνουν άρχοντες και φύλακες. Η Πολιτεία όμως ρυθμίζει την αναπαραγωγή με κανόνες ευγονικής. Οι κατάλληλοι άνδρες με ισχυρό σώμα και ρωμαλέο πνεύμα κληρώνονται για να ζευγαρώσουν με γυναίκες ανάλογης ψυχοσωματικής ποιότητας για να κάνουν παιδιά υγιή, έξυπνα και ρωμαλέα. Οι γυναίκες και οι άντρες της τάξεως των φυλάκων συνευρίσκονται ερωτικά μόνο για σκοπούς αναπαραγωγής, όσο βρίσκονται σε γόνιμη ηλικία, ενώ σε μεγαλύτερη ηλικία μπορούν να το κάνουν για λόγους αμοιβαίας ευχαρίστησης. Οι νέοι πρέπει να σέβονται τους γέροντες ως εν δυνάμει γονείς τους, γιατί λόγω του τρόπου αναπαραγωγής μπορεί να είναι πραγματικά γονείς τους.

Η αιμομιξία απαγορεύεται για σκοπούς ευγονικής. Άνδρες και γυναίκες της τάξεως των φυλάκων ζουν και γυμνάζονται στα ίδια κοινόβια. Τα παιδιά της τάξης των φυλάκων τα μεγαλώνουν βρεφοκόμοι από την κατώτερη τάξη, ενώ οι φύλακες, ανεξαρτήτως φύλου, θα ζουν και θα εκπαιδεύονται κοινοβιακά χωρίς οικογενειακή ζωή και ατομική περιουσία. Η καταξίωση και η δόξα των αρχόντων και των φυλάκων έγκειται στο γεγονός ότι αυτοί δεν αναλώνονται στα τετριμμένα βάρη της καθημερινότητας, του βιοπορισμού και της οικογενειακής βιοπάλης, αλλά δοξάζονται ως σωτήρες της πόλης. Γι’ αυτό σιτίζονται από το δημόσιο ταμείο και δεν ασχολούνται με βιοποριστικές δοσοληψίες και εμπόριο.

Οι μελλοντικοί, πλην όμως ανήλικοι ακόμα φύλακες, παρακολουθούν τις μάχες εξ’ αποστάσεως πάνω σε άλογα, για σκοπούς διδασκαλίας και εξοικείωσης με το μελλοντικό τους ρόλο. Όποιος φύλακας λιποτακτήσει σε περίοδο πολέμου υποβιβάζεται στην τάξη των γεωργών και των τεχνιτών. Όσοι αιχμαλωτίζονται εγκαταλείπονται στην τύχη τους εφόσον θεωρούνται ότι είναι δειλοί, αφού δεν υπηρέτησαν την πατρίδα μέχρι την τελευταία ρανίδα του αίματος τους. Στο πολεμικό δίκαιο εντάσσεται η απαγόρευση της λεηλασίας και του ξεγυμνώματος των νεκρών αντιπάλων, η απαγόρευση της συστηματικής υλοτομίας και της καταστροφής της υποδομής της αντιπάλου πόλεως, εφόσον αυτή ανήκει στην Ελληνική φυλή. Οι κανόνες αυτοί, αυτονόητα για τον Πλάτωνα, δεν ισχύουν αν οι αντίπαλοι είναι βάρβαροι. Αφήνεται να νοηθεί ότι στο απώτερο μέλλον θα ήταν πολύ σωστή μια συμφιλίωση και συνένωση των Ελλήνων με σκοπό την αντιμετώπιση των βαρβάρων.

Τίθεται το ερώτημα αν η ιδανική πολιτεία μπορεί να ξεφύγει από τη σφαίρα της ουτοπίας. Ο Σωκράτης δηλώνει αισιόδοξα ότι η ευτυχία της πόλεως έγκειται στην επικράτηση της δικαιοσύνης. Για να γίνει πραγματικότητα η Πλατωνική Πολιτεία, πρέπει οι φιλόσοφοι, να αναλάβουν τα ηνία της διοίκησης του κράτους και οι βασιλείς, ακόμα και εκείνοι που δεν θα προέρχονται από την τάξη των φιλοσόφων, να αποκτήσουν φιλοσοφική σκέψη και να διοικήσουν μέσω αυτής.

Ανάπτυξη

Διάλογος Σωκράτη - Γλαύκωνα

Ο Σωκράτης ετοιμάζεται να αναπτύξει τα τέσσερα είδη της ανθρώπινης πονηρίας, όταν στη συζήτηση Σωκράτη και Γλαύκωνα παρενέβει ο Πολέμαρχος ο οποίος υποβάλλει στον Γλαύκωνα να ωθήσει το Σωκράτη να εξηγήσει με λεπτομέρεια την κοινοκτημοσύνη των γυναικών και των παιδιών. Στην εισήγηση αυτή συμφωνεί και ο Θρασύμαχος και ο Σωκράτης συναισθανόμενος την πίεση των συνομιλητών του, αναγκάζεται  να συναινέσει. Το ερώτημα που θέτει με σαφήνεια ο Γλαύκωνας στο Σωκράτη είναι:

«Ποια κοινοκτημοσύνη θα έχουν οι φύλακες μας αναφορικά με τις γυναίκες και την ανατροφή των παιδιών από τη γέννηση τους μέχρι το τέλος της παιδικής ηλικίας;¹» 449d

Ο δάσκαλος του Πλάτωνα συνεχίζει να δηλώνει τη δυσκολία ανάπτυξης του θέματος και τη δυσπιστία των πολλών ανθρώπων σχετικά με το αν μπορεί η κοινοκτημοσύνη παιδιών και γυναικών να είναι ένας λειτουργικός θεσμός, ενώ ο Γλαύκων συνεχίζει να τον ενθαρρύνει να τολμήσει την ανάπτυξη του θέματος. Η ανάπτυξη αρχίζει ως εξής: Οι γυναίκες στις οποίες αρμόζει να γίνουνε φύλακες, πρέπει να τυγχάνουν της ιδίας ανατροφής με τους άνδρες.² Γι’ αυτό θα πρέπει να εκπαιδευτούν στη γυμναστική, τη μουσική και τις πολεμικές τέχνες. Η διαφορά στο φύλο, δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά ότι ο άνδρας γονιμοποιεί και η γυναίκα γεννά. Όλα τα άλλα λειτουργήματα μπορούν να αναληφθούν εξίσου από άνδρες και γυναίκες, τηρουμένων των αναλογιών και των περιστάσεων. Καμιά εργασία, διοικητική, στρατιωτική ή πρακτική δεν θα ανατίθεται σε κάποιο λόγω του φύλου του, αλλά ανεξαρτήτως αυτού, ανάλογα με τις ικανότητες του³. Άρα υπάρχουν και γυναίκες με τη κλίση να γίνουν φύλακες της πόλεως, οι οποίες πρέπει να αναπτύσσουν   τη φυσική τους κλίση γυμναζόμενες μαζί με τους άνδρες.

Οι συνομιλητές συμφωνούν ότι κάποιες γυναίκες μπορούν να αναλάβουν το ρόλο του φύλακα, όπως οι αντίστοιχοι άνδρες που έχουν τη φυσική κλίση στα πολεμικά έργα. Τίθεται ακολούθως το ερώτημα:

« Είναι η εκπαίδευση των γυναικών ως φυλάκων απλώς πραγματοποιήσιμη, ή αν γίνει πραγματικότητα η καλύτερη δυνατή ρύθμιση;

Η απάντηση είναι, κατά τον Πλάτωνα ( με το στόμα του Σωκράτη ) πως όπως οι φύλακες είναι οι άριστοι των πολιτών, το ίδιο και οι γυναίκες τους που θα εξασκούν το ίδιο λειτούργημα. Οι  γυναίκες θα πρέπει να γυμνάζονται χωρίς ρούχα με τους άνδρες, όμως λόγω της φυσικής τους αδυναμίας θα πρέπει να τους ανατίθενται ελαφρότερα έργα από τους άνδρες φύλακες. Κατά τον ομιλητή, όποιος θεωρεί άπρεπο ή γελοίο το γύμνωμα  των γυναικών για σκοπούς άσκησης είναι άσοφος. Αυτό γιατί ωραίο είναι το ωφέλιμο και άσχημο το βλαβερό.

Φύλακες και φυλακίδες αφού θα γυμνάζονται και εκπαιδεύονται μαζί, θα πρέπει να επεκτείνουν τον κοινοβιακό βίο και στην οικογενειακή ζωή. Καμιά γυναίκα και κανένας άντρας δεν πρέπει να ανήκουν αποκλειστικά ο ένας στον άλλο. Κατ’ επέκταση κανένα παιδί δεν θα γνωρίζει και τους δύο γονείς του παρά μόνο τη μητέρα του⁴. Ο Γλαύκωνας δηλώνει την δυσπιστία του κατά πόσο μια τέτοια κοινωνική δομή θα ήταν εφικτή. Ο Σωκράτης σηκώνει το γάντι και επιχειρηματολογεί ως ακολούθως για το εφικτό της κοινοκτημοσύνης γυναικών και παιδιών:

Στην ιδανική πολιτεία οι άρχοντες άρχουν και οι επίκουροι φύλακες εκτελούν τις διαταγές των πρώτων που είναι σύμφωνες με το γράμμα και το πνεύμα της πατρώας νομοθεσίας και των ηθών. Εφόσον λοιπόν ο νομοθέτης θα επιλέξει φύλακες και φυλακίδες κατά την κλίση τους, βάζοντας τους σε κοινοβιακή ζωή, κοινά συσσίτια και γεύματα, λόγω της συνάφειας τα άτομα αυτά νομοτελειακά θα οδηγηθούν στο ζευγάρωμα, λόγω της αναπόφευκτης ερωτικής έλξης μεταξύ ατόμων διαφορετικού φύλου.

Αν όμως οι άρχοντες αφήσουν το ζευγάρωμα αυτό ανεξέλεγκτο, χωρίς κανόνες ευγονικής, τότε το αποτέλεσμα δεν θα είναι το καλύτερο για την ανώτερη τάξη της πόλης. Όπως εσύ, λέει ο Σωκράτης στον Γλαύκωνα, προσέχεις να διασταυρώνεις τα καλύτερα σκυλιά και πουλιά, για να έχεις ζώα άριστης ποιότητας, έτσι και οι καλύτεροι άνδρες και οι καλύτερες γυναίκες της τάξης των φυλάκων πρέπει να διασταυρώνονται για να είναι κάθε επόμενη γενιά καλύτερη από την προηγούμενη. Οι άριστοι άνδρες πρέπει να ζευγαρώνουν με τις άριστες γυναίκες όσο το δυνατό συχνότερα, για να βελτιωθεί το επίπεδο της φυλής και κάθε επόμενη γενιά αρχόντων και φυλάκων να είναι σοφότερη υγιέστερη και δυνατότερη από την προηγούμενη.

Οι  άρχοντες θα πρέπει να χρησιμοποιούν ακόμα και το ψέμα⁵ για να επιτύχουν την ευγονική, δηλαδή την καλυτέρευση της νέας γενιάς. Οι άριστοι θα πρέπει να αναπαράγονται όσο το δυνατόν συχνότερα, ενώ οι σωματικά και πνευματικά ασθενείς να αναπαράγονται όσο το δυνατόν σπανιότερα. Πρέπει να νομοθετηθούν γαμήλιες γιορτές με τις οποίες με κάποιες προφάσεις θα δίνεται η ευκαιρία στους υγιέστερους και δυνατότερους άντρες να γονιμοποιούν τις υγιέστερες και δυνατότερες γυναίκες. Η επιλογή θα γίνεται με «κλήρωση», όμως οι άρχοντες θα κανονίζουν ώστε οι κλήροι να αποτρέπουν την αναπαραγωγή των ασθενών και των ηλιθίων. Επιπλέον οι καλύτεροι πολεμιστές θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να αναπαράγονται συχνότερα, για να υπάρχει καλυτέρευση των φυλετικών χαρακτηριστικών. Η αναπαραγωγική διαδικασία θα πρέπει να υπολογίζει τον αριθμό των γεννήσεων με τρόπο ώστε, λαμβανομένων υπόψη των απωλειών λόγω ασθενειών και πολέμων, ο πληθυσμός της πολιτείας  να παραμένει σταθερός⁶.

Τα υγιή παιδιά θα ανατρέφονται ομαδικά από παραμάνες και οι φυσικές μητέρες θα τα θηλάζουν εκ περιτροπής και αναλόγως της γαλακτοφορίας των μαστών τους, ούτως ώστε να μην ξεχωρίζουν ποιο είναι το δικό τους παιδί. Πέραν του θηλασμού, οι μητέρες φύλακες δεν θα αναλαμβάνουν οποιαδήποτε άλλη ευθύνη σχετική με την ανατροφή των παιδιών. Τα παιδιά θα τα μεγαλώνουν οι παραμάνες.

Γονείς θα δικαιούνται να γίνουν άτομα που βρίσκονται στην ακμή της βιολογικής και της πνευματικής τους ηλικίας. Για τις γυναίκες η ηλικία αυτή ορίζεται μεταξύ 20-40 ετών ενώ για τους άντρες μεταξύ 30-55 ετών⁷. Αυτά τα παιδιά που γεννιούνται με τις ευλογίες της πολιτείας θα ανατρέφονται από το δημόσιο ταμείο, ενώ παιδιά που θα γεννιούνται από άτομα μεγάλης ηλικίας δεν θα πρέπει να επιβαρύνουν την πόλη. Γυναίκες και άντρες μεγάλης ηλικίας, που έχουν ξεπεράσει την αναπαραγωγική ηλικία, θα δικαιούνται να συνευρίσκονται ερωτικά ελεύθερα. Η ελευθερία σεξουαλικής συνεύρεσης θα υπόκειται μόνο στον περιορισμό της αποφυγής της αιμομιξίας και της προφύλαξης για αθέμιτη τεκνογονία. Στην περίπτωση αυτή το κράτος δεν θα αναλαμβάνει ευθύνη για ανατροφή τέκνων από ανεπιθύμητες και παράκαιρες εγκυμοσύνες. Άτομα που γεννιούνται 7-10 μήνες μετά από δεδομένη αναπαραγωγική διαδικασία θα θεωρούνται αδέλφια, νοουμένου ότι είναι γνωστοί οι πιθανοί γονείς, ενώ άτομα που δεν συνδέονται χρονικά δεν θα θεωρούνται.

Το μέγιστο αγαθό που προκύπτει από μια τέτοια οργάνωση είναι η κοινότητα σκοπών και στόχων των πολιτών, με αποτέλεσμα η πόλη να είναι δυνατή και όχι κατακερματισμένη. Όταν οι πολίτες έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα τότε διαλύεται η κοινωνική συνοχή, εφόσον ο καθένας βάζει μπροστά και επιδιώκει όχι το συμφέρον της πόλης, αλλά το προσωπικό του συμφέρον. Όπως όταν πονά το δάκτυλο πονά όλος ο άνθρωπος, έτσι η λύπη του ενός πρέπει να είναι λύπη του συνόλου, όλοι να αγωνίζονται για τον καθένα και ο καθείς για όλους.

Στην Πλατωνική Πολιτεία υπάρχουν άρχοντες και λαός όπως και στις άλλες πόλεις. Όμως οι άρχοντες δεν αποκαλούν τους πολίτες δούλους, ούτε οι λαϊκοί τους άρχοντες δεσπότες. Όλοι θα είναι συμπολίτες. Ο λαός θα ονομάζει τους άρχοντες του σωτήρες και επίκουρους, ενώ οι άρχοντες τους υπόλοιπους μισθοδότες και τροφοδότες. Οι άρχοντες μεταξύ τους θα αποκαλούνται συν-φύλακες. Δεν θα υπάρχουν αντιδικίες μεταξύ των αρχόντων όπως στις άλλες πολιτείες, αφού όλοι θα αγωνίζονται όχι για την ατομική τους επικράτηση αλλά για το κοινό καλό.

Η αδελφοσύνη μεταξύ των πολιτών δεν θα είναι μόνο στα λόγια αλλά έμπρακτη. Η αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών θα διασφαλίζει ότι οι ηλικιωμένοι θα έχουν τον έμπρακτο σεβασμό των νεότερων. Η συγκρότηση της πόλης και η κοινοκτημοσύνη παιδιών και γυναικών από τους φύλακες θα εξασφαλίζει την ενότητα του λαού. Η κοινοκτημοσύνη αγαθών, παιδιών και γυναικών θα διασφαλίζει την ενότητα της τάξεως των φυλάκων, αφού η απουσία ατομικής ιδιοκτησίας θα εγγυάται την έλλειψη ανταγωνισμού και ιδιοτέλειας. Οι δίκες μεταξύ τους για την κυριότητα αγαθών, περιουσίας και γυναικών δεν θα υπάρχουν αφού δεν θα έχουν αντικείμενο.

Οι γεροντότεροι θα δικάζουν τους νεότερους και όχι το αντίθετο. Η βιαιοπραγία από νεότερο εις βάρος γεροντότερου είναι έγκλημα, με μόνη εξαίρεση αν διαταχθεί ο νεότερος από τους άρχοντες να δείρει γεροντότερο που αποδεδειγμένα υπέπεσε σε αδίκημα εις βάρος της πόλεως⁸.

Ο φόβος και η ντροπή θα είναι οι φύλακες των ηλικιωμένων από την βία που ο νεότερος θα μπορούσε δυνητικά να εξασκήσει εναντίον τους. Το γεγονός ότι όλοι οι νεότεροι θα μπορούσε να είναι παιδιά των ηλικιωμένων, εφόσον αυτοί τεκνοποίησαν στα πλαίσια του συστήματος της κοινοκτημοσύνης των γυναικών, είναι ακόμα ένα στοιχείο υπέρ των ηλικιωμένων.

Όπως οι Ολυμπιονίκες νέμονται τιμές και προνόμια ως άτομα που δόξασαν την πόλη, έτσι και οι φύλακες, ως πρωταθλητές στο αγώνισμα της σωτηρίας της πολιτείας, σιτίζονται, ντύνονται  και στεγάζονται δωρεάν από  το δημόσιο ταμείο. Περεταίρω, όταν πεθάνουν κηδεύονται τιμητικά, δημοσία δαπάνη. Παρόλη όμως την άνετη ζωή τους, οι φύλακες θα ζουν με μέτρο. Δεν θα είναι ούτε φτωχοί, αλλά ούτε και πλούσιοι. Αυτό για να μην εξελιχθούν από φύλακες σε καταπιεστές.

Στα πλαίσια της εκπαίδευσης τους, οι έφηβοι που θα γίνουν στο μέλλον φύλακες θα συν-εκστρατεύουν από κοινού με τους μεγαλύτερους. Θα παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς τις μάχες στα πλαίσια της εκπαίδευσης τους. Θα ανακουφίζουν τους γεροντότερους που πολεμούν, συνδράμοντας στη διοικητική μέριμνα. Θα προπαρασκευάζουν φαγητό για τους πολεμιστές, θα περιποιούνται τους τραυματίες, θα μεταφέρουν εφόδια κ.ο.κ. Η παρουσία των παιδιών στη μάχη, εκτός από την εκπαίδευση τους, θα αυξήσει την πολεμική απόδοση των φυλάκων γονιών τους⁹. Αυτό γιατί σε περίπτωση ήττας, θα αιχμαλωτιστούν ή σκοτωθούν και τα παιδιά και η πόλη θα καταστραφεί.

Ο Γλαύκων και ο Σωκράτης συζητούν περεταίρω αυτό το σημείο. Η κατάληξη είναι ότι η παρουσία των εφήβων κοντά στο πεδίο της μάχης είναι αναγκαία για την εκπαίδευση τους παρ’ όλο τον υπαρκτό κίνδυνο αυτοί να σκοτωθούν ή να αιχμαλωτιστούν από τους εχθρούς. Γι’ αυτό σε εκστρατείες που το αποτέλεσμα τους είναι αβέβαιο ίσως να μην οδηγούνται οι νέοι, ενώ σε άλλες εκστρατείες που είναι πλέον βατές, οι νέοι πρέπει να πηγαίνουν για να αποκτούν πολεμικές εμπειρίες. Ένα επιπλέον μέτρο σωτηρίας των εφήβων, είναι η παρακολούθηση της μάχης επί αλόγων, ούτως ώστε σε περίπτωση διαφαινόμενης ήττας να μπορέσουν να φύγουν γρήγορα από το πεδίο της μάχης και να μην εξοντωθούν ή αιχμαλωτισθούν από τους εχθρούς. Γι’ αυτό από μικροί πρέπει να εκπαιδεύονται συστηματικά στην ιππασία.

Αν κάποιος φύλακας την ώρα της μάχης φανεί ανάξιος των περιστάσεων και δείξει δειλία, πρέπει να υποβιβάζεται στην τάξη των τεχνιτών και των γεωργών. Αν αφοπλιστεί από τους εχθρούς και αιχμαλωτισθεί, πρέπει να απαγορευθεί η επιστροφή του στην πόλη. Απεναντίας όποιος δείξει εξαιρετική ανδρεία και θάρρος την ώρα της μάχης πρέπει να τύχει εξαιρετικών τιμών. Πρέπει να στεφανωθεί και να δοθεί προς τιμήν του δεξίωση. Επιπλέον οι γενναιότεροι θα έχουν περισσότερες ευκαιρίες να συνευρεθούν με γυναίκες και να τεκνοποιήσουν. Έτσι και περισσότερη ηδονή θα γευθούν ως αμοιβή για τη γενναιότητα τους και περισσότερους απογόνους θα αφήσουν.

Ο Σωκράτης αναφέρει επίσης το παράδειγμα του Ομήρου, ο οποίος δηλώνει ότι οι γενναιότεροι πολεμιστές τρώνε διαρκώς την καλύτερη μερίδα κρέατος, πίνουν το εκλεκτότερο κρασί, τιμώνται με πρωτοκαθεδρίες και ύμνους σε όλες τις τελετές¹º. Όταν οι διακριθέντες φύλακες πεθάνουν θα έχουν τιμητική ταφή δημοσία δαπάνη. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις ανθρώπων που έσωσαν την πατρίδα, αυτοί θα τιμώνται ως ήρωες και θα λατρεύονται ως ημίθεοι.

Ακολούθως ο Σωκράτης αναφέρεται στο δίκαιο του πολέμου. Η γύμνωση των νεκρών αντιπάλων πρέπει να απαγορευθεί ως πράξη μιαρή και ανέντιμη. Επιπλέον θα πρέπει να απαγορευτεί η υποδούλωση των αιχμαλώτων πολέμου, όταν είναι Έλληνες. Ακόμα η αρπαγή των όπλων νεκρών Ελλήνων αντιπάλων και η παράδοση τους ως αφιερωμάτων στα ιερά, είναι πράξη που οδηγεί σε μίασμα. Όλοι αυτοί οι περιορισμοί όμως δεν ισχύουν όταν οι αντίπαλοι είναι βάρβαροι. Επιπλέον σε περίπτωση πολέμου μεταξύ δύο ελληνικών πόλεων, οι νικητές δεν θα πρέπει να κόβουν τα δέντρα των αντιπάλων, ούτε να καίνε τα σπίτια τους. Όταν μια ελληνική πόλη νικήσει μια άλλη ελληνική πόλη, να δικαιούται να πάρει ως λάφυρα μόνο τη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή της χρονιάς εκείνης στην οποία έγινε η σύγκρουση.

Γενικά ο Σωκράτης ξεχωρίζει τη σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων, την οποία ονομάζει πόλεμο, από την εμφύλια σύγκρουση μεταξύ Ελληνικών πόλεων την οποία ονομάζει ως στάση. Τον πόλεμο μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων θεωρεί ως κάτι φυσικό,

ενώ την εμφύλια σύγκρουση τη θεωρεί ως κάτι το αφύσικο και αποκρουστικό, γιατί τίποτε δεν δικαιολογεί τη σύγκρουση μεταξύ αδελφών. Εφόσον η Πλατωνική Πολιτεία θα είναι πόλη Ελληνική, θα πρέπει, κατά το δυνατόν να αποφεύγει τις εμφύλιες συγκρούσεις. Θα πρέπει να γίνονται διαπραγματεύσεις μεταξύ γειτονικών Ελληνικών πόλεων για να βρίσκουν ειρηνικές λύσεις και να αποφεύγουν την πολεμική σύγκρουση. Είναι απαράδεκτο Έλληνες να καίνε αντίπαλες ελληνικές πόλεις και να καταστρέφουν γεωργικά δέντρα. Θα πρέπει οι Ελληνικές πόλεις να είναι ενωμένες, ως αδελφικές οντότητες που είναι.

Ο Γλαύκωνας αναφέρει στο Σωκράτη ότι οι αναφορές του για το πολεμικό δίκαιο, την εκπαίδευση των φυλάκων, τις σχέσεις των Ελληνικών πόλεων κλπ.  φαίνονται καλές στη θεωρία. Αυτό που δεν έχει απαντηθεί όμως λέει ο συνομιλητής του Σωκράτη, είναι κατά πόσο η προτεινόμενη πολιτειακή δομή και οργάνωση είναι πρακτικά εφαρμόσιμες¹¹. Ο δάσκαλος του Πλάτωνα αρχίζει την απάντηση του λέγοντας ότι η συζήτηση άρχισε με την προσπάθεια ορισμού της έννοιας της δικαιοσύνης. Όπως η δικαιοσύνη, η αισθητική ομορφιά και άλλες αρετές, αν καταφέρουμε να τις ορίσουμε πρέπει να τις θεωρούμε ως τα πρότυπα που πρέπει να πετύχουμε, έτσι και η ιδανική πόλη, ως τέτοια, πρέπει να προσπαθήσουμε να την πετύχουμε ανεξάρτητα από την απάντηση του ερωτήματος του πόσο εφικτό είναι το ερώτημα. Ένας ζωγράφος ρωτά ο Σωκράτης, είναι άραγε λιγότερο καλός επειδή ζωγράφισε τέλεια μια ανθρώπινη μορφή που είναι αμφίβολη η ύπαρξη της στον πραγματικό κόσμο; Ο Γλαύκωνας παραδέχεται ότι ο ζωγράφος είναι καλός.

Έτσι και εμείς λέει ο Σωκράτης «ζωγραφίσαμε» με το λόγο, ένα πρότυπο ιδανικής πολιτειακής οργάνωσης. Αυτό και μόνο, δηλαδή το άριστο θεωρητικό πλαίσιο που στήσαμε, είναι από μόνο του ικανό να δικαιώσει την προσπάθεια μας. Πέραν τούτου παρόλο που η Πολιτεία είναι ένα ιδανικό πρότυπο, είναι φανερό πως όπως η ανθρώπινη καλλονή προσεγγίζει σημαντικά την ιδανική μορφή που ο ζωγράφος έπλασε στον καμβά, έτσι και μια πολιτεία, που θα δημιουργηθεί με βάση το πρότυπο της πλατωνικής πολιτείας, θα είναι μια ικανοποιητική προσέγγιση της ιδανικής πολιτειακής οργάνωσης.

Τα πρακτικά ερωτήματα που θα πρέπει να απαντηθούν κατά το Σωκράτη, για να εντοπίσουμε τα αίτια της κακοδιοίκησης των υπαρκτών πόλεων είναι:

1.       Ποιο είναι το αίτιο της κακοδιοίκησης των σημερινών πόλεων;

2.       Με ποιες μικρές μεταβολές θα μπορούσε μια ελληνική πόλη της εποχής του Σωκράτη, να προσεγγίσει το πρότυπο της ιδανικής πολιτείας;.

Σύμφωνα με το δάσκαλο του Πλάτωνα

 « αν δεν βασιλεύσουν οι φιλόσοφοι, ή αν οι νυν κατέχοντες την εξουσία  δεν αποκτήσουν φιλοσοφική παιδεία τότε η ιδανική πόλη δεν θα φύγει ποτέ από τον κόσμο της ουτοπίας¹²». 473d

Ο Γλαύκωνας αναφέρει στο Σωκράτη ότι η θέση αυτή θα βρει πολλή αντίδραση και είναι ανάγκη να την τεκμηριώσει περεταίρω.

Ο Σωκράτης τεκμηριώνει ως εξής: Όπως  ο εραστής αγαπάει συνολικά το κάλλος, και ο πότης όλα τα είδη των κρασιών τα βρίσκει ωραία έτσι και ο φιλόσοφος αγαπάει συνολικά τη γνώση¹³.  Τα άτομα με φιλοσοφική προδιάθεση φαίνονται από μικρά να έχουν φιλομάθεια και όσοι έχουν μια ακατανίκητη θέληση για μάθηση ανήκουν στην κατηγορία των δυνητικών φιλοσόφων. Ο συνομιλητής του Σωκράτη αντιτείνει ότι και οι φιλοπερίεργοι και όσοι αγαπούν τα θεάματα παρουσιάζουν μια επιφανειακή φιλομάθεια, όμως δεν είναι φιλόσοφοι. Ο αληθινός φιλόσοφος δεν προσελκύεται από τη λαμπερή  επιφάνεια των πραγμάτων αλλά προσπαθεί να εντοπίσει την ουσία τους, τα ουσιώδη γνωρίσματα τους. Ο φιλόσοφος είναι ο θηρευτής του ωραίου, του δικαίου και του αληθινού. Ο αμαθής αναπαράγει ατεκμηρίωτες δοξασίες, ενώ ο φιλόσοφος φέρνει στο φώςτεκμηριωμένη γνώση.

Η γνώση αναφέρεται στο υπαρκτό, ενώ το ανύπαρκτο είναι τελείως απροσδιόριστο, αφού δεν έχει ουσία για να γίνει αυτή γνωστή. Η επιστήμη παράγει τεκμηριωμένη γνώση σχετικά με τις υπαρκτές ουσίες και τις δυνάμεις που τις κινούν και τροποποιούν τη θέση και τα άλλα χαρακτηριστικά τους. Η δοξασία παρουσιάζει τις φαντασιώσεις και τα όνειρα περί του υπαρκτού. Η δοξασία φαντάζεται, ενώ η επιστήμη γνωρίζει. Ότι γνωστοποιείται ασφαλώς και επιστημονικά δεν μπορεί να είναι αντικείμενο της φαντασίας.

Η δοξασία δεν είναι ούτε τεκμηριωμένη γνώση ούτε άφατη άγνοια. Είναι κάτι το ενδιάμεσο¹⁴, απατηλό με πιθανότητα να έχει κάποια ψήγματα αλήθειας. Έτσι και αυτός που αρέσκεται στα θεάματα δεν γνωρίζει κατ’ ουσία το κάλλος αλλά κατ’ επίφαση. Δεν βρίσκεται στη σφαίρα της τεκμηριωμένης γνώσης, αλλά της δοξασίας. Η δοξασία περί ενός θέματος παράγει αμφιλεγόμενο αποτέλεσμα γιατί μπορεί να δείξει ότι κάτι ταυτόχρονα είναι και δεν είναι. Η δοξασία, είναι η μάνα της αντίφασης και δεν μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην τεκμηριωμένη γνώση.

Οι άνθρωποι που κυβερνούν, εφόσον δεν έχουν φιλοσοφική γνώση, είναι δούλοι της άγνοιας και της δοξασίας. Αφού δεν γνωρίζουν το σωστό και το αληθινό δεν μπορούν να καθοδηγήσουν σωστά το λαό τους. Βλέπουν τα επιμέρους, τα προσωπικά τους συμφέροντα. Ούτε μπορούν αλλά ούτε και θέλουν να συλλάβουν τη μεγάλη εικόνα η οποία περιλαμβάνει το συμφέρον της πόλης. Για να κρατηθούν στην εξουσία, αν είναι σε δημοκρατικά καθεστώτα χρησιμοποιούν το καρότο, δηλαδή κολακεύουν τα πάθη του πλήθους. Αν είναι δικτάτορες ή τύραννοι τότε χρησιμοποιούν το μαστίγιο για να εμπεδώσουν προσωποπαγή καθεστώτα. Σε κάθε περίπτωση κυβερνήτες χωρίς φιλοσοφική παιδεία μοιάζουν με τυφλούς οδηγούς¹⁵ ή στην καλύτερη περίπτωση μονόφθαλμους που οδηγούν άλλους τυφλούς ή αλλήθωρους. Συνακόλουθα αμαθείς κυβερνήτες χωρίς φιλοσοφική παιδεία, Θα  οδηγήσουν τους λαούς τους στο βάραθρο της Ιστορίας.

Οι φιλόσοφοι λοιπόν, ως κάτοχοι ασφαλούς και δοκιμασμένης γνώσεως είναι κατά τεκμήριο και οι μόνοι άξιοι κυβερνήτες, αφού γνωρίζουν το αληθινό συμφέρον της πόλεως και τον τρόπο που θα πετύχουν το καλύτερο για το λαό τους. Η δυστυχία των ανθρώπων κατά τον Πλάτωνα έγκειται στο γεγονός ότι οι κάτοχοι της γνώσεως δεν βρίσκονται ποτέ σε θέση εξουσίας. Ο μαθητής του Πλάτωνα αγνοεί ότι η ανθρώπινη κοινωνία δεν είναι μια σύναξη φιλοσόφων αλλά μια ζούγκλα όπου τα μεγαλύτερα και πλέον αιμοβόρα θηρία φτάνουν στην κορυφή της πυραμίδας της εξουσίας πατώντας σε αναρίθμητα πτώματα…  

Σημειώσεις Ε βιβλίου

1.        μὴ οὖν παρῇς ὅντινα σὺ λέγεις· ὡς ἡμεῖς πάλαι περιμένομεν οἰόμενοί σέ που μνησθήσεσθαι παιδοποιίας τε πέρι, πῶς παιδοποιήσονται, καὶ γενομένους πῶς θρέψουσιν, καὶ ὅλην ταύτην ἣν λέγεις κοινωνίαν γυναικῶν τε καὶ παίδων· μέγα γάρ τι οἰόμεθα φέρειν καὶ ὅλον εἰς πολιτείαν ὀρθῶς ἢ μὴ ὀρθῶς γιγνόμενον 449d

2.        Εἰ ἄρα ταῖς γυναιξὶν ἐπὶ ταὐτὰ χρησόμεθα καὶ τοῖς ἀνδράσι, ταὐτὰ καὶ διδακτέον αὐτάς. 451d

3.        ἐὰν δ᾽ αὐτῷ τούτῳ φαίνηται διαφέρειν, τῷ τὸ μὲν θῆλυ τίκτειν,  τὸ δὲ ἄρρεν ὀχεύειν, οὐδέν τί πω φήσομεν μᾶλλον ἀποδεδεῖχθαι ὡς πρὸς ὃ ἡμεῖς λέγομεν διαφέρει γυνὴ ἀνδρός, ἀλλ᾽ ἔτι οἰησόμεθα δεῖν τὰ αὐτὰ ἐπιτηδεύειν τούς τε φύλακας ἡμῖν καὶ τὰς γυναῖκας αὐτῶν. 454e

4.        Τὰς γυναῖκας ταύτας τῶν ἀνδρῶν τούτων πάντων πάσας  εἶναι κοινάς, ἰδίᾳ δὲ μηδενὶ μηδεμίαν συνοικεῖν· καὶ τοὺς παῖδας αὖ κοινούς, καὶ μήτε γονέα ἔκγονον εἰδέναι τὸν αὑτοῦ μήτε παῖδα γονέα. 457d

5.        Πρὸς τόδε, ἦν δ᾽ ἐγώ· συχνῷ τῷ ψεύδει καὶ τῇ ἀπάτῃ κινδυνεύει ἡμῖν δεήσειν χρῆσθαι τοὺς ἄρχοντας ἐπ᾽ ὠφελίᾳ  τῶν ἀρχομένων. 459d

6.         τὸ δὲ πλῆθος τῶν γάμων ἐπὶ τοῖς ἄρχουσι ποιήσομεν, ἵν᾽ ὡς μάλιστα διασῴζωσι τὸν αὐτὸν ἀριθμὸν τῶν ἀνδρῶν, πρὸς πολέμους τε καὶ νόσους καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα ἀποσκοποῦντες, καὶ μήτε μεγάλη ἡμῖν ἡ πόλις κατὰ τὸ δυνατὸν μήτε σμικρὰ γίγνηται. 460a

7.        Γυναικὶ μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀρξαμένῃ ἀπὸ εἰκοσιέτιδος μέχρι τετταρακονταέτιδος τίκτειν τῇ πόλει· ἀνδρὶ δέ, ἐπειδὰν τὴν ὀξυτάτην δρόμου ἀκμὴν παρῇ, τὸ ἀπὸ τούτου γεννᾶν τῇ πόλει μέχρι πεντεκαιπεντηκονταέτους. 460e

8.        Πρεσβυτέρῳ μὴν νεωτέρων πάντων ἄρχειν τε καὶ κολάζειν προστετάξεται. 465a

9.        Ἀλλὰ μὴν καὶ μαχεῖταί γε πᾶν ζῷον διαφερόντως παρόντων ὧν ἂν τέκῃ.
Ἔστιν οὕτω. 467b

10.     Πεισόμεθα ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ταῦτά γε Ὁμήρῳ. καὶ γὰρ ἡμεῖς ἔν τε θυσίαις καὶ τοῖς τοιούτοις πᾶσι τοὺς ἀγαθούς, καθ᾽ ὅσον ἂν ἀγαθοὶ φαίνωνται, καὶ ὕμνοις καὶ οἷς νυνδὴ ἐλέγομεν τιμήσομεν, πρὸς δὲ τούτοις «ἕδραις τε καὶ κρέασιν ἰδὲ πλείοις δεπάεσσιν», ἵνα ἅμα τῷ τιμᾶν ἀσκῶμεν τοὺς ἀγαθοὺς ἄνδρας τε καὶ γυναῖκας. 468e

11.   Ἀλλὰ γάρ μοι δοκεῖς, ὦ Σώκρατες, ἐάν τίς σοι τὰ τοιαῦτα ἐπιτρέπῃ λέγειν, οὐδέποτε μνησθήσεσθαι ὃ ἐν τῷ πρόσθεν παρωσάμενος πάντα ταῦτα εἴρηκας, τὸ ὡς δυνατὴ αὕτη ἡ πολιτεία γενέσθαι καὶ τίνα τρόπον ποτὲ δυνατή· 471c

12.     Ἐὰν μή, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἢ οἱ φιλόσοφοι βασιλεύσωσιν ἐν  ταῖς πόλεσιν ἢ οἱ βασιλῆς τε νῦν λεγόμενοι καὶ δυνάσται φιλοσοφήσωσι γνησίως τε καὶ ἱκανῶς, καὶ τοῦτο εἰς ταὐτὸν συμπέσῃ, δύναμίς τε πολιτικὴ καὶ φιλοσοφία, 473d

13.     Οὐκοῦν καὶ τὸν φιλόσοφον σοφίας φήσομεν ἐπιθυμητὴν εἶναι, οὐ τῆς μέν, τῆς δ᾽ οὔ, ἀλλὰ πάσης;
Ἀληθῆ. 475b

14.     Οὐκοῦν ἐπὶ μὲν τῷ ὄντι γνῶσις ἦν, ἀγνωσία δ᾽ ἐξ ἀνάγκης ἐπὶ μὴ ὄντι, ἐπὶ δὲ τῷ μεταξὺ τούτῳ μεταξύ τι καὶ ζητητέ-ον  ἀγνοίας τε καὶ ἐπιστήμης, εἴ τι τυγχάνει ὂν τοιοῦτον; Πάνυ μὲν οὖν. Ἆρ᾽ οὖν λέγομέν τι δόξαν εἶναι;  Πῶς γὰρ οὔ; 477b

15.     Ἦ οὖν δοκοῦσί τι τυφλῶν διαφέρειν οἱ τῷ ὄντι τοῦ ὄντος ἑκάστου ἐστερημένοι τῆς γνώσεως, καὶ μηδὲν ἐναργὲς ἐν τῇ ψυχῇ ἔχοντες παράδειγμα, μηδὲ δυνάμενοι ὥσπερ γραφῆς εἰς τὸ ἀληθέστατον ἀποβλέποντες 484c