Πλάτωνος Πολιτεία Βιβλίο Τέταρτο

Δ Βιβλίο

Σύνοψη.

Στην ιδανική πόλη δεν επικρατεί ούτε ο πλούτος, ούτε η φτώχια, αλλά η μεσότητα. Η κερδοσκοπία και ο αμύθητος πλούτος φθείρει ηθικά, όσο η ακραία φτώχια εξαθλιώνει υλικά. Η πολιτεία αποτελείται από τρεις τάξεις δηλαδή τους άρχοντες φιλόσοφους, τους επίκουρους φύλακες και τους τεχνίτες δημιουργούς. Στην πόλη δεν υπάρχουν κάστες. Υπάρχει κοινωνική κινητικότητα με αξιοκρατικά όμως κριτήρια ανάλογα με τα προσόντα του καθενός. Οι κοινωνικές εκδηλώσεις πρέπει να αποφεύγουν την εύκολη αλλαγή και τους νεοτερισμούς. Η μουσική, τα παιγνίδια, τα ήθη και τα έθιμα να παραμένουν κατά τα πάτρια. Οι νέοι πρέπει να σέβονται τους γεροντότερους, να είναι κόσμιοι τόσο στη συμπεριφορά όσο και την ενδυμασία. Οι νόμοι πρέπει να είναι λίγοι, απλοί και εύκολα εφαρμόσιμοι. Η πολυνομία οδηγεί σε σύγχυση και αδικία. Οι πολίτες πρέπει να είναι εγκρατείς και σώφρονες. Οι πιο πάνω αρετές είναι η βάση της ελευθερίας τους, εφόσον όσο πιο ολιγαρκής είναι ο άνθρωπος τόσο πιο ελεύθερος είναι.

Η αδικία είναι η σύγκρουση των μερών της ψυχής. Όταν δεν κυβερνάει η λογική αλλά το άκρατο  συναίσθημα και η επιθυμία τότε υπάρχει έκλειψη της δικαιοσύνης. Τα πέντε υπαρκτά πολιτεύματα υπάρχουν σε αντιστοιχία με τα είδη της ψυχής. Τα τρία μέρη της ψυχής και οι αντίστοιχες αρετές είναι: Το Λογιστικό που πρέπει να κοσμείται από την αρετή της σοφίας και της φρονήσεως. Το Θυμοειδές που κοσμείται από την αρετή της ανδρείας. Τέλος το επιθυμητικό που πρέπει να έχει σωφροσύνη.

Τα πέντε πολιτεύματα κατά Πλάτωνα είναι:

1.       Αριστοκρατία. Εξουσία των αρίστων. Προσεγγίζει την ιδανική Πολιτεία αν οι άριστοι έχουν την ανάλογη ποιότητα.

2.       Η Τιμοκρατία. Χαρακτηριστικά: Ατομική ιδιοκτησία και επιδίωξη διάκρισης. Μέρος της ψυχής που κυριαρχεί το επιθυμητικό.

3.       Ολιγαρχία. Κυνήγι του Πλούτου. Τάξεις: Πλούσιοι και φτωχοί. Στόχος: Πλουτισμός έναντι παντός τιμήματος χωρίς αναστολές. Επικράτηση του άλογου επιθυμητικού.

4.       Δημοκρατία. Ελευθερία, ανεκτικότητα, ισότητα ( εξίσωση των ανίσων) στην κατανομή των αξιωμάτων. Υπερβολή, απαξίωση αρετών, αντιστροφή ρόλων.

5.       Τυρρανίδα. Απληστία του τυράννου για πλούτο και εξουσία.

Ανάπτυξη

Διάλογος Σωκράτη Αδείμαντου

Ο Αδείμαντος ανοίγει ξανά τη συζήτηση ρωτώντας το Σωκράτη πώς μπορεί να είναι ευτυχισμένοι οι πολίτες στην ιδανική πολιτεία, όταν ζουν μια σπαρτιατική λιτή στρατιωτική ζωή χωρίς την πολυτέλεια και τις ανέσεις που μπορεί να τους χαρίσει ο πλούτος¹. Ο Σωκράτης πριν απαντήσει προσθέτει ακόμα στο κατηγορητήριο του συνομιλητή του το γεγονός ότι οι τρεφόμενοι στα κοινά συσσίτια πολίτες-οπλίτες δεν έχουν χρήμα για να προσφέρουν στις γυναίκες τους ταξίδια και άλλες ανέσεις.

Η απάντηση του Σωκράτη είναι ότι η ιδανική πόλη προσπαθεί να προσφέρει κατά το δυνατόν ευτυχία και δικαιοσύνη στο σύνολο της πόλης και όχι σε μια κατηγορία πολιτών της. Μια ευνομούμενη πόλη είναι μετρίως ευτυχισμένη ως σύνολο. Μια πόλη με αδικία συντηρεί πολλή δυστυχία και λίγους θύλακες ευτυχίας. Η ευτυχία είναι παίγνιο μηδενικού αθροίσματος και η υπέρμετρη άνεση των λίγων κτίζεται στην καταπίεση των πολλών. Ο Σωκράτης θεμελιώνει περεταίρω το επιχείρημα του με την ακόλουθη εικόνα:

Έστω ζωγραφικός πίνακας που παρουσιάζει αδριάντα. Κάποιος σχολιάζει ότι δεν βάζουμε τις καλύτερες μπογιές στα ωραιότερα σημεία της εικόνας, όπως τα μάτια². Ο Ζωγράφος αντιτείνει ότι αυτό που προσέχει δεν είναι το μέρος αλλά το σύνολο, το οποίο πρέπει να αποδίδει αρμονικά τις αναλογίες του σώματος χωρίς επιμέρους αφύσικους  καλλωπισμούς. Ένας φύλακας που φορεί πολυτελή ρούχα δεν μπορεί να επιτελέσει το ρόλο του, ούτε ένας τεχνίτης μπορεί να αποδώσει στην τέχνη του αν ζει στη χλιδή και την πολυτέλεια. Οι φύλακες της πόλεις και οι άρχοντες δεν πρέπει μόνο να φαίνονται τίμιοι αλλά και να είναι.  Να διδάσκουν έμπρακτα την τιμιότητα με το παράδειγμα τους, την αμεροληψία τους, την έμπρακτη εφαρμογή της ισονομίας μεταξύ των πολιτών, την πρόκριση του δημοσίου συμφέροντος και του καλού της πόλης ως συνόλου και εις βάρος του συμφέροντος, πολλές φορές, του ηγεμόνος.

Ακολούθως ο Σωκράτης θέτει το ερώτημα. Αν ένας αγγειοπλάστης γίνει πλούσιος θα συνεχίσει να είναι επιμελής στη δουλειά του; Ο Αδείμαντος απαντά ότι ο πλούτος θα τον καταντήσει αργόσχολο και τεμπέλη και η ποιότητα της δουλειάς του θα εκμηδενιστεί. Ο ίδιος αγγειοπλάστης, αν είναι πολύ φτωχός δεν θα έχει τα κατάλληλα εργαλεία και υλικά και τα έργα του θα είναι κακής ποιότητας. Άρα τόσο η φτώχεια, όσο και ο πλούτος είναι  αρνητικοί παράγοντες στην ορθή ανάπτυξη των πολιτών ατομικά και κατ’ επέκταση της πόλης ως σύνολο. Αν οι φύλακες δεν ζουν μια μετρημένη ζωή, μακριά από την μαλθακότητα του πλούτου και την άκρατη φτώχια, η πόλη καταστρέφεται³. Οι φύλακες πρέπει να κρατήσουν εκτός της πόλεως τόσο τον πλούτο, που φέρνει την τεμπελιά, όσο και την φτώχια που φέρνει την κακοτεχνία και την ανατροπή του ισχύοντος κοινωνικού καθεστώτος⁴.

Ο Αδείμαντος αντιτείνει ότι σε περίπτωση πολέμου με μια πλούσια πόλη, η ιδανική πόλη που θα στερείται πλούτου θα βρεθεί σε δύσκολη θέση να χρηματοδοτήσει τις πολεμικές δαπάνες. Ο Σωκράτης απαντά ότι οι σκληραγωγημένοι φύλακες της πόλης εύκολα θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν διπλάσιους μαλθακούς πλούσιους πολεμιστές. Επιπλέον η πόλη εύκολα θα μπορούσε να αποκτήσει συμμάχους, αφού το διακύβευμα θα ήταν το χρήμα της πλούσιας εχθρικής πόλης.

Ακολούθως η συζήτηση οδηγείται στην εξακρίβωση του μεγέθους της ιδανικής πόλης. Κύριο κριτήριο για το μέγεθος της πόλης η αυτάρκεια. Επιπλέον η απόλυτη αξιοκρατία και όχι η οικογενειοκρατία και ο νεποτισμός θα πρέπει να είναι το κριτήριο κατανομής των πολιτών στις κοινωνικές τάξεις και στους επαγγελματικούς ρόλους εντός της πόλεως. Κάθε πολίτης πρέπει να έχει ένα και όχι πολλά επαγγέλματα για να εμβαθύνει σε αυτό και να είναι άριστος επαγγελματίας.

Η παιδεία της πόλης πρέπει να είναι συντηρητική και να αποφεύγει τους εύκολους νεωτερισμούς. Μουσική και γυμναστική με αυστηρούς ρυθμούς χωρίς καινοφανείς νεωτερισμούς, δημιουργούν μια πόλη σταθερή σαν βράχο που θα βελτιώνεται από γενιά σε γένια⁵. Ακόμα και τα παιδικά παιγνίδια πρέπει να ελέγχονται. Πρέπει να προάγουν την ομαδικότητα και τη νομιμότητα, γιατί έτσι θα οικοδομήσουν τους μελλοντικούς νομοταγείς και σωστούς πολίτες. Η ορθή παιδεία θα προάγει σταδιακά τις ακόλουθες αρετές:

1.       Οι νέοι να σέβονται τους μεγαλύτερους και να τους ακούν με σιωπή χωρίς να τους διακόπτουν⁶.

2.       Να δίνουν τη θέση τους στους γεροντότερους και να βοηθούν έμπρακτα τους γέροντες γονείς τους

3.       Η εμφάνιση των ορθών νέων να είναι η ακόλουθη. Να κόβουν κοντά τα μαλλιά τους, να ντύνονται ευπρεπώς και να φροντίζουν το σώμα τους.

Όλα τα πιο πάνω θα πρέπει  να τηρούνται με βάση το άγραφο εθιμικό δίκαιο που κτίζεται με βάση την παιδεία και η τήρηση τους θα πρέπει να θεωρείται ως φυσική πρακτική και όχι ως αποτέλεσμα του καταναγκασμού που επιβάλλει ο νόμος. Επιπλέον οι χρηστοί πολίτες δεν θα χρειάζονται την επιβολή του νόμου για να είναι σωστοί στις καθημερινές τους συναλλαγές. Η πολυνομία ομοιάζει με την πολυφαρμακία που δεν φέρνει την υγεία αλλά μάλλον, ως παρενέργεια, περιπλέον νοσήματα στους λαίμαργους. Πράγματι, η ριζική θεραπεία δεν είναι τα πολλά φάρμακα αλλά η εγκράτεια στο φαγητό, το ποτό και τις ερωτικές απολαύσεις⁷.

Οι πόλεις που δεν σφυρηλατούν  τους πολίτες τους με μια σπαρτιατικού τύπου αγωγή, είναι καταδικασμένες σε μια φλύαρη πολυνομία, όπου ο ένας νόμος προσπαθεί να διορθώσει τον προηγούμενο και δεν τα καταφέρνει, αφού οι πολίτες είναι εθισμένοι στην διαφθορά και την κολακεία της εξουσίας, της οποίας επιζητούν με χαμερπή τρόπο την εύνοια.

Στην εύλογη ερώτηση του Αδείμαντου τι απομένει να γίνει σχετικά με την νομοθεσία στην ιδανική πόλη, ο Σωκράτης αναφέρει ότι ο Απόλλωνας, ο οικοδεσπότης των Δελφών, θα δώσει τα κυριότερα νομοθετήματα. Οι κανόνες αυτοί, αιώνιοι και αδιατάρακτοι, αφορούν τα ακόλουθα:

1.       Τον τρόπο ανέγερσης και τον προσανατολισμό των ιερών

2.       Τα ταφικά έθιμα και γενικά τον τρόπο τιμής των νεκρών προγόνων.

3.       Τον τρόπο που πρέπει να τιμούμε τους ήρωες, τους ημίθεους και τους πατρώους θεούς⁸

Διάλογος Σωκράτη - Γλαύκωνα

Η ιδανική πόλη πρέπει να είναι σοφή, γενναία, φρόνιμη και δίκαιη. Ο Σωκράτης αρχίζει με τη σοφία. Αυτή τεκμηριώνεται όταν η πόλη παίρνει σωστές αποφάσεις. Η λήψη των σωστών αποφάσεων δεν τεκμηριώνεται από πρακτικές επιστήμες όπως η ξυλουργική, η μεταλλουργία ή άλλες επιστήμες. Τεκμηριώνεται από την γνώση των αρχόντων, που είναι λίγοι και εκλεκτοί⁹. Οι τέλειοι φύλακες-άρχοντες φιλόσοφοι, εκ φύσεως προικισμένοι με κρίση και διάκριση, είναι ολιγάριθμοί.

Η γενναιότητα προκύπτει από το τμήμα εκείνο της πόλης το οποίο καλούμαι επίκουρους φύλακες. Η ανδρεία σώζει την πόλη από κάθε δεινό. Όπως οι βαφείς με εκλεκτό μαλλί και επίπονη επεξεργασία δημιουργούν υφάσματα με χρώμα πορφύρας που είναι ανεξίτηλα από κάθε ξέπλυμα, έτσι και οι φύλακες, επίκουροι (βοηθοί) των φιλόσοφων αρχόντων είναι σταθεροί στην ανδρεία τους που έχει σφυρηλατηθεί με την κατάλληλη επίπονη εκπαίδευση. Κόντρα σε κάθε ηδονή, φόβο ή αδυναμία οι φύλακες παραμένουν σταθεροί, βράχοι υπερασπιστές και ακρογωνιαίοι λίθοι της πόλεως. Η ανδρεία των φυλάκων υπερασπιστών δεν έχει καμιά σχέση με παράτολμες πράξεις που κάνουν από αποκοτιά ή ενστικτωδώς ζώα και δούλοι. Η ανδρεία των φυλάκων είναι μια λογική πράξη, αφοσιωμένων στην ιδέα της πόλεως ανθρώπων που δρουν με ανιδιοτέλεια για το κοινό καλό.

Ακολούθως Γλαύκωνας και Σωκράτης ασχολούνται με τα υπόλοιπα δύο χαρακτηριστικά της ιδανικής πόλεως, δηλαδή τη σωφροσύνη και τη δικαιοσύνη¹º. Ο Γλαύκωνας προκρίνει την εξέταση της σωφροσύνης πρώτα και ο Σωκράτης συμφωνεί. Αναφέρει λοιπόν ο δάσκαλος του Πλάτωνα ότι η σωφροσύνη είναι συμφωνία και αρμονία. Είναι ένα είδος τακτοποίησης και εγκράτειας των ηδονών και των επιθυμιών. Η σωφροσύνη είναι το «ξεπέρασμα του εαυτού». Κάθε άνθρωπος έχει καλά και κακά χαρακτηριστικά. Το ξεπέρασμα του εαυτού δηλώνει την ανάδειξη των καλών και τον έλεγχο των κακών ποιοτήτων του ανθρώπου. Στην ιδανική πόλη συμπεραίνει ο Σωκράτης, ο καθείς πρέπει να παλεύει με τον κακό εαυτό του και να τον περιορίζει. Να αγωνίζεται για να μεγαλώσει, αναπτύξει και επαυξήσει τις θετικές του ποιότητες και να περιορίσει μέχρι εξαφανίσεως τις αρνητικές. Η ιδανική πόλη είναι ανώτερη γιατί ο καθείς ξεπερνά τον εαυτό του και γίνεται κατά το δυνατόν, άριστος.  

Οι κατώτεροι άνθρωποι, γυναίκες, παιδιά και δούλοι δεν είναι ελεύθεροι γιατί είναι δούλοι των επιθυμιών, των ηδονών και των συναισθημάτων τους. Οι  εκλεκτοί κοσμούνται από τη λογική και την ορθοφροσύνη. Στην ιδανική πόλη η σωφροσύνη, σε αντίθεση με την σοφία και τη γενναιότητα, δεν αφορά τμήματα, αλλά το σύνολο του πληθυσμού. Φτωχοί και πλούσιοι, έξυπνοι και  λιγότερο έξυπνοι πρέπει όλοι να είναι εγκρατείς και σώφρονες¹¹.

Ακολουθεί η εξέταση του τέταρτου στοιχείου, δηλαδή της δικαιοσύνης. Δι’ αυτής η πόλη θα μετέχει της αρετής. Η οριοθέτηση της είναι δύσκολη. Είναι δυσθήρατη και πρέπει να εξετασθεί με πάσα λεπτομέρεια και επιμέλεια. Κάθε άνθρωπος κατ’ αρχή εξασκεί ένα επάγγελμα στην πόλη ανάλογα με την κλίση του. Δικαιοσύνη είναι να κάνει κανείς ορθά το επάγγελμα που ασκεί στην πόλη. Αυτή είναι η ουσία του δικαίου. Αυτή η αρχή ήταν μπροστά στα μάτια μας και δεν την βλέπαμε λέει ο Σωκράτης. Γιατί, αφού ορίσαμε τα άλλα τρία χαρακτηριστικά, τη σοφία, τη σωφροσύνη και την ανδρεία, αυτό που απομένει είναι η ορθή τήρηση των ρόλων που η πόλη έθεσε στον καθένα. Οι άρχοντες είναι και δικαστές. Η αρμοδιότητα του κριτή είναι να ελέγχει αν ο κάθε πολίτης δρα μέσα στα πλαίσια που η θέση του στην πόλη ορίζει. Αν ο άρχοντας άρχει κατά νόμο, ο φύλακας εξασφαλίζει την ασφάλεια της πόλεως και ο τεχνίτης είναι επαρκής στο ρόλο του, τότε η πόλη λειτουργεί με δικαιοσύνη.   

Ο Σωκράτης δίνει τον ακόλουθο ορισμό της δικαιοσύνης: « Δικαιοσύνη είναι να έχει και να κάνει ο καθένας μόνο ότι είναι δικό του και ότι του αρμόζει¹²». Η φυσική κλίση του καθενός ορίζει  το λειτούργημα που επιτελεί  και η πολυθεσία και η πολυπραγματοσύνη θα οδηγήσει την πόλη στην καταστροφή. Ο φύλακας πρέπει να είναι αποκλειστικά φύλακας και ο τεχνίτης αποκλειστικά τεχνίτης. Αν ανταλλάξουν ρόλους ούτε παραγωγή αγαθών θα υπάρχει, ούτε ασφάλεια. Ακόμα χειρότερα, αν ανταλλάξουν ρόλο οι άρχοντες με τους εργάτες.

Η πόλη θα οδηγηθεί σε βάραθρο. «Καθείς εφ’ ω ετάχθη».

Η πόλη αποτελείται από το λογιστικό, το θυμοειδές (συναισθήματα) και το επιθυμητικό της μέρος όπως και η ανθρώπινη ψυχή. Το λογιστικό μέρος είναι οι άρχοντες που διοικούν με λογική και σωφροσύνη. Το θυμοειδές, όταν είναι σωστά εκπαιδευμένο αντιστοιχεί στους επίκουρους – φύλακες που βοηθούν τους άρχοντες παρέχοντας ασφάλεια στην πόλη. Το επιθυμητικό αντιστοιχεί στην άκριτη επιθυμία και τα πάθη. Πρέπει η λογική συνεπικουρούμενη από το ορθά εκπαιδευμένο θυμοειδές να το θέτουν υπό έλεγχο, για να μην είναι ο άνθρωπος δούλος των ενστίκτων του.

Το λογικό διοικεί, ενώ το θυμοειδές το επικουρεί. Τα δύο αυτά μέρη πρέπει σε μόνιμη συμμαχία, να θέτουν υπό έλεγχο τις ισχυρές ζωώδεις παρορμήσεις του ανθρώπου. Αν την πόλη διοικούν οι λίγοι σοφοί λογικοί άνθρωποι ( φιλόσοφοι ) συνεπικουρούμενοι από τους ανδρείους φύλακες, τότε θέτουν υπό έλεγχο την άλογη μάζα των πολλών ανθρώπων, που αν αφεθεί να διοικήσει θα  οδηγήσει την Πολιτεία στο βάραθρο.

Η πόλη είναι το συλλογικό ανάλογο της ψυχής. Όπως το λογικό μέρος της ψυχής, χωρίς τη βοήθεια μιας σωστής συναισθηματικής αγωγής θα καταβαραθρωθεί, γινόμενο έρμαιο των αλόγων σαρκικών επιθυμιών και άλλων , έτσι και η πόλη αν δεν θέσει επικεφαλής της ως ηγέτες σοφούς άρχοντες, που θα στηρίζονται στην υλική δύναμη λογικών και ανδρείων φυλάκων, θα γίνει έρμαιο του ανερμάτιστου πλήθους.

Η πόλη είναι δίκαιη γιατί οι σοφοί κυβερνούν, οι φύλακες παρέχουν ασφάλεια και οι εργάτες παράγουν αγαθά. Η ουσία της δικαιοσύνης της ιδανικής πολιτείας είναι οι διακριτοί ρόλοι¹³. Ούτε οι σοφοί μπορούν να γίνουν παραγωγοί, ούτε οι παραγωγοί φύλακες, ούτε οι φύλακες παραγωγοί ή σοφοί. Αν τα στεγανά των ρόλων διαταραχθούν, η δικαιοσύνη χάνεται. Η αδικία επικρατεί και η πόλη ως συλλογική οντότητα καταστρέφεται από τον ατομικισμό, με τον ίδιο τρόπο που ένας άνθρωπος εξαθλιώνεται αν η λογική του υποδουλωθεί στα πάθη ή αν δεν έχει καλά συναισθήματα που να στηρίζουν το λογικό μέρος της ψυχής του, για να διοικεί το λογιστικό τον άνθρωπο ως έλλογη οντότητα.

Οι σοφοί σκέφτονται και παίρνουν σωστές αποφάσεις. Οι φύλακες κάνουν τις αποφάσεις από θεωρία πράξη και διασφαλίζουν την υλοποίηση τους από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς, παρέχοντας ασφάλεια. Σε ατομικό επίπεδο το θυμοειδές μέρος της ψυχής στηρίζει και υλοποιεί τις αποφάσεις του λογικού μέρους της. Τόσο το θυμοειδές τμήμα της ψυχής όσο και το επιθυμητικό υποτάσσονται στη λογική. Η μεγάλη ενέργεια που κρύβουν τα ανθρώπινα πάθη, τιθασεύεται,  γινόμενη παραγωγική δύναμη. Ό λογικός άνθρωπος  δαπανά αυτή τη δύναμη για την πραγμάτωση των πραγματιστικών στόχων που θέτει για τη ζωή του.

Ο άνδρας εκείνος που τα τρία μέρη της ψυχής του, με επικεφαλής τη λογική, είναι αλληλοβοηθούμενα είναι σώφρονας. Το άτομο που το επιθυμητικό μέρος της ψυχής του έχει υποτάξει τα άλλα δύο μέρη είναι παράφρονας. Όταν κυβερνά η λογική και επιβάλλεται στο θυμοειδές και το επιθυμητικό μέρος της ψυχής, τότε εκτός της σωφροσύνης, έχουμε δικαιοσύνη¹⁴. Όταν ανατρέφουμε άτομα τα οποία έχουν υποτάξει τις επιθυμίες τους και τα άλογα  ατομιστικά συναισθήματα τους στην λογική του συλλογικού καλού της πόλης, τότε η δικαιοσύνη θα ανθεί στην πόλη, υπό την έννοια ότι τέτοια άτομα θα είναι αμέτοχα σε προδοσίες, φόνους, ιεροσυλίες, μοιχείες,  παραμέληση γονέων και άλλα αδικήματα κατά της κοινωνίας ως σύνολο και των συμπολιτών τους.

Σε συλλογικό επίπεδο η λογική οργάνωση της πόλεως στην κατανομή των ρόλων και των έργων συνιστά τη συλλογική δικαιοσύνη. Εξωτερικά, ο υποδηματοποιός θα ασκεί την υποδηματοποιία με βάση το φυσικό του προτέρημα, το ίδιο και ο ξυλουργός, ο γεωργός, ο φύλακας κοκ. Εσωτερικά ο κάθε άνθρωπος κάνει λογική οργάνωση των τριών μερών της ψυχής. Παρόλη την πρωτοκαθεδρία της λογικής, αφήνεται σε ορισμένα πλαίσια, η αυτόνομη λειτουργία των άλλων μερών. Κάθε μέρος έχει το δικό του ρόλο. Το θυμοειδές οργανώνει τα συναισθήματα και το επιθυμητικό τις φιλοδοξίες που ο καθένας πρέπει να έχει σε λογικά πλαίσια. Τα τρία μέρη συνταιριάζονται αρμονικά σε ένα δόκιμο σύνολο που δημιουργεί δικαιοσύνη, ενώ καταστρατήγηση της αρμονίας αυτής συνιστά τον ορισμό της αδικίας. Τα τρία μέρη της ψυχής αντιστοιχούν στις αντίστοιχες τάξεις της ιδανικής πολιτείας

Λογιστικό ⇾ Φιλόσοφοι, άρχοντες

Θυμοειδές⇾  Φύλακες, επίκουροι των σοφών αρχόντων

Επιθυμητικό  ⇾ Παραγωγικές τάξεις, αρχόμενοι.

Ακολούθως ο Σωκράτης δίνει συνοπτικά τον ακόλουθο ορισμό της αδικίας:

Αδικία είναι η σύγκρουση των τριών μερών της ψυχής¹⁵, όταν τα τρία μέρη δεν περιορίζονται στους διακριτούς τους ρόλους αλλά το ένα προσπαθεί να επιβληθεί στο άλλο ή να κάνει έργα που βρίσκονται στη σφαίρα επιρροής των άλλων μερών. Ειδικότερα αδικία, μπορεί να οριστεί ως η επανάσταση του θυμοειδούς ή του επιθυμητικού μέρους της ψυχής κατά του λογικού μέρους της, που πρέπει να έχει την πρωτοκαθεδρία. Η κατάρρευση της αρμονικής σύζευξης των τριών μερών της ψυχής οδηγεί στην κατάρρευση της υγείας του σώματος και της ψυχής, σύμπτωμα και αυτό της αδικίας.  

Η αρετή είναι συνάμα υγεία, ομορφιά σώματος και ψυχής ενώ η κακία είναι αρρώστια ασχήμια και ασθένεια. Τα καλά έργα οδηγούν στην κατάκτηση της αρετής που είναι υγεία και δικαιοσύνη. Ο Σωκράτης καλεί τον Γλαύκωνα να εξετάσουν κατά πόσο η δικαιοσύνη είναι ωφέλιμη. Ο τελευταίος θεωρεί ότι είναι αυτονόητη η θετική απάντηση στο ερώτημα, εφόσον η αδικία έχει ταυτιστεί με την κακή υγεία. Ο Σωκράτης συμφωνεί. Προσθέτει όμως ότι ενώ υπάρχει ενιαία η έννοια της δικαιοσύνης υπάρχουν πολλά είδη κακίας με πλέον αξιοσημείωτα τέσσερα. Επιπλέον υπάρχουν πέντε είδη πολιτεύματος¹⁶ κατ’ αντιστοιχία των πέντε ειδών της ψυχής. Υπό αυτή την έννοια η αριστοκρατία και η βασιλεία αποτελούν το ένα εξ αυτών των πέντε πολιτευμάτων. Ο Σωκράτης θεωρεί ότι είτε ένας είναι στην αρχή, είτε ολίγοι εκλεκτοί πρέπει να θεωρηθεί ενιαίο είδος, αν οι επικεφαλής έχουν ανατραφεί με τους τρόπους που παρουσιάστηκαν πιο πάνω. Για τον Πλάτωνα η αριστοκρατία είναι το πολίτευμα που πλησιάζει την ιδανική πολιτεία, αν οι άριστοι έχουν την κατάλληλη ποιότητα και αρετές.

Σημειώσεις Δ βιβλίου

1.       Βιβλίο 4^ο , 419 α

2.       Βιβλίο 4^ο , 420 d

3.       Βιβλίο 4^ο , 420 a «φύλακες δὲ νόμων τε καὶ πόλεως μὴ ὄντες ἀλλὰ δοκοῦντες ὁρᾷς δὴ ὅτι πᾶσαν ἄρδην πόλιν ἀπολλύασιν, καὶ αὖ τοῦ εὖ οἰκεῖν καὶ εὐδαιμονεῖν μόνοι τὸν καιρὸν ἔχουσιν»

4.       Βιβλίο 4^ο , 422 a « Πλοῦτός τε, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ πενία· ὡς τοῦ μὲν τρυφὴν καὶ ἀργίαν καὶ νεωτερισμὸν ἐμποιοῦντος, τῆς δὲ ἀνελευθερίαν καὶ κακοεργίαν πρὸς τῷ νεωτερισμῷ»

5.       Βιβλίο 4^ο , 424 b,c.

6.       Βιβλίο 4^ο , 425 b «Τὰ τοιάδε· σιγάς τε τῶν νεωτέρων παρὰ πρεσβυτέροις ἃς πρέπει, καὶ κατακλίσεις καὶ ὑπαναστάσεις καὶ γονέων θεραπείας, καὶ κουράς γε καὶ ἀμπεχόνας καὶ ὑποδέσεις καὶ ὅλον τὸν τοῦ σώματος σχηματισμὸν καὶ τἆλλα ὅσα τοιαῦτα. ἢ οὐκ οἴει;»

7.       Βιβλίο 4^ο , 425 d,e, 426a.

8.       Βιβλίο 4^ο , 427b .

9.       Βιβλίο 4^ο , 428d,e.

10.   Βιβλίο 4^ο , 430d «Δύο μήν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἔτι λοιπὰ ἃ δεῖ κατιδεῖν ἐν τῇ [430d] πόλει, ἥ τε σωφροσύνη καὶ οὗ δὴ ἕνεκα πάντα ζητοῦμεν, δικαιοσύνη.»

11.   Βιβλίο 4^ο , 431e «Ἐν ποτέροις οὖν φήσεις τῶν πολιτῶν τὸ σωφρονεῖν ἐνεῖναι ὅταν οὕτως ἔχωσιν; ἐν τοῖς ἄρχουσιν ἢ ἐν τοῖς ἀρχομένοις; Ἐν ἀμφοτέροις που, ἔφη.

12.   Βιβλίο 4^ο , 433b,

13.   Βιβλίο 4^ο , 434d, “πάλιν δὲ ὧδε λέγωμεν· χρηματιστικοῦ, ἐπικουρικοῦ, φυλακικοῦ γένους οἰκειοπραγία, ἑκάστου τούτων τὸ αὑτοῦ πράττοντος ἐν πόλει, τοὐναντίον ἐκείνου δικαιοσύνη»

14.   Βιβλίο 4^ο , 441e Δεν ανήκει λοιπόν στο λογικό το δικαίωμα να κυβερνά, αφού αυτό έχει τη σοφία και την υποχρέωση να έχει έγνοια για ολόκληρη την ψυχή; και το θυμοειδές πάλι να είναι βοηθός και σύμμαχός του;

15.   Βιβλίο 4^ο , 444b «Ημπορεί λοιπόν η αδικία να είναι άλλο πράγμα παρά μια σύγκρουση ανάμεσα σ᾽ αυτά τα τρία μέρη της ψυχής, όταν δεν περιορίζονται στα έργα τους, αλλά επεμβαίνουν στα ξένα καθήκοντα, ή όταν επαναστατεί το ένα μέρος ενάντια στο σύνολο της ψυχής, για να πάρει αυτό την εξουσία που δεν του ταιριάζει, γιατί είναι πλασμένο από τη φύση να δουλεύει και να υπακούει σε κείνο που είναι ορισμένο να κυβερνά;»

16.   Βιβλίο 4^ο , 445d