Πλάτωνος Πολιτεία Βιβλίο έκτο

Σύνοψη

Ποια πρέπει να είναι τα προσόντα των αρχόντων της Πλατωνικής Πολιτείας; Η απάντηση είναι:

1.       Η φιλομάθεια

2.       Η ευμάθεια

3.       Η αγάπη προς τη φιλοσοφία

4.       Η κοσμιότητα

5.       Η αφιλοχρηματία

6.       Το ελεύθερο του πνεύματος

7.       Το ψυχικό και  σωματικό σθένος

Ακολουθεί μια επίθεση κατά των δοκησίσοφων οι οποίοι κατά τον Πλάτωνα είναι οι σοφιστές, που διαστρέφουν την αλήθεια και διασύρουν τους αληθινούς φιλοσόφους παρουσιάζοντας τους ως αλλόκοτους παράξενους και γραφικούς. Πολλοί προικισμένοι νέοι παρασύρονται από σοφιστές και λαϊκιστές που κάνουν το άσπρο μαύρο και βιάζουν την αλήθεια σαν κόρη ορφανή και απροστάτευτη!

 Στη συζήτηση που ακολουθεί μεταξύ Σωκράτη και Αδείμαντου αναδεικνύονται οι ακόλουθες ιδέες:

1.       Η πολιτική και η εξουσία διαφθείρουν χαρακτήρες.

2.       Οι άνθρωποι με φιλοσοφική Παιδεία απομακρύνονται από διοικητικά αξιώματα, είτε οικειοθελώς, είτε απομακρύνονται από τις δομές εξουσίας ως αλλόκοτα άτομα.

3.       Το σχεδίασμα του πολιτεύματος παρομοιάζεται με τη δουλειά του ζωγράφου.

4.       Ο νους είναι η απαραίτητη προϋπόθεση  για την εύρεση της αλήθειας, όπως ο ήλιος και το φως  είναι απαραίτητα για την όραση.

5.       Η γνώση είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για εύρεση της αλήθειας και θεμελίωση του δικαίου και της ιδανικής διακυβέρνησης της Πολιτείας.

Ανάπτυξη

Διάλογος Σωκράτη Γλαύκωνα ( Συνέχεια )

Κατά το Σωκράτη Φιλόσοφοι είναι αυτοί που μπορούν να αγγίξουν και νοήσουν  την αιώνια και αμετάβλητη ουσία του κόσμου, ενώ σοφιστές και δοκησίσοφοι είναι αυτοί που νομίζουν το επουσιώδες ως αμετάβλητο και αιώνιο και παρασύρονται να πιστεύουν ότι η κάθε ανερμάτιστη δοξασία έχει έρεισμα αληθείας. Στο φιλολογικό ερώτημα που ακολουθεί:

  «Ποια εκ των δύο κατηγοριών πρέπει να κυβερνά την πολιτεία, οι δοκησίσοφοι ή οι φιλόσοφοι;¹»

 η απάντηση για το Σωκράτη είναι προφανής. Όπως ο τυφλός δεν μπορεί να είναι φύλακας της πόλεως, έτσι και ο στερούμενος γνώσεως και φιλοσοφικής παιδείας δεν μπορεί να οριστεί κυβερνήτης και νομοθέτης. Όπως ο καλός ζωγράφος πρέπει νοερά να κατέχει τις έννοιες της αισθητικής, του κάλλους και τα πρότυπα μιας καλής εικόνας, για να την αναπαραστήσει στον καμβά, έτσι και ο κυβερνήτης πρέπει να είναι κάτοχος «αρετής μετά γνώσεως» για να μετουσιώσει τα σωστά πρότυπα σε χρηστή και ωφέλιμη διοίκηση για τους πολλούς.

Οι φερέλπιδες κυβερνήτες πέραν της αγάπης για τη γνώση είναι εραστές  της αλήθεια και μισούν το ψεύδος. Αλήθεια και φιλοσοφία είναι αδελφές δίδυμες και κανένας ψεύτης δεν μπορεί να είναι πραγματικός φιλόσοφος. Οι εραστές της μάθησης ρέπουν προς τις ηδονές της ψυχής και όχι του σώματος. Επιπλέον οι εραστές της σοφίας είναι εγκρατείς  και όχι σπάταλοι ή φιλάργυροι². Αυτό σημαίνει πως ο φιλόσοφος ούτε στην υπερβολή αρέσκεται, αλλά ούτε και στην έλλειψη. Τη ζωή του οδηγεί το μέτρο. Ο ακαλλιέργητος άνθρωπος  αρέσκεται σε μωρολογίες και ευτελή κουτσομπολιά. Αντίθετα ο φιλοσοφικός λόγος είναι μεστός νοημάτων και απαξιώνει την άσκοπη πολυλογία. Έχει ο φιλόσοφος ολοκληρωμένη θεώρηση του κόσμου και έχει μελετήσει τα μεγάλα υπαρξιακά προβλήματα, τον κόσμο, το Θεό και το θάνατο. Χαρακτηρίζεται ο καλλιεργημένος άνθρωπος από ψυχικό σθένος, ευστροφία, νηφαλιότητα, μεγάλη μνήμη και ψυχραιμία. Τα αντίθετα χαρακτηριστικά έχει ο ακαλλιέργητος. Είναι δύστροπος, θρασύς, αλλοπρόσαλλος, αμνήμονας. Είναι προφανές λοιπόν ότι ο φιλόσοφος είναι ο ιδανικός κυβερνήτης.

Συνεχίζοντας   την εξέταση των χαρακτηριστικών των σοφών σε σχέση μου τους άσοφους, ο Σωκράτης εξετάζει την κατηγορία των ανθρώπων με ασθενή μνήμη. Αυτοί οι άνθρωποι, αν και κοπιάζουν δεν φτάνουν στη γνώση γιατί η μνήμη τους είναι ρηχή. Στο τέλος  καταλήγουν να μισούν τους εαυτούς τους γιατί κοπιάζουν χωρίς αποτέλεσμα. Επιπλέον η καλαισθησία του σοφού βρίσκεται στον αντίποδα της ακαλαίσθητης ψυχής του αμαθή. Ο φιλόσοφος αγαπά τη συμμετρία, το συγύρισμα, την οργάνωση, την ουσιαστική θεώρηση Ο επιπόλαιος αμαθής δρα ασύμμετρα, είναι ασυγύριστος, ανοργάνωτος και επικεντρωμένος στα επουσιώδη. Ο φιλόσοφος κυβερνήτης λοιπόν από μικρός έχει εκπαιδευτεί να έχει μνήμη τεράστια, ευμάθεια, μεγαλοπρέπεια, φιλαλήθεια, αγάπη για την αλήθεια, δικαιοσύνη. Είναι σώφρων και ανδρείος. Έχει τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του ιδανικού κυβερνήτη³.. Κανένας λαοπλάνος δημαγωγός που εκλέγεται κυβερνήτης χαϊδεύοντας τα αυτιά του όχλου και τάζοντας «φούρνους και παξιμάδια » δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως κυβερνήτης άνω του μετρίου.

Διάλογος Σωκράτη Αδείμαντου

Στη συζήτηση παρεμβαίνει ο Αδείμαντος. Παρομοιάζει το Σωκράτη με τον επιτήδειο χαρτοπαίκτη ή χειριστή των ζαριών. Τα συμπεράσματα που βγάζεις του λέει φαίνονται σωστά γιατί είσαι άριστος χειριστής του λόγου και με τις κατάλληλες ερωτήσεις εκμαιεύεις τις απαντήσεις που θέλεις. Όμως η πραγματικότητα ξεπερνάει τη λογική. Γιατί, αν και φαίνεται λογικό ότι ο φιλόσοφος είναι ο ιδανικός κυβερνήτης αφού είναι άνθρωπος με άριστα ποιοτικά χαρακτηριστικά, στην πράξη ο ανθρώπινος  αυτός τύπος είναι γεμάτος ελαττώματα και είναι αλλόκοτος. Η πραγματικότητα λοιπόν κατά τον Αδείμαντο αντικρούει τα συμπεράσματα του Σωκράτη, παρόλη την άριστη επιχειρηματολογία του. Ο Σωκράτης επιμένει στην άποψη του και απαντά στον Αδείμαντο με την εξής παρομοίωση:

Η πολιτεία ομοιάζει με πλοίο που έχει κυβερνήτη τον πλέον σωματώδη και σωματικά ισχυρό, πλην όμως στην πράξη στερούμενο των χαρακτηριστικών του καλού κυβερνήτη⁴. Ο κυβερνήτης αυτός, με όλες τις ελλείψεις του, έχει και τη συνεχή υπονόμευση των ναυτών, οι ισχυρότεροι από τους οποίους θέλουν να του αρπάξουν το πηδάλιο για να πάρουν αυτοί την εξουσία. Όταν δεν το καταφέρνουν με φοβέρες ή κολακείες, επιστρατεύουν τον φόνο και τη δολιότητα για να γίνουν κυβερνήτες του πλοίου. Καθώς όμως ποτέ δεν έχουν διδαχθεί πώς να κυβερνούν ένα πλοίο, ούτε ξέρουν να διαβάζουν τα άστρα και να υπολογίζουν τον καιρό και τις ξέρες, η πορεία του πλοίου γίνεται τυχαία και αλλοπρόσαλλη. Όσο καιρό ο αμαθής κυβερνήτης κρατιέται στην εξουσία, αυτός και η κλίκα του ροκανίζουν σαν τρωκτικά τις προμήθειες του πλοίου και ζουν στην καλοπέραση εις βάρος των άλλων. Η πορεία του πλοίου όμως με τέτοιους ιδιοτελείς κυβερνήτες είναι προδιαγεγραμμένη. Αργά η γρήγορα το πλοίο θα βουλιάξει από την τρικυμία αφού ο αμαθής κυβερνήτης δεν διστάζει να το ταξιδεύσει στη βαρυχειμωνιά.   Το πλοίο ακόμα και με καλοκαιρία, κινδυνεύει να πέσει σε ξέρες και να βουλιάξει, αφού ο αμαθής κυβερνήτης καταρτίζει την πορεία του τυχαία, μη ξέροντας να διαβάζει ναυτικούς χάρτες και να αποφεύγει τις κακοτοπιές.

Αν δε βρεθεί κάποιος να πει το αυτονόητο, ότι ο κυβερνήτης πρέπει να σπουδάσει την τέχνη του πλοηγού τον κατηγορούν για άχρηστο, παραμυθά  και αλλόκοτο και τον καταδιώκουν. Ο Σωκράτης καταλήγει με την εξής ερώτηση προς τον Αδείμαντο;

« Αν ο καπετάνιος ενός πλοίου πρέπει να γνωρίζει μετεωρολογία, αστρονομία και να έχει σπουδάζει τις δεξιότητες του πλοηγού, δεν είναι εύλογο ότι ο κυβερνήτης μιας χώρας πρέπει να έχει πρακτική και θεωρητική εκπαίδευση για να μπορεί να οδηγεί τη χώρα του με ασφάλεια μέσα στον κυκεώνα των γεωπολιτικών σχέσεων;⁵»

 Οι αίτιοι για την απαξίωση των φιλοσόφων και την κοινωνική απομόνωση τους είναι οι λαϊκές μάζες που δεν μπορούν να καταλάβουν την αξία τους. Όπως όταν αρρωστήσουμε πάμε στο γιατρό, έτσι όταν μια χώρα θέλει ικανό κυβερνήτη, για να φέρει το σκάφος της πολιτείας σε απάνεμο λιμάνι, χρειάζεται άνθρωπο σοφό με φιλοσοφική παιδεία. Οι φιλόσοφοι είναι άνθρωποι με αξιοπρέπεια γι’ αυτό δεν κολακεύουν  τα αυτιά του πλήθους με υποσχέσεις παροχών όπως οι πολιτικάντηδες. Όπως ο άξιος καπετάνιος δεν παρακαλεί τους ναύτες να τον κάνουν κυβερνήτη του πλοίου, αλλά αν οι ναύτες έχουν νοημοσύνη άνω του μετρίου, από μόνοι τους θα τον κάνουν κυβερνήτη, έτσι και ο λαός θα έπρεπε, να επιλέγει το φιλόσοφο για αρχηγό του κράτους. Δυστυχώς η κοινή λογική δεν είναι τόσο κοινή κατά το Σωκράτη…Οι άξιοι παραγνωρίζονται, οι ανάξιοι κυβερνούν και το κράτος πάει από το κακό στο χειρότερο…

Ένας άλλος λόγος απαξίωσης των φιλοσόφων, ως φερέλπιδων κυβερνητών είναι η δυσφήμιση τους από κάποιους δοκησίσοφους που παριστάνουν τους φιλόσοφους και τους ρήτορες, ενώ η γνώση τους είναι κάλπικη. Ενώ ο αληθινός φιλόσοφος είναι εραστής αδάμαστος της γνώσεως και της αλήθειας, ο σοφιστής είναι ο αναζητητής της αστάθμητης δοξασίας. Κύρια χαρακτηριστικά του φιλοσόφου η ευμάθεια, η μνήμη, η φιλαλήθεια, η σωφροσύνη, η μεγαλοπρέπεια και η ανδρεία. Χαρακτηριστικά του δοκησίσοφου η αμετροέπεια, η κολακεία, η υποδούλωση στα ένστικτα και τα υλικά αγαθά.

Ο Σωκράτης πιστεύει στην επίδραση του περιβάλλοντος στον καθορισμό του χαρακτήρα του ανθρώπου. Οι ευφυείς άνθρωποι, αν τύχουν της κατάλληλης παιδείας και αγωγής κατά την παιδική τους ηλικία, θα γίνουν μέγιστοι φιλόσοφοι και άτομα φορτωμένα αρετές. Αν όμως τα ίδια άτομα ανατραφούν σε κακό περιβάλλον θα αναπτύξουν σε μέγιστο βαθμό την πανουργία και θα είναι πρόξενοι μεγάλων δεινών στο κοινωνικό σύνολο, γιατί γνώση που στερείται αρετής είναι πανουργία. Υπεύθυνοι της διαφθοράς των νέων είναι κάποιοι σοφιστές που διδάσκουν τον ηθικό αμοραλισμό, το «πάντων χρημάτων μέτρο άνθρωπος» το «δίκαιο είναι η θέληση του ισχυρού» κλπ. Αυτοί οδηγούν τους νέους στο μέγιστο ατομισμό, τη διαστροφή της αλήθειας για να ταιριάζει με το ατομικό συμφέρον, την εξάλειψη του συλλογικού πνεύματος που πρέπει να διάγει τους πολίτες.

Ο Σωκράτης δηλώνει ότι η εκκλησία του Δήμου και οι λοιπές θορυβώδεις λαοσυνάξεις, όπου ο κάθε  πολίτης εκφράζει αψήφιστες υποκειμενικές απόψεις που χαρακτηρίζονται όχι από μέτρο αλλά από υπερβολές ή ελλείψεις νοήματος, εμποδίζει την ικανότητα του νέου να εξετάσει τα θέματα με νηφαλιότητα και λογική⁶. Επιπλέον όλοι αυτοί οι σοφιστές και δοκησίσοφοι κυβερνήτες υφαρπάζουν με κολακείες  την εξουσία με τη ψήφο των πολλών ανόητων και τιμωρούν τους λίγους σοφούς με εξορίες, πρόστιμα ακόμα και θανατικές καταδίκες γιατί δεν πείθονται και αντιλέγουν σε αυτούς με λογικά επιχειρήματα. Είναι φανερό ότι ο Σωκράτης αντιμετωπίζει, εμμέσως πλην σαφώς τη Δημοκρατία με σκεπτικισμό. Από την άλλη που θα έβρεις τον αδιάφθορο, πεφωτισμένο φιλόσοφο δεσπότη; Πρακτικά δεν υπάρχει ούτε θα τον βρεις ποτέ και αν υπάρχει θα τον διαφθείρει η εξουσία και θα τον κάνει τύραννο…

Ο Σωκράτης συνεχίζει την κατάκριση των σοφιστών λέγοντας, ότι πρόκειται για έμμισθούς δασκάλους που προσκολλώνται στους πλουσίους και προσαρμόζουν τη διδασκαλία τους στα συμφέροντα αυτών που τους πληρώνουν, μαθαίνοντας τους να διαστρέφουν την αλήθεια, κάνοντας το μαύρο άσπρο για να προωθούν τα συμφέροντα τους. Ο Σωκράτης κακίζει την ιδέα των σοφιστών ότι δίκαιο είναι το συμφέρον του ισχυρού και αγαθό ότι τον ευχαριστεί. Πρόκειται για κάλπικη φιλοσοφία και οι σοφιστές είναι για το δάσκαλο του Πλάτωνα ότι και οι κομπογιαννίτες για την ιατρική⁷.

Η σύναξη των πολλών, η οποία στις Δημοκρατίες είναι ο κριτής του ωραίου και του αληθινού δεν μπορεί να θέσει ψηλά ποιοτικά κριτήρια αναφορικά με τη ζωγραφική, την τέχνη, ή την πολιτική. Όποιος θέσει ψηλά ποιοτικά κριτήρια δεν θα γίνει αποδεκτός, γιατί είναι ακατάληπτος από τους πολλούς.  Ούτε η πραγματική τέχνη ή πολιτική γαργαλάει τα αυτιά του όχλου με υποσχέσεις για παροχές και ρουσφέτια. Ο Αδείμαντος συμφωνεί με το Σωκράτη ότι ο όχλος δεν ενδιαφέρεται στο να ανακαλύψει το σωστό και το λάθος αλλά κρίνει με πιο ταπεινά και χονδροειδή κριτήρια. Το πλήθος δεν ενδιατρίβει στα ουσιαστικά αλλά σε όσα του κινούν την προσοχή. Άρα ο όχλος έχει πάρει διαζύγιο από τη φιλοσοφία και συνακόλουθα δεν ανέχεται τους φιλοσόφους ως δασκάλους. Επίσης τους φιλόσοφους καταδιώκουν οι σοφιστές γιατί αυτοί ζουν από την κολακεία των πολλών και την αναγωγή των δοξασιών του πλήθους σε γνώση και αξία..⁸

Ο Σωκράτης συνεχίζει να επιχειρηματολογεί για να πείσει ότι είναι αδύνατο, υπό τις παρούσες συνθήκες να γίνουν οι φιλόσοφοί άρχοντες ως εξής.: Οι επιτήδειοι άνθρωποι που θέλουν να γίνουν ηγέτες της πόλης, ενωρίς αντιλαμβάνονται ότι για να το πετύχουν πρέπει να γίνουν δημαγωγοί. Να «πηγαίνουν με τα νερά» των πολλών, να κολακεύουν τη ματαιοδοξία τους να τους εξαγοράζουν βραχυπρόθεσμα με παροχές, για να φτάσουν στην αρχή και να καρπωθούν το δέλεαρ της εξουσίας. Αν βρεθεί κάποιος άνθρωπος με φιλοσοφική παιδεία και πει την αλήθεια στο λαό, οι πολλοί όχι μόνο δεν θα πεισθούν, αλλά κινούμενοι από εγωισμό θα τον καταδιώξουν. Δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που θα θυσίαζαν την προσωπική τους ευημερία για χάρη της αλήθειας. Οι περισσότεροι αφήνουν τον δρόμο της αρετής και θησαυρίζουν εκμεταλλευόμενοι τις αδυναμίες του όχλου. Ακόμα και φιλοσοφική προδιάθεση να έχει κάποιος, σύντομα θα αφήσει το κακοτράχαλο μονοπάτι της αρετής και της φιλοσοφίας και θα οδηγηθεί στο εύκολο μονοπάτι, της ιδιοτέλειας, της σοφιστείας και της δημαγωγίας.  Αυτός είναι ο λόγος που οι πραγματικοί φιλόσοφοι, αν και θα ήταν οι καλύτεροι κυβερνήτες, βρίσκονται πάντοτε στο περιθώριο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.

Εφόσον οι έξυπνοι παρεκτρέπονται στη δημαγωγία, η φιλοσοφία παραμένει ορφανή και πέφτει στα χέρια μαστροπών. Αυτοί παριστάνουν τους φιλόσοφους γιατί προσπαθούν μέσα από αυτή την απασχόληση να παρουσιάσουν τον εαυτό τους ως σοφό. Εφόσον όμως δεν είναι ολοκληρωμένες προσωπικότητες, διαστρεβλώνουν τη γνώση και παρουσιάζουν ως αληθινό ότι βγαίνει μέσα από τα ένστικτα και τη μαύρη τους ψυχή. Ομοιάζουν αυτοί οι δοκησίσοφοι με χαλκιάδες κακόμορφους, που αφού λουστούν και ντυθούν με ωραία ρούχα, παντρεύονται την ωραία, πλην φτωχή και ορφανή κόρη. Όμως τα παιδιά που θα αποκτήσουν θα είναι δύσμορφα λόγω της δικής τους δυσμορφίας. Έτσι λοιπόν και όποιος κομπλεξικός ασχολείται με τη φιλοσοφία, γεννά δύσμορφα διανοήματα που διαστρεβλώνουν την αλήθεια. Με αυτή την παρομοίωση της φυσικής δυσμορφίας παρομοιάζει ο Σωκράτης τους σοφιστές, ως παραχαράκτες της σοφίας και της γνώσεως⁹.

Οι ελάχιστοι που υπερβαίνουν τα εμπόδια και με σκληρούς προσωπικούς αγώνες φτάνουν στο υπέρτατο αγαθό της θέασης της γνώσεως και της φιλοσοφίας, ιδιωτεύουν μακριά από την τρέλα και την αμορφωσιά του όχλου. Αποφεύγουν την πολιτική και την εκκλησία του Δήμου, όπως ο νουνεχής άνθρωπος αποφεύγει τη διαβίωση στη ζούγκλα με τα λιοντάρια. Ο Αδείμαντος στο σημείο αυτό παρατηρεί πως η ιδιώτευση του φιλοσόφου, σώζει μεν τον ίδιο από τη ζούγκλα όμως τον εμποδίζει να κάνει κοινωνικό έργο. Η σοφία του φιλοσόφου χάνεται για το κοινωνικό σύνολο λόγω της αυτοαπομόνωσης του. Αν υπήρχε μια πολιτεία στα μέτρα του και o φιλόσοφος θα αναδεικνυόταν και η Πολιτεία θα έφτανε σε ακμή. «Κανένα από τα υπάρχοντα πολιτεύματα δεν είναι άξιο να αναδείξει τις αρετές του φιλοσόφου»¹º απαντά ο Σωκράτης. Ο Αδείμαντος πάλι ερωτά για τον τύπο της ιδανικής πόλης. Ο Σωκράτης επανέρχεται στην ιδανική πολιτεία που συζητήθηκε. Η απόδειξη για την αξία της είναι δύσκολη και χρειάζεται χρόνο. Το ερώτημα « με ποιο τρόπο θα πρέπει η Πολιτεία να αξιοποιήσει τη φιλοσοφία;» επανέρχεται με τη διαπίστωση του Σωκράτη ότι τα καλά κερδίζονται δύσκολα αφού παντού ενεδρεύει το λάθος.

Η απάντηση είναι ότι οι άνθρωποι χάνονται για τη φιλοσοφία, είτε γιατί την εγκαταλείπουν για λόγους βιοπορισμού, είτε γιατί την αντιμετωπίζουν ως μια ασχολία αριστοκρατική για να περνά η ώρα. Η σωστή κατά το Σωκράτη φιλοσοφική εκπαίδευση είναι η ακόλουθη:

1.       Κατά την Παιδική ηλικία άσκηση και διαμόρφωση του σώματος και στοιχειώδης φιλοσοφική προπαίδεια.

2.       Κατά την εφηβική και νεανική ηλικία πλήρης φιλοσοφική και διαλεκτική άσκηση για να διαμορφωθούν οι χαρακτήρες εκείνοι που με όπλο τη φιλοσοφία θα οδηγήσουν την πόλη στην πρόοδο και την ανάπτυξη.

3.       Στη δύση του βίου η απόσυρση του ατόμου από την βιοπάλη θα αντικατασταθεί από τη θεωρητική ενασχόληση με τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής. Αυτό θα δώσει γλυκύτητα και ηρεμία στη δύση του βίου….

Ο Σωκράτης θεωρεί ότι οι αντιρρήσεις των πολλών στα λόγια του οφείλονται στο ότι δεν είδαν ποτέ αυτά που περιγράφει να εφαρμόζονται στην πράξη. Επίσης γιατί τείνουν να ξεγελιούνται από το επιφανειακό, τον εύηχο  λόγο των δημαγωγών που ξεγελά το αυτί όπως η ομοιοκαταληξία φτηνών στίχων. Οι ρήτορες που τους πολιορκούν μένουν στις σοφιστείες και όχι στην αντικειμενική ενατένιση της αλήθειας. Αν δεν μπουν στη διοίκηση της πόλης οι λίγοι αγνοί φιλόσοφοι ή αν οι βασιλείς και τα παιδιά τους¹¹ δεν καταληφθούν από το θείο έρωτα της φιλοσοφίας, προκοπή δεν θα υπάρξει.  Όμως όλα αυτά φαίνονται ευχολόγια στο δάσκαλο του Πλάτωνα και ο Αδείμαντος συμφωνεί. Παρά ταύτα αφήνει ένα μικρό περιθώριο ελπίδας και καταλήγει στην διαπίστωση ότι το δύσκολο δεν είναι παντελώς αδύνατο. Ούτε μπορεί να αποκλείσει ότι κάποτε υπήρξε  η ιδανική πόλη των φιλοσόφων κυβερνητών σε κάποιο τόπο, ή ότι στο μέλλον μπορεί να γίνει πραγματικότητα.

Ο Σωκράτης πιστεύει ότι η αρνητική γνώμη των πολλών για τη φιλοσοφία θα αρθεί με συστηματική εκπαίδευση, υπομονή, με τρόπο πράο και όχι ερειστικό. Οι περισσότεροι άνθρωποι εκτιμούν αυτούς που τους προσεγγίζουν μειλίχια, με μετριοπάθεια και επιχειρήματα. Αυτοί που διαβάλλουν τη φιλοσοφία είναι όσοι με ερειστική και κουτσομπολίστικη διάθεση μπαίνουν μέσα στα σπίτια και στις παρέες και δημιουργούν προβλήματα αντί να τα λύνουν. Οι φιλόσοφοι δεν ασχολούνται με τα ανούσια και εφήμερα αλλά τα ουσιαστικά και αναλλοίωτα. Ένας τέτοιος άνθρωπος θα προσπαθήσει με νόμους και με το παράδειγμα του να διαπλάσει τους συμπολίτες του και να τους κάνει ενάρετους. Αν οι πολίτες καταλάβουν την αξία των φιλοσόφων θα τους αποδεχτούν ως αρχηγούς.

Η οργάνωση της ιδανικής πόλης ομοιάζει με σχέδιο που ζωγραφίζεται με θεϊκό πρότυπο¹². Ο ζωγράφος φιλόσοφος πρώτα την «καθαρίζει» με σωστούς νόμους και εκπαίδευση. Έπειτα κτίζει σιγά- σιγά με βάση το φυσικό δίκαιο, την ομορφιά, τη λογική αυτό-συνέπεια της εικόνας που φτιάχνει. Κτίζει την πόλη με βάση το θεόμορφο, ιδανικό πρότυπο μιας πόλης που συνεχώς θα προσεγγίζει ένα ιδεατό πρότυπο. Προσπαθεί δηλαδή το ανθρώπινο ήθος να προσεγγίζει σταδιακά και ασυμπτωτικά το θείο πολίτευμα. Ο Σωκράτης ρωτά τον Αδείμαντο αν οι πολλοί, αφού εκπαιδευτούν θα αποδεχτούν τα ανωτέρω. Ο τελευταίος απαντά ότι θα το κάνουν αν έχουν μυαλό…Υπό την προϋπόθεση της νοητικής επάρκειας των πολιτών, αυτοί θα καταλάβουν την ροπή των φιλοσόφων προς την αλήθεια και την αριστεία. Συνακόλουθα οι νοήμονες πολίτες θα δεχτούν τους φιλόσοφούς ως κυβερνήτες. Έχει όμως ο μέσος πολίτης επαρκή νοημοσύνη για να κρίνει και να συγκρίνει φιλόσοφους και δημαγωγούς και να προκρίνει τους πρώτους;

Υπάρχουν παιδιά αρχόντων και βασιλέων με φιλοσοφική διάθεση. Δεδομένου ότι αυτή δεν θα διαφθαρεί, αλλά θα ενισχυθεί από σωστή διάθεση μέσα στα πλαίσια ορθού θεσμικού και νομικού πλαισίου λειτουργίας της πόλης δεν είναι αδύνατο, αν και αρκετά δύσκολο, κατά το Σωκράτη η ουτοπική πολιτεία να γίνει πραγματικότητα.

Ο Σωκράτης επανέρχεται στο θέμα της εκπαίδευσης των αρχόντων λέγοντας ότι αυτοί πρέπει να αποδείξουν το ευγενές μέταλλο της ψυχής τους με επιτυχία σε δύσκολες δοκιμασίες. Αν το πετύχουν τότε θα γίνουν άξιοι ηγέτες και συνακόλουθα αφού θα αναλάβουν την τεράστια ευθύνη να γίνουν κυβερνήτες της πόλης να ανταμείβονται με τις αντίστοιχες υψηλές τιμές και προνόμια.

Η ευμάθεια, η ευστροφία, η καλή μνήμη, η δικαιοσύνη,  η ψυχραιμία, η σταθερότητα,η τόλμη και η ευγενής φιλοδοξία ( όραμα ) είναι τα προσόντα που έχει ο ιδανικός κυβερνήτης. Είναι σπάνιοι¹³ οι άνθρωποι που τα έχουν όλα, αν και συμβαίνει συχνότερα κάποιοι να έχουν τα πρώτα και να μην έχουν τα δεύτερα ή κάποιοι να είναι τολμηροί και φιλόδοξοι αλλά να μην έχουν σοφία. Ο εντοπισμός των ελαχίστων θα πρέπει να συνδυαστεί με την ανάλογη σκληρή και εντατική εκπαίδευση για την ανάδειξη και τελειοποίηση των αρετών τους. Πέραν των πιο πάνω, η γνώση του αγαθού είναι η σημαντικότερη αρετή του κυβερνήτη, που δίνει νόημα και στις προαναφερθείσες. Επειδή όμως η έννοια του αγαθού είναι δύσκολο να οριστεί επακριβώς πρέπει να την ορίσουμε, για να έχουν σαφή γνώση της οι ιδανικοί κυβερνήτες.

Ο Αδείμαντος ρωτά το Σωκράτη αν το αγαθό είναι γνώση ή ηδονή ή κάτι άλλο¹⁴; Ο Σωκράτης, αν και παραδέχεται ότι η άμετρη δοξασία επί του θέματος του αγαθού, σε αντιδιαστολή ως προς τη θεμελιωμένη γνώση είναι όπως το σκότος έναντι του φωτός, αφήνει τη διαπραγμάτευση του θέματος μετά τη διασάφηση των πιο κάτω.

Διάλογος Σωκράτη Γλαύκωνα

1.       Όσα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις είναι τα αισθητά επιμέρους αντικείμενα.

2.       Όσα αντιλαμβανόμαστε με τη νόηση είναι γενικότερα, θεωρητικά αντικείμενα που περιλαμβάνουν τα επιμέρους αισθητά.

3.       Τα νοητικά αντικείμενα είναι οι πλατωνικές ιδέες. Για παράδειγμα η ιδέα «τραπέζι» είναι το άυλο αντικείμενο που περιλαμβάνει όλα τα τραπέζια της γης.

4.       Όπως το φως δυναμώνει την όραση και τη βοηθά να βλέπει ολοκάθαρα τα αντικείμενα, έτσι και η γνώση του αγαθού είναι το φως της ψυχής που τη βοηθά να νοήσει τις ιδέες.

5.       Η γνώση είναι ο ήλιος της ψυχής και της νόησης που θα την οδηγήσει στην αλήθεια και την επιστήμη.

6.       Το φως και η όραση σχετίζονται με τον ήλιο, όμως δεν ταυτίζονται με αυτόν. Όμοια  η Επιστήμη και η αλήθεια σχετίζονται με την ιδέα του αγαθού αλλά δεν ταυτίζονται με αυτήν.

7.       Όπως ο ήλιος είναι η προϋπόθεση του φωτός και συνακόλουθα της όρασης, έτσι και το αγαθό είναι η προϋπόθεση, ο νοητός ήλιος δηλαδή, που νοηματοδοτεί τη γνώση, την αλήθεια και την επιστήμη.

8.       Όπως ο ήλιος δεν είναι μόνο προϋπόθεση της όρασης, αλλά και προϋπόθεση κάθε επίγειας ζωής και τροφής που παράγεται στη γη, έτσι και το αγαθό είναι η προϋπόθεση ύπαρξης κάθε γνώσης και αλήθειας.¹⁵

9.       Ο ήλιος είναι ο άρχοντας του ορατού (αισθητού ) κόσμου και το αγαθό ο άρχοντας του νοητού κόσμου.

10.   Συνακόλουθα έχουμε δύο είδη αντικειμένων που αποτελούν τους δύο κόσμους: Τα υλικά αντικείμενα που είναι αντιληπτά δια των αισθήσεων και συνθέτουν τον υλικό (ορατό) κόσμο και τα νοητά αντικείμενα που συνθέτουν τον πνευματικό κόσμο των ιδεών.

Για να εξηγήσει στον Γλαύκωνα τον νοητό και τον αισθητό κόσμο, ο Σωκράτης παραθέτει την πιο κάτω εικόνα:

1.       Έστω ευθύγραμμο τμήμα χωρισμένο από σημείο σε δύο άνισα τμήματα. Τα δύο τμήματα αντιπροσωπεύουν τον αισθητό και τον νοητό κόσμο.¹⁶

2.       Χωρίζουμε τα δύο τμήματα σε δύο υπό-τμήματα έκαστο με βάση την ίδια αναλογία. Έχουμε:

3.       Αισθητός κόσμος πρώτο τμήμα εικόνες, είδωλα σε καθρέπτες και νερό, σκιές,

4.       Αισθητός κόσμος δεύτερο τμήμα: υλικά αντικείμενα, ζώα και άνθρωποι.

5.       Νοητός κόσμος, πρώτο τμήμα: Νοητές εικόνες υλικών αντικειμένων. Η ψυχή κάνει υποθέσεις αναζητώντας την ουσία και την αληθινή υπόσταση των πραγμάτων

6.       Νοητός κόσμος δεύτερο τμήμα:  Ο ανόθευτος κόσμος των αύλων ιδεών. Η πλήρης νοητική θέαση της αλήθειας.

Ακολούθως ο Σωκράτης, για να διασαφηνίσει περεταίρω τα δύο μέρη του νοητού κόσμου, παραθέτει τη μαθηματική μέθοδο απόδειξης. Ο Μαθηματικός¹⁷ αρχίζει από κάποιες βασικές έννοιες τις οποίες αξιωματικά θεωρεί ορθές. Με βάση αυτές προχωρεί στην απόδειξη του θεωρήματος που ερευνά. Τα σχήματα που γράφει ο Γεωμέτρης είναι αναπαραστάσεις, αντικατοπτρισμοί και ατελείς αναπαραστάσεις γενικών ιδεών με βάση τις οποίες διατυπώνει υποθέσεις τις οποίες δοκιμάζει με βάση την αποδεικτική διαδικασία. Το αναπόδεικτο είναι ατελές, υποθετικό. Το αποδεδειγμένο είναι αληθές, ορθό και ισχύει σε κάθε χρόνο και τόπο.

Σε υψηλότερο επίπεδο λέει ο Σωκράτης, οι ιδέες είναι καθαρά νοητικά αντικείμενα που δεν θεμελιώνονται σε υλικές υποθετικές αναπαραστάσεις, αλλά μπορούν να γίνουν αντιληπτές με το νου ως απόλυτες αλήθειες. Ο Γλαύκωνας συμφωνεί, διατυπώνοντας την άποψη ότι η Οντολογία, όντας η επιστήμη που ασχολείται με την ουσία των όντων, δηλαδή τις ιδέες, βρίσκεται στην καρδιά της αλήθειας, στο δεύτερο τμήμα του νοητού κόσμου. Οι άλλες μερικές επιστήμες αν και ανήκουν στον νοητό κόσμο, βρίσκονται στο πρώτο τμήμα. Με σχήματα και αναπαραστάσεις, προσπαθούν με υποθέσεις να προσεγγίσουν την αλήθεια. Ο Σωκράτης τελειώνει το μέρος αυτό του διαλόγου θέτοντας τα ακόλουθα τέσσερα τμήματα της γνώσης και τις συνακόλουθες ενέργειες της ψυχής

1.       Ανώτατο επίπεδο: Νους - καθαρή   θέαση των ιδεών - Οντολογία.

2.       Ανώτερο επίπεδο: Διάνοια – προσέγγιση της αλήθειας μέσω υποθέσεων και αποδεικτικής διαδικασίας. Μαθηματικά και Επιστήμες.

3.       Μεσαίο επίπεδο: Πίστη στο προφανές άνευ αυστηρής αποδείξεως– κοινή λογική

4.       Κατώτερο επίπεδο: Εικασία – κόσμος της ανερμάτιστης ανθρώπινης δοξασίας.

Σημειώσεις 6^ου Βιβλίου

1.        484b

2.        Σώφρων μὴν ὅ γε τοιοῦτος καὶ οὐδαμῇ φιλοχρήματος· 485e

3.        486d – 487a

4.        ναύκληρον μεγέθει μὲν καὶ ῥώμῃ ὑπὲρ τοὺς ἐν τῇ νηὶ πάντας, ὑπόκωφον δὲ καὶ ὁρῶντα ὡσαύτως βραχύ τι καὶ γιγνώσκοντα περὶ ναυτικῶν ἕτερα τοιαῦτα,486b

5.        489 a – 489b

6.        Ὅταν, εἶπον, συγκαθεζόμενοι ἁθρόοι πολλοὶ εἰς ἐκκλησίας ἢ εἰς δικαστήρια ἢ θέατρα ἢ στρατόπεκα ἤ τινα ἄλλον κοινὸν πλήθους σύλλογον σὺν πολλῷ θορύβῳ τὰ μὲν ψέγωσι τῶν λεγομένων ἢ πραττομένων, τὰ δὲ ἐπαινῶσιν, ὑπερβαλλόντως ἑκάτερα, καὶ ἐκβοῶντες καὶ κροτοῦντες, πρὸς δ᾽ αὐτοῖς αἵ τε πέτραι καὶ ὁ τόπος ἐν ᾧ ἂν ὦσιν ἐπηχοῦντες διπλάσιον θόρυβον παρέχωσι τοῦ ψόγου καὶ ἐπαίνου. ἐν δὴ τῷ τοιούτῳ τὸν νέον, τὸ λεγόμενον, τίνα οἴει καρδίαν ἴσχειν; ἢ ποίαν [ἂν] αὐτῷ παιδείαν ἰδιωτικὴν ἀνθέξειν, ἣν οὐ κατακλυσθεῖσαν ὑπὸ τοῦ τοιούτου ψόγου ἢ ἐπαίνου οἰχήσεσθαι φερομένην κατὰ ῥοῦν ᾗ ἂν οὗτος φέρῃ, καὶ φήσειν τε τὰ αὐτὰ τούτοις καλὰ καὶ αἰσχρὰ εἶναι, καὶ ἐπιτηδεύσειν ἅπερ ἂν οὗτοι, καὶ ἔσεσθαι τοιοῦτον; 492b – 492c

7.        Ἕκαστος τῶν μισθαρνούντων ἰδιωτῶν, οὓς δὴ οὗτοι σοφιστὰς καλοῦσι καὶ ἀντιτέχνους ἡγοῦνται, μὴ ἄλλα παιδεύειν ἢ ταῦτα τὰ τῶν πολλῶν δόγματα, ἃ δοξάζουσιν ὅταν ἁθροισθῶσιν, καὶ σοφίαν ταύτην καλεῖν…493a

8.        494a

9.        495e – 496a

10.     Οὐδ᾽ ἡντινοῦν, εἶπον, ἀλλὰ τοῦτο καὶ ἐπαιτιῶμαι, μηδεμίαν ἀξίαν εἶναι τῶν νῦν κατάστασιν πόλεως φιλοσόφου φύσεως· διὸ καὶ στρέφεσθαί τε καὶ ἀλλοιοῦσθαι αὐτήν, ὥσπερ ξενικὸν σπέρμα ἐν γῇ ἄλλῃ σπειρόμενον ἐξίτηλον εἰς τὸ ἐπιχώριον φιλεῖ κρατούμενον ἰέναι, οὕτω καὶ τοῦτο τὸ γένος νῦν μὲν οὐκ ἴσχειν τὴν αὑτοῦ δύναμιν, ἀλλ᾽ εἰς ἀλλότριον ἦθος ἐκπίπτειν· εἰ δὲ λήψεται τὴν ἀρίστην πολιτείαν, ὥσπερ 497b

11.     499c

12.     Λαβόντες, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὥσπερ πίνακα πόλιν τε καὶ ἤθη ἀνθρώπων, πρῶτον μὲν καθαρὰν ποιήσειαν ἄν, ὃ οὐ πάνυ ῥᾴδιον 501a

13.     503c -503d

14.     Ἀνάγκη, ἔφη. ἀλλὰ σὺ δή, ὦ Σώκρατες, πότερον ἐπιστήμην τὸ ἀγαθὸν φῂς εἶναι ἢ ἡδονήν, ἢ ἄλλο τι παρὰ ταῦτα; 506b

15.     509b

16.     Ὥσπερ τοίνυν γραμμὴν δίχα τετμημένην λαβὼν ἄνισα τμήματα, πάλιν τέμνε ἑκάτερον τὸ τμῆμα ἀνὰ τὸν αὐτὸν λόγον, τό τε τοῦ ὁρωμένου γένους καὶ τὸ τοῦ νοουμένου, καί σοι ἔσται σαφηνείᾳ καὶ ἀσαφείᾳ πρὸς ἄλληλα ἐν μὲν τῷ ὁρωμένῳ 509d

17.     510c