89) Πλούταρχος, Περί δεισιδαιμονίας 3, 166c
« Για τους ξυπνητούς ο κόσμος είναι ένας
και κοινός, ενώ ο καθένας από τους κοιμισμένους καταφεύγει στο δικό του κόσμο»
Ενώ οι άνθρωποι που βρίσκονται σε εγρήγορση
αντλούν εικόνες, ήχους, μυρωδιές και γεύσεις από τον περιβάλλοντα, κοινό για
όλους σύμπαν , αυτοί που κοιμούνται απομονώνονται στο σύμπαν του προσωπικού
τους υποσυνειδήτου. Αυτό απελευθερώνεται την ώρα του ύπνου και διαχέεται στα
όνειρα μας. Τα τελευταία τα βλέπουμε μόνο εμείς, ενώ τις εμπειρίες μας , όταν
είμαστε ξύπνιοι μπορούμε να τις μοιραστούμε με τους άλλους. Ο κόσμος των
ονείρων δεν είναι πραγματικός, δεν έχει υπόσταση πέραν από το υποκείμενο που τα
βλέπει. Αποτελούν το προσωπικό μας κόσμο, καμωμένο από υλικό του προσωπικού μας
υποσυνείδητου κόσμου.
Σε προέκταση των πιο πάνω, μπορούμε να πούμε ότι ο άνθρωπος που δεν
είναι ενωμένος με το Λόγο, την εκφραση του
συμπαντικού νόμου και νου, έχει τόση επαφή με την πραγματικότητα, όσο
έχει το όνειρο με τον πραγματικό κόσμο , ο κοιμισμένος με την πραγμάτικότητα.
Αυτός που δεν κατέχει την συμπαντική σοφία, έστω και αν έχει επιμέρους γνώσεις
και εμπειρίες, είναι όπως αυτόν που κοιμώμενος ζει μέσα στο όνειρο.
94)Πλούταρχος, Περί φυγής ΙΙ 604α
«Ο ήλιος δεν θα ξεπεράσει τα καθορισμένα
μέτρα. Ειδεμή θα τον βρούν οι Ερινύες, οι βοηθοί της δίκης. ( Για να τον επαναφέρουν σε τάξη )
Το σύμπαν υπακούει σε φυσικούς νόμους, η
παραβίαση των οποίων είναι αδύνατη. Σε αντίθεση με τον χριστιανισμό που δέχεται
ότι ο θεός , σε εξαιρετικές περιπτώσεις όταν θαυματουργεί, μπορεί να αναστείλει
την λειτουργία των νόμων της φύσης , ο Ηράκλειτος δέχεται ότι οι νόμοι αυτοί
δεν μπορούν να παραβιαστούν ούτε από τους ανθρώπους ούτε από τους θεούς. Η
τήρηση των νόμων αυτών είναι ουσιώδης για την ύπαρξη δυναμικής ισορροπίας
μεταξύ των αντιθέτων τάσεων και δυνάμεων που κινούνται και αντιπαλεύουν στο σύμπαν.
Ο
Υπέρτατος θεός του Ηράκλειτου είναι ο Νόμος που καθορίζει την πορεία των υλικών
και των άυλων δυνάμεων, των ανθρώπων και των Θεών. Οι τελευταίοι μοιάζουν με
τους μονάρχες των οποίων η εξουσία περιορίζεται από το Σύνταγμα, που ως
υπέρτατος Νόμος υπερέχει τόσο του άρχοντα, όσο και των αρχομένων. Από την άλλη,
ο Θεός της παλαιάς διαθήκης, μοιάζει με απόλυτο άρχοντα, που διοικά μόνος,
χωρίς καμμιά δύναμη να περιορίζει την εξουσία του. Μια τέτοια ανεξέλεκτη
εξουσία δεν πρέπει να γίνεται αποδεκτή γιατί είναι ανεξέλεκτη, νομιμοποιούμενη
μόνο, από τη δύναμη και τη βία.
Πέραν των φυσικών νόμων, αξιοσημείωτη είναι η πίστη του Ηράκλειτου σε
ένα απόλυτο σύστημα δικαιόσυνης, με καθολική εφαρμογή που ρυθμίζει τα του
κόσμου με ακρίβεια, ισομέρεια και υποδειγματική αμεροληψία. Το σύστημα αυτό θα
ήταν καλό να τεθεί ως παράδειγμα, για την ανθρώπινη δικαιοσύνη, που απέχει πολύ
από του να έχει τα πιο πάνω χαρακτηριστικά. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται και
στο απόσπασμα 114, οι ανθρώπινοι νόμοι πρέπει να τρέφονται , δηλαδή να έχουν ως
πρότυπο τους θείους.
Αν όμως ούτε Θεοί ούτε άνθρωποι δεν μπορούν να υπερβούν τους νόμους που
πάει η ελευθερία ως χαρακτηριστικό; Ούτε εξαφανίζεται αλλά ούτε γίνεται απόλυτη
ασυδοσία. Αυτό φαίνεται και στα φυσικά φαινόμενα. Οι νόμοι είναι
πιθανοκρατικοί. Προβλέπουν τις πιθανότητες διαφορετικών αποτελεσμάτων ποτέ τα
ίδια τα αποτελέσματα. Ο απόλυτος ντεντερμινισμός δεν ισχύει, αλλά ούτε και η
θεωρία του χάους. Από την αιτιοκρατία προκύπτει το χάος και αυτό ενίοτε
αναδιαμορφώνεται σε τάξη. Η ελευθερία περιορίζεται από κανόνες, που ορίζουν τα
πλαίσια επιλογής μας σε κάθε περίπτωση. Το πόσο περιθώριο επιλογών μας αφήνουν
είναι θέμα μιας άλλης μεγάλης συζήτησης.
95) Πλούταρχος, Συμποσιακών
προβλημάτων ΙΙΙ pr. 1, 644f
« Την αμάθεια του καλύτερα να την κρύβει
κανείς, παρά να τη βγάζει στην αγορά»
Όποιος παριστάνει τον επαϊοντα σε ένα θέμα , το οποίο αναπτύσσει χωρίς
να ξέρει, καταντά περίγελο αυτών που τον ακούουν και είναι πραγματικά γνώστες.
Είναι χαρακτηριστικό των φρονίμων ανθρώπων « να μην βγάζουν τη γλώσσα τους
περίπατο » όταν δεν ξέρουν , αλλά σιωπηλοί , προσεκτικοί και με δίψα γνώσεως να
ακούουν αυτά που δεν ξέρουν από τους ειδικούς. Ακόμα οι φρόνιμοι δεν αγαπούν
την πολυλογία, αλλά με λίγα λόγια και επιγραμματική λιτότητα λένε πολλά. Ο
Ηράκλειτος όπως έχει πει σε άλλο χωρίο του , απεχθάνεται τη φλυαρία. Αντιθέτως
πολλοί αμαθείς χαρακτηρίζονται από θρασύτητα, εγωισμό και τάσεις αυτοπροβολής
της ανύπαρκτης γνώσης τους.
Υπάρχουν βέβαια και οι πονηροί, οι οποίοι ακολουθούν το δόγμα «μεταξύ των τυφλών βασιλεύει ο μονόφθαλμος».
Όταν αντιληφθούν ότι οι συνομιλητές τους δεν γνωρίζουν τίποτε, παριστάνουν τους
μορφωμένους εκ του ασφαλούς. Λένε ψέματα και ανακρίβειες με ύφος καθηγητών,
βέβαιοι πως κανείς από τους αμαθείς συνομιλητές τους δε θα τους αντιληφθεί.
Αυτοί στο τέλος την παθαίνουν από κάποιο πραγματικό γνώστη, που καταλαβαίνει
από τις ανακρίβειες τους την αμάθεια τους.
Όσο πιο μορφωμένος είναι ένας άνθρωπος, τόσο πιο ταπεινός είναι, αφού
συνειδητοποιεί τα περιορισμένα όρια της ανθρώπινης γνώσης. Αποφεύγει τους
δογματισμούς και τους αποκλεισμούς. Είναι έτοιμος να αναθεωρήσει τις απόψεις
του αν του δοθούν τα κατάλληλα έγκυρα στοιχεία που θεμελιώνουν την αναθεώρηση.
Είναι μετριοπαθής και δεν φέρεται υπεροπτικά ακόμα και στον πλέον αμόρφωτο εκ
των συνομιλητών του. Όταν δεν έχεις
αυτιά και μάτια ανοικτά για να μαθαίνεις, είσαι καταδικασμένος στην άγνοια. Η
γνώση είναι ταξίδι χωρίς τέλος, μια συναρπαστική περιπέτεια ικανή να δώσει
νόημα και ουσία όχι σε μια αλλά σε δεκάδες ζωές. Ακόμα και χίλια χρόνια να είχα
μπροστά μου δεν είναι αρκετά για να χορτάσω την ακόρεστη δίψα για μάθηση...
97) Πλούταρχος, Ει πρεσβυτέρω
πολιτευτέον 7, 787c
«Τα σκυλιά γαυγίζουν όσους δεν γνωρίζουν»
Οι άνθρωποι αποδέχονται εκείνους τους συνανθρώπους τους που τους
μοιάζουν, που ακολουθούν τα πρότυπα της κοινωνίας, που ακολουθούν τον συρμό,
τις συνήθειες , τον τρόπο ζωής του μέσου ανθρώπου. Από την άλλη δεν αποδέχονται
αυτούς που παρεκκλίνουν από τα πρότυπα και δεν ακολουθούν την πεπατημένη.
Δείχνουν δυσπιστία στους αλλόφυλους, αυτούς που έχουν διαφορετικό χρώμα,
διαφορετική Θρησκεία. Αντιπαθούν όσους διατυπώνουν απόψεις που θίγουν τις
προκαταλήψεις τους. Ζηλεύουν τους τολμηρούς που έχουν το θάρρος της γνώμης
τους, γιατί ενδόμυχα, τους κάνουν να ντρέπονται για τη δική τους δειλία.
Αντιμετωπίζουν τους διανοητές, που θέτουν ερωτήματα και διατυπώνουν απαντήσεις
ως αργόσχολους γραφικούς τύπους. Στην πραγματικότητα τους αντιπαθούν γιατί τους
κάνουν να αντιληφθούν τη δική τους πνευματική νωθρότητα. Όπως τα σκυλιά, είναι
έτοιμοι να «δαγκώσουν» αυτόν που δεν γνωρίζουν. Εκ’ φύσεως συντηρητικοί, είναι
έτοιμοι να κατασπαράξουν οποιαδήποτε καινοτομία, ή νέα ιδέα, που απειλεί να
αλλάξει την πεπατημένη της καθημερινής ζωής τους.
Η ανοχή προς το διαφορετικό είναι μεγάλη
αρετή. Πλην όμως σπάνια ευρίσκεται ανάμεσα στους ανθρώπους που, όπως τα σκυλιά,
δείχνουν την εύνοια τους μόνο στους οικίους τους.
98)Πλούταρχος, Περί ...της
σελήνης 28, 943e
«Οι ψυχές οσφραίνονται στον Άδη»
Το αινιγματικό αυτό απόσπασμα φανερώνει την πίστη του Ηράκλειτου στην
επιβίωση της ψυχής μετά τον θάνατο, σε μια άλλη πραγματικότητα που ονομάζεται
Άδης. Είναι σίγουρα ένα απόσπασμα που δεν αρέσει σε ένα υλιστή να διαβάζει
εφόσον, φανερώνει την πίστη αυτού που το διατύπωσε στην ύπαρξη ενός άλλου
κόσμου πέραν της υλικής πραγματικότητας που ζούμε. Το ότι το σώμα αντιμετωπίζεται ως μια φυλακή
της ψυχής, στο πεπερασμένο χρονικό διάστημα της ζωής είναι γνωστό. Μετά το
θάνατο η ψυχή ενώνεται με το Λόγο, το συμπαντικό νου, και αποκτά μέσω του μια
ολική θέαση του σύμπαντος. Είναι πιθανόν να διατηρείται η αυτοσυνείδηση της
ύπαρξης, παρά την πιο πάνω σύνδεση. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει το ρήμα
οσφραίνεται, που δηλεί ατομική αίσθηση. Γιατί όμως ο Ηράκλειτος αναφαίρεται
στην όσφρηση και όχι την ακοή ή την όραση; Ακούουν και βλέπουν οι ψυχές στον
Άδη ή μόνο μυρίζονται; Τι δε υπάρχει στον Άδη και τι οσμή αναδίδει;
Προφανώς δεν θα μιλούμε για γήινες αισθήσεις. Στο Άδη οι ψυχές πρέπει να
διατηρούν κάποιο κριτήριο, με το οποίο διακρίνουν πράγματα. Κάθε αντικείμενο
μπορεί να αναγνωριστεί από κάποια χαρακτηριστικά του, χωρίς πάντα να το
βλέπουμε ή να το ακούουμε. Το ίδιο θα συμβαίνει με τις ψυχές στον Άδη, που με
κάποιο είδος αίσθησης διακρίνουν τα αλλότρια .
Ανεξάρτητα αν συμφωνεί η όχι κανείς με τον σκοτεινό φιλόσοφο, στο θέμα
της μετά θάνατο επιβίωσης της ψυχής, θα έπρεπε να είχαμε περισσότερες
πληροφορίες. Το απόσπασμα δημιουργεί περισσότερες ερωτήσεις από τις απαντήσεις
που δίνει. Αν είχαμε περισσότερα συμφραζόμενα, θα είχαμε μια καλύτερη εικόνα
των μεταφυσικών δοξασιών του μεγάλου Εφέσιου φιλοσόφου.
99) Πλούταρχος, Περί του πότερον ύδωρ
ή πύρ χρησιμότερον 7, 957α
« Αν δεν υπήρχε ο ήλιος, όσο εξαρτάται
από τ’άλλα άστρα θα ήταν νύκτα »
και
100) Πλούταρχος, Πλατωνικά ζητήματα 8,
4, 1007d
« Ο ήλιος σαν επόπτης και φύλακας των
περιόδων του έτους δημιουργεί τις μεταβολές και τις εποχές που φέρνουν τα
πάντα»
Ο Ηράκλειτος αναγνωρίζει τον κυρίαρχο ρόλο
που έχει ο ήλιος στον καθορισμό του γήϊνου κλίματος , της μεταβολής των εποχών
, της διαδοχής μέρας και νύκτας. Κατ’ επέκταση θεωρεί ότι σε κάθε ομάδα
αντικειμένων ή οντοτήτων υπάρχουν μέλη ξεχωριστά και διακεκριμμένα. Είναι
γνωστή η άποψη του ότι ένας άριστος άνθρωπος ισοδυναμεί με χιλιάδες κοινών
ανθρώπων, αν είναι άριστος. Η φράση αυτή δείχνει την περιφρόνηση του για την
αμάθεια του πλήθους. Ο χαρισματικός ηγέτης φωτίζει, όπως τον ήλιο, την εποχή
του και δίνει λύση στα προβλήματα της. Η απουσία του χαρισματικού ηγέτη, είναι
όπως τη απουσία του ήλιου από την ημέρα. Οι άλλοι άνθρωποι , μικροί σαν τ’
αστρα , δεν μπορούν να διώξουν τη νύκτα.
Είναι όμως οι ιστορικές συνθήκες δημιούργημα των ηγετών ή οι ηγέτες
διαμορφώνουν τις συνθήκες; Η προσωπική μου άποψη είναι ότι το ένα
συνυφαίνεται επηρεάζει και δημιουργεί το
άλλο. Οι συνθήκες βοηθούν το χαρισματικό άτομο να μεταβληθεί σε ηγέτη, ο οποίος
από τη θέση του τείνει να δημιουργήσει τις συνθήκες εκείνες που θα βοηθήσουν
την επίτευξη των στόχων του.
Το
απόσπασμα φανερώνει επίσης ότι ο Ηράκλειτος είχε σημαντικές αστρονομικές
γνώσεις. Σίγουρα θα εγνώριζε τις ισημερείες και τα ηλιοστάσια, τα οποία
οριοθετούν τις περιόδους του έτους, δηλαδή τις εποχές. Την περίοδο που ο ήλιος
απομακρύνεται από το βόρειο ημισφαίριο , έχουμε βροχές, πτώση θερμοκρασίας
χειμώνα. Το αντίθετο συμβαίνει το καλοκαίρι που ο ήλιος επανέρχεται στο βόρειο
ημισφαίριο. Υπάρχει η διαισθητική γνώση στο απόσπασμα, ότι τα πάντα στην γη
καθορίζονται από τον ήλιο. Η ζωή πάνω στον πλανήτη μας είναι το δώρο του
μεγάλου Θεού της ημέρας.Χωρίς αυτόν αιώνια νύκτα θα κυριαρχούσε στην γη μας. Τα
άλλα άστρα, μακρινά και αδύνατα δεν θα μπορούσαν να την επηρεάσουν. Χωρίς τον
ήλιο η γη θα ήταν ένας νεκρός, κρύος και σκοτεινός βράχος περιφερόμενος στις
ερημιές του σύμπαντος.
105)
« Ο Ηράκλειτος αποκαλεί τον Όμηρο
αστρολόγο»
106) Πλούταρχος, Καμίλλος 19
« Ο Ηράκλειτος ψέγει τον Ησίοδο, που
θεωρεί άλλες μέρες κακές κι άλλες καλές, γιατί αγνοεί ότι η φύση των ημερών
είναι μία και η αυτή»
Όπως το καλό και το κακό είναι σχετικά, ανάλογα με την υποκειμενική
άποψη εκείνου που τα εξετάζει, έτσι και οι μέρες δεν μπορούν να χωριστούν σε
καλές και κακές λόγω της σχετικότητας της έννοιας. Στα μάτια μας διάνοιας που
εποπτεύει το σύμπαν οι μέρες είναι οι ίδιες. Ο Ηράκλειτος δεν είχε σε μεγάλη
εκτίμηση τον Ησίοδο γιατί αγνοούσε τον νόμο της ενότητας των αντιθέτων που κατά
τον μεγάλο Εφέσιο αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο της κοσμοθεωρίας του.
110) Στοβαίος,
Ανθολόγιον Ι 176
« Δεν είναι το καλύτερο για τους
ανθρώπους να εκπληρώνονται οι επιθυμίες τους »
Αν και εφόσον ο άνθρωπος δεν γνωρίζει τον
εαυτό του, δεν έχει γνώση των πραγματικών του αναγκών. Αυτά που ζητεί δεν είναι
ωφέλιμα, άρα η εκπλήρωση τους μπορεί να είναι βλαβερή. Οι άνθρωποι δεν είναι σε
θέση να γνωρίζουν τις πραγματικές τους ανάγκες , ούτε να κάνουν ιεράρχηση τους.
Είναι δούλοι των παθών τους και δεν έχουν αυτοκυριαρχία και εγκράτεια. Αν
μπορούσαν να έχουν ότι θέλουν πιθανόν να έφταναν στην αυτοκαταστροφή.
Οι σωματικές απολαύσεις κάνουν τις ψυχές των ανθρώπων «υγρές»,
τους αποχαυνώνουν, ακυρώνουν οποιαδήποτε προσπάθεια για αυτογνωσία. Η άποψη ότι
η εγκράτεια και ο αυτοέλεγχος είναι
ουσιαστικά στοιχεία για τη βελτίωση του ανθρώπου δείχνει ότι ανάλογες αρχές του
χριστιανισμού , ήταν γνωστές εκατοντάδες χρόνια πριν την εγκαθίδρυση της
θρησκείας αυτής. Αρκετοί από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους είχαν διαμορφώσει
ηθικά συστήματα που δεν υστερούν της χριστιανικής ηθικής.
Ένα τέτοιο μήνυμα είναι επίκαιρο και σήμερα, που οι διαφημίσεις και ο
μιμητισμός δημιουργούν συνέχεια νέες ανάγκες στον άνθρωπο. Ανάγκες που δεν είναι
πραγματικές αλλά ψεύτικες. Ο σημερινός άνθρωπος συνέχεια καταναλώνει απλώς
για να καταναλώνει. Αγοράζει πράγματα με
ωραίο περιτύλιγμα αλλά κακό περιεχόμενο. Δεν σκέφτεται αλλά υποκύπτει συνεχώς
στους διαφημιστές, που σαν σύγχρονες σειρήνες του υποβάλλουν συνεχώς ότι έχει
και νέες επιθυμίες. Η σύγχρονη διαφήμιση χρησιμοποιεί τα πορίσματα της
σύγχρονης ψυχολογίας για να περάσει τα μηνύματα της στον καταναλωτή. Επηρεάζει
τόσο το συνειδητό όσο και το ασυνείδητο μέσο της προσωπικότητας. Χρησιμοποιεί
λέξεις όπως «έκπτωση» , «άτοκες δόσεις» «ψωνίστε και..κερδίστε » με απίστευτα
παραπλανητικό τρόπο. Υποθάλπει με τη χρήση ημίγυμνων γυναικών τα ένστικτα των
καταναλωτών. Ψεύδεται ασύστολα εφόσον προσπαθεί να πείσει ότι ο καταναλωτής
είναι πάντα ο κερδισμένος. (Προφανώς ο κερδισμένος είναι ο πωλητής )
Χρησιμοποιεί αριστοτεχνικά την προπαγάνδα επηρεάζοντας, μεταξύ άλλων τα παιδιά
που είναι ιδιαίτερα τρωτά.
Όσοι είναι γονείς δεν πρέπει να υποκύπτουν πάντοτε στις απαιτήσεις των
παιδιών. Θα πρέπει να συζητούν μαζί τους. Αντικείμενο του διαλόγου ο
ορθολογικός προσδιορισμός των αναγκών και η ιεράρχηση τους με βάση τα
οικονομικά της οικογένειας. Παραφράζοντας τον Ηράκλειτο λέγω ότι δεν είναι το
καλύτερο για να παιδιά να εκπληρώνονται πάντα οι επιθυμίες τους. Αν το κάνουμε
θα δημιουργήσουμε άτομα αχάριστά, ματαιόδοξα, που δεν εκτιμούν ούτε την
προσφορά μας ούτε τον κόπο μας. Ο καταναλωτισμός ως τρόπος ζωής φανερώνει
πνευματική ρηχότητα, αστάθεια χαρακτήρα, ανερμάτιστη προσωπικότητα. Ακούστε
λοιπόν τα μηνύματα του σκοτεινού φιλοσόφου και ενστερνηστείτε
τα.Διαπαιδαγωγείστε τα παιδιά σας στην εγκράτεια για να τα κάνετε σωστούς και ενάρετους
ανθρώπους.
111) Στοβαίος, Ανθολόγιον Ι, 177
«Η αρρώστια κάνει την υγεία πράγμα
ευχάριστο και αγαθό, η πείνα το χόρτασμα, η κούραση την ανάπαυση»
Η στέρηση των αγαθών μας κάνει να
συνειδητοποιήσουμε την αξία τους. Μόνο ο άρρωστος καταλαβαίνει την αξία της
υγείας, ο κουρασμένος την αξία της ξεκούρασης και ο πεινασμένος την απόλαυση
της τροφής. Αυτός που δεν έχει πεινάσει ποτέ του δεν μπορεί να βιώσει την
απόλαυση της τροφής. Πόσοι άνθρωποι πετούν την τροφή τους στη δύση, ενώ σε
χώρες του τρίτου κόσμου άλλοι πεθαίνουν από τη πείνα! Εκατομμύρια παιδιά
πεθαίνουν από πείνα στην Αφρική, τη στιγμή που οι δικοί μας μπόμπιρες
σνομπάρουν το φαγητό, είναι ιδιότροποι, δεν τρώνε ότι και ότι. Ακόμα και να
πεις στο παιδί σου ότι συνομίληκοι του πεθαίνουν από την πείνα, δεν μπορεί να
το καταλάβει, φαντάζει γιαυτόν απόμακρο, κάτι σαν παραμύθι. Παρόμοια ο αργόσχολος και άπρακτος άνθρωπος
δεν μπορεί να ζήσει το χαλάρωμα και την ηδονή της ξεκούρασης. Είναι
μυγιάγκιχτος, παραπονιέται με το παραμικρό, η μη απασχόληση του του προκαλεί
ανία, η ζωή του δεν έχει ρυθμό.Αν δεν ανεβείς δεν μπορείς να κατεβείς. Η
προϋπόθεση της ξεκούρασης είναι η κούραση, τραβώντας τον συλλογισμό στα άκρα,
ακόμα και σε θρησκευτικά θέματα, η προϋπόθεση της μετάνοιας είναι η αμαρτία...
Προφανώς, αυτός που δεν κινδύνευσε σοβαρά από αρρώστια, δεν προσέχει την
υγεία του και μόνο ο κίνδυνος του επικείμενου θανάτου ή η αγωνία στο κρεβάτι
του πόνου, τον κάνει να λάβει κάθε ιατρικό μέτρο για να σωθεί. Όλοι ξέρουμε ότι
η πρόληψη είναι προτιμότερη από τη θεραπεία, όσο όμως είμαστε καλά
καταναλώνουμε ασύστολα, καπνίζουμε, δεν γυμναζόμαστε. Όταν αρρωστήσουμε,
τρέχουμε εκ των υστέρων να βρούμε την υγεία μας σε γιατρούς και φάρμακα, πολλές
φορές όμως είναι αργά. Βλέπουμε ανθρώπους να πεθαίνουν σε τροχαία ατυχήματα
εντούτοις συνεχίζουμε να προκαλούμε το θάνατο με την αμελή μας οδήγηση,
δίνοντας την εντύπωση ότι πιστεύουμε ότι ο θάνατος είναι μόνο για τους
άλλους..Στην πραγματικότητα αυτό που αγνοούμε είναι το προφανές για τον μεγάλο
Εφέσιο. Ότι βιώνουμε, εννοούμε καταλαβαίνουμε το κάθε τι μόνο μέσα από το
αντίθετο του... Προφανώς καμμιά φορά όταν γίνει αυτό είναι αργά....
Ακούμε καθημερινά για διάφορα κοινωνικά
δράματα όπως δυστυχήματα, εγκληματικές πράξεις ναρκωτικά, αρρώστια και θάνατο,
όμως δεν συνειδητοποιούμε την ανθρώπινη δυστυχία. Επαναλαμβάνω φορτικά ότι κάθε
χαρακτηριστικό αναδεικνύεται μέσα από τη σύγκριση με το αντίθετο του. Η αντίθεση,
φαινομενική ή πραγματική, δίνει υπόσταση στα αντίθετα, βοηθώντας τον
προσδιορισμό τους.
112) Στοβαίος, Ανθολόγιον Ι, 178
«Το να σκέφτεται κανείς σωστά είναι
μέγιστη αρετή, και σοφία είναι να λέει κανείς την αλήθεια και να ενεργεί
σύμφωνα με τη φύση, αφού τη γνωρίσει »
Η
σκέψη διαφοροποιεί τον άνθρωπο από τα ζώα, στα οποία κυριαρχούν τα
ένστικτα και οι παρορμήσεις. Αρετή όμως δεν είναι η οποιαδήποτε σκέψη, αλλά η
σωστή, η σύμφωνη με το Λόγο . Ποια όμως είναι η ορθή σκέψη; Αυτή που οδηγεί
στην α-ληθεια , τη διαχρονική μνήμη, τη γνώση του ορθού. Ο άνθρωπος φτάνει στην
γνώση της φύσης γνωρίζοντας τον εαυτό του. Θέτει τα ερωτήματα, διαλέγεται με
άλλους ανθρώπους προφορικά ή μέσω των συγγραμμάτων τους, διαλέγεται με τον
εαυτό του, φτάνει στην γνώση ενορατικά ή ορθολογικά. Αφού γνωρίσει ο άνθρωπος,
δεν πρέπει να μείνει μόνο στη θεωρία
αλλά να προχωρήσει στην πράξη. Η ενέργεια του δεν πρέπει να
αντιστρατεύεται τη φύση και τους νόμους που διέπουν τη διαχρονική αλληλεπίδραση
των όντων. Κύριος νόμος η βαθύτερη ενότητα των πάντων, προερχόμενη από την
ουσιαστική ενότητα των αντιθέτων. Να γιατί γνώση και αυτογνωσία είναι ένα, αφού
ο άνθρωπος είναι αξεδιάλυτο μέρος της συμπαντικής ολότητας.
Η κομβική θέση του ανθρώπου μέσα στο σύμπαν,
υποστηρίζεται από την ανθρωπική αρχή, που είναι σύγχρονη επιστημονική θεωρία.
Σύμφωνα με αυτήν το σύμπαν είναι κατασκευασμένο με τέτοιο τρόπο, ούτως ώστε να
οδηγεί στην εμφάνιση του ανθρώπου. Αν οι σταθερές της φυσικής ήταν κατ’
ελάχιστα διαφοροποιημένες, τότε δεν θα υπήρχε ούτε ζωή ούτε νοημοσύνη. Ο
άνθρωπος κατά κάποιο τρόπο αποτελεί την χρυσή τομή μεταξύ του μικρόκοσμου και
του μακρόκοσμου, όντας μέσος ανάλογος μεταξύ των υποατομικών σωματιδίων και των
γαλαξιών.Με απλά λόγια, ακόμη και γραμμικά, ως μέγεθος να τον εξετάσομε, είναι
τόσο πιο μικρός από το σύμπαν, όσο πιο μεγάλος είναι από ένα υποατομικό
σωματίδιο. Ο ίδιος ο άνθρωπος αποτελεί ένα σύμπαν σε μικρογραφία, αποτελούμενο
όχι από δισεκατομμύρια άστρα, αλλά κύτταρα.
Ο Ηράκλειτος διαισθητικά εγνώριζε τα πιο πάνω, γιαυτό, πιστεύω, επιδίωξε
να φτάσει στη γνώση μέσω της αυτογνωσίας. Η αλήθεια όμως δεν πρέπει να μένει
κρυφή. Δεν αρκεί μόνο να σκέφτεσαι σωστά, να γνωρίζεις. Πρέπει να κάνεις τους
άλλους κοινωνούς της γνώσης. Με τον τρόπο αυτό εξανθρωπίζεις την ανθρωπότητα.
113) Στοβαίος, Ανθολόγιον Ι 179
« Η φρόνηση είναι στη διάθεση όλων των
ανθρώπων»
και
116) Στοβαίος, Ανθολόγιον V 6
« Όλοι οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να
γνωρίσουν τον εαυτό τους και να φτάσουν στη φρόνηση»
Αν συμβαίνει αυτό, είναι αξιοσημείωτο το ότι
πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν τον εαυτό
τους, ούτε έχουν φρόνηση.Η θεωρητική δυνατότητα να αποκτήσεις κάτι δεν επαρκεί,
αν δεν υπάρχει η ισχυρή θέληση και η επίμονος προσπάθεια να το φτάσεις. Οι
άνθρωποι δεν πιστεύουν στις δυνατότητες τους, ούτε συγκεντρώνουν επί πολύ και
στο ίδιο πράγμα την προσοχή τους. Μοιάζουν με υπνοβατούντες ή μεθυσμένους, με
αισθήσεις θολές, που αντιδρούν μηχανικά στις λάμψεις και στους ήχους που
βομβαρδίζουν τις αισθήσεις τους.Χρειάζεται μια ισχυρή δόνηση για να αφυπνιστούν
και συνεχείς αγώνες για να παραμείνουν ξύπνιοι...Προφανώς ελάχιστοι το
καταφέρνουν.
Το συλλογικό παρελθόν της ανθρωπότητας, με
τη σπανιότητα της φρόνησης που το χαρακτηρίζει, δεν μπορεί τελεσίδικα να
προσδιορίσει και το μέλλον. Ίσως, κάποτε στο μέλλον ο άνθρωπος σταματήσει να
είναι το εγωκεντρικό, αιμοσταγές , βλακώδες κατά βάθος χτήνος που είναι σήμερα.
Ίσως η απληστία δώσει τη θέση της στην εγκράτεια. Η αμάθεια στην γνώση. Η
μισαλλοδοξία στην φρόνηση. Η τελευταία από θεωρητική δυνατότητα θα γίνει πράξη.
Αν ποτέ συμβεί αυτό τότε ο κόσμος θα αλλάξει θα γίνει καλύτερος. Οι άριστοι που
κατά τον Ηράκλειτο είναι ελάχιστοι θα πολλαπλασιαστούν. Αυτό το αισιόδοξο
μήνυμα, της δυνατότητας όλων των ανθρώπων να φτάσουν τη φρόνηση και τη σοφία
φανερώνει και κάτι άλλο πιο σημαντικό. Την πίστη του Ηράκλειτου στον μέσο
άνθρωπο και τις δυνατότητες. Ότι ο μεγάλος σόφος δεν ήταν ένας ολιγαρχικός
ελιτιστής, όπως μια επιφανιακή ανάγνωση κάποιων αποσπασμάτων του δείχνει. Το
γεγονός ότι χωρίς ωραιοποιήσεις φανερώνει την άθλια, από πνευματική άποψη,
κατάσταση των συμπολιτών του, δεν αναιρεί το γεγονός της βαθύτερης πίστης του
στις ανθρώπινες δυνατότητες...
Η πίστη στη δυνατότητα της αυτογνωσίας μας θυμίζει τη ρήση «Γνώθι σ’
αυτόν» που ήταν γραμμένη στην είσοδο του Θεού Απόλλωνα στους Δελφούς. Η
προστακτική της σύνταξη τονίζει και επαναβεβαιώνει την πίστη στην δυνατότητα
όλων των ανθρώπων για αυτογνωσία, γνώση, φρόνηση. Δεν αποκλείεται το ρητό αυτό
να επηρέασε τον Ηράκλειτο οδηγώντας στη διατύπωση της πιο πάνω ρήσης.
115) Στοβαίος, Ανθολόγιον Ι 180a
«Στην ψυχή υπάρχει ένας λόγος που αυξάνει
μόνος του»
Ο Λόγος ( με λ κεφαλαίο ) έχουμε δει ότι είναι ο συμπαντικός νους, η
ενεργητική αρχή στην οποία πίστευε ο Ηράκλειτος , η οποία καθορίζει με κάποιους
απαράβατους νόμους την κίνηση, εξέλιξη και λειτουργία του σύμπαντος. Κατ’
επέκταση, στον άνθρωπο, ο οποίος είναι ένας κόσμος σε μικρογραφία, υπάρχει,
κατ’ αναλογία, μια ενεργητική αρχή που
κυβερνά τον ανθρώπινο κόσμο. Η ανθρώπινη ψυχή έχει τη δυνατότητα εξέλιξης,
αυτεπίγνωσης, αυτογνωσίας. Ο άνθρώπινος λόγος, ως αυτόνομη ενεργητική αρχή,
μπορεί να αναπτυχθεί απεριόριστα και μέσω της ένωσης με το συμπαντικό Λόγο να
φτάσει στην αυτογνωσία. Ο λόγος οδηγεί την ψυχή στην αυτοπραγμάτωση. Οι
ανθρώπινες δυνατότητες δεν έχουν πρακτικά πέρας. Η αύξηση του ανθρώπινου λόγου
ισοδυναμεί με την πορεία προς το τέλειο, το άπειρο, τη θέωση. Η αύξηση του
λόγου σηματοδοτεί την αυτόνομη, ελεύθερη πορεία της ψυχής προς την ένωση με το
συμπαντικό όλο.
Η ανωτέρω θεωρία είναι απότοκο της γενικότερης θεωρίας του Ηράκλειτου
για αέναο κίνηση αλλάγη και εξέλιξη του σύμπαντος. Εφόσον ο κόσμος φέρνει ως
εγγενές χαρακτηριστικό του την κίνηση και την διαρκή μεταβολή, είναι σαφές ότι
τα ίδια χαρακτηριστικά θα έχει και η ανθρώπινη ψυχή. Ο κόσμος για τον Ηράκλειτο
πάντα υπήρχε και πάντα θα υπάρχει και το μόνο αμετάβλητο χαρακτηριστικό του
είναι η αιώνια μεταβολή του. Κατ’ επέκταση είναι φανερό ότι ο Ηράκλειτος
πιστεύει στην αιωνιότητα της ανθρώπινης ψυχής τόσο πρίν τη γέννηση όσο και μετά
το θάνατο, αφού από την μια ασπάζεται τις απόψεις των ορφικών ότι το σώμα είναι
ο τάφος της ψυχής και από την άλλη αναφέρεται στις ψυχές που οσφραίνονται στον
Άδη. Πίστευε όμως ο Ηράκλειτος στην μετενσάρκωση της ψυχής; Αυτό δεν συνάγεται
από το απόσπασμα 115, και θα ήταν παρακινδυνευμένο να το υποστηρίζαμε, χωρίς
και να το αποκλείουμε βέβαια.
120)Στράβων, 16 σελ.3
« Τα τέρματα της αυγής και της εσπέρας
είναι η άρκτος, κι απέναντι στην άρκτο το όριο του φωτεινού Δία»
Ενώ το λυκαυγές και το λυκοφώς φαίνεται να
σηματοδοτούν την έναρξη δύο φαινομενικά αντιθέτων χρονικών περιόδων, δηλαδή της
μέρας και της νύκτας, εντούτοις είναι όμοιες τόσο ώς προς το φωτισμό του
ουρανού, όσο και σε σχέση με τους αστερισμούς που διαγράφονται στον ορίζοντα. Η
ουσιαστική ενότητα και ομοιότητα των αντιθέτων σηματοδοτείται και με αυτό το
παράδειγμα. Το απόσπασμα ίσως υπονοεί σοβαρές γνώσεις που είχε ο Ηράκλειτος για
τη γη. Αν η Άρκτος είναι ο Αρκτικός κύκλος, το έναντι της άρκτου όριο του φωτός
είναι ο Ανταρκτικός κύκλος. Κατά το εξάμηνο που ορίζεται από την εαρινή και την
φθινοπωρινή ισημερία, ο ήλιος βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο, κατά συνέπεια
την ίδια χρονική περίοδο, επικρατεί εξάμηνη μέρα στον βόρειο πόλο. Κατά το ίδιο
εξάμηνο σκότος επικρατεί στον νότιο πόλο. Τα όρια της νότιας πολικής περιοχής
είναι ο ανταρκτικός κύκλος, που ορίζει το όριο του φωτός, πέραν του οποίου
επικρατεί η πολική νύκτα. Η κατάσταση αντιστρέφεται μεταξύ Φθινοπωρινής και
εαρινής ισημερίας. Στην περίοδο αυτή ο ήλιος φαίνεται να κάνει κύκλους γύρω από
το νότιο πόλο, ενώ στον βόρειο επικρατεί σκότος.
Αν τα πιο πάνω αληθεύουν σημαίνουν ότι ο Ηράκλειτος είχε σοβαρές
αστρονομικές γνώσεις σχετικά με τη σφαιρικότητα της γης, την φαινομενική πορεία
του ήλιου στον ουρανό, τις ισημερίες, τα ηλιοστάσια κ.α.
121) Στράβων, XIV 25 σελ.
642. Διογένης Λαέρτιος, IX 2
«Τους ενήλικους Εφέσιους αξίζει να τους
κρεμάσει κανείς όλους και ν’ αφήσει την πόλη στους ανήλικους, γιατί εξόρισαν
τον Ερμόδωρο, τον πιο χρήσιμο απ’όλους τους λέγοντας:ας μην υπάρχει ανάμεσα μας
κανείς παρά πολύ χρήσιμος. Ειδεμή ας πάει να ζήσει αλλού με άλλους ανθρώπους.
Κοινό χαρακτηριστικό των ανθρώπων να φθονούν
και να κατατρέχουν τους άριστους, αυτούς που υπερβαίνουν τα κοινά μέτρα. Έτσι
διώχνουν τον άριστο, έστω και αν αυτό είναι εις βάρος των κοινών συμφερόντων,
για να ικανοποιήσουν τη ζήλια τους. Η πράξη αυτή θεωρείται από τον Ηράκλειτο
τόσο μικρόνοη, που προτιμά να αφήσει τη διοίκηση της πόλης στα παιδιά παρά
στους συμπατριώτες του.Το απόσπασμα τονίζει τον μικρόνοο εγωκεντρισμό των
περισσότερων ανθρώπων που ζουν και ενεργούν πρώτιστα για το ατομικό και
ελάχιστα για το συλλογικό καλό. Βλέποντας με αυτό το φακό τον κόσμο, διώκουν
τους άριστους, όχι γιατί έχουν να πάθουν κάτι από τη δράση τους, το αντίθετο
μάλιστα, αλλά γιατί αυτοί φανερώνουν τη δική τους μικρότητα. Ξέρουν ότι ο
Ερμόδωρος είναι πολύ χρήσιμος παρόλα αυτά τον διώχνουν. Η εγωπάθεια σε όλο το
καταστροφικό της μεγαλείο...
Γιατί όμως τα παιδιά είναι καταλληλότερα των ενηλίκων, για τη διοίκηση
της πόλης; Γιατί τους λείπει ο φθόνος. Γιατί είναι αθώα. Δεν κρατούν κακία.
Μαλλώνουν και μετά είναι πάλι φίλοι. Δεν τηρούν προσχήματα. Είναι αυθόρμητα
στην συμπεριφορά τους. Η πιο πάνω στάση του Ηράκλειτου θυμίζουν ανάλογες
ρήσεις, που το ευαγγέλιο αποδίδει στον Ιησού. Ο ιδρυτής της χριστιανικής
θρησκείας καλεί τους ενήλικούς να γίνουν σαν τα παιδιά αν θέλουν να κερδίσουν
τη βασιλεία των ουρανών. Παραμερίζει τους μεγάλους και καλεί τα παιδιά κοντά
του....Ο Ηράκλειτος ακόμα μια φορά παρουσιάζεται προτοπόρος...
Η παιδικότητα σε σχέση με την κατάσταση του ενήλικου ανθρώπου. Ότι
λείπει από τη μια το έχει η άλλη. Η σοφία, η ωριμότητα δεν έγκειται στο να
παραμείνουμε παιδιά, εξάλλου αυτό είναι αδύνατο.Μεγαλώνοντας πρέπει να
κρατήσουμε ζωντανό το παιδί μέσα μας. Αυτό σημαίνει ότι ωριμάζοντας δεν πρέπει
να χάσουμε τον αυθορμητισμό, την αθωότητα, την ευθυκρισία μας.
122)Σουίδα, Λεξικόν.
« Αγχιβασία = Πλησίασμα »
124) Θεόφραστος, Τα μετά τα φυσικά 15
σελ. 7α
« Εκείνο θα φαινόταν παράλογο, αν
ολόκληρος ο Ουρανός και το καθένα από τα μέρη του διέπονταν από τάξη και
αναλογία, διαθέτοντας μορφές και δυνάμεις και περιοδικές κινήσεις, αλλά στις
πρώτες αρχές δεν υπήρχε κάτι τέτοιο, αλλά ήταν σκουπίδια περιχυμένα στην τύχη ο
ωραιότατος κόσμος, όπως λέει και ο Ηράκλειτος.
Το σύμπαν βρίσκεται σε διαρκή κίνηση. Φθορά και δημιουργία, χαλασμός και
κτίσιμο, μάζεμα και ξεχώρισμα...Ένα πολύπλοκο χάος αντιθέσεων, ένας κόσμος
απρόβλεπτος, που στηρίζεται στην τύχη , σε πιθανοκρατικούς και όχι
αιτιοκρατικούς νόμους. Παρόλα αυτά ο κόσμος είναι όμορφος, γιατί είναι
απρόβλεπτος , ζωντανός , αεικίνητος. Έτσι μέσα από το χάος γεννιέται τάξη και
από την τάξη χάος , σε ένα συνεχές αλληλοσυμπλήρωμα, αφού τάξη και χάος είναι
το ίδιο πράγμα, οι δύο όψεις του κόσμου που αενάως μεταβάλλεται....
Η εικόνα ενός κόσμου δημιουργημένου από μια ανώτερη δύναμη δεν
επιβεβαιώνεται από αυτό το απόσπασμα. Ένα σύμπαν δημιουργημένο με σοφία, ότι
και να πεις δεν είναι το ίδιο με ένα σορό σκουπίδια περιχυμένα στην τύχη.Αυτός
ο άμορφος σωρός δεν είχε περιοδικές κινήσεις, τάξη και μέτρο. Τότε πώς από το
χάος αυτό προήλθε ο κόσμος; Πώς οι πρώτες αρχές μεταμορφώθηκαν στο σημερινό
σύμπαν; Η μεταμόρφωση ήταν απρόβλεπτη. Ο κόσμος δημιουργήθηκε τυχαία. Ο άπειρος
χρόνος έδωσε το περιθώριο να δοκιμαστούν όλοι οι συνδυασμοί, μέχρι που
εξελικτικά έφτασαν σε ένα καλύτερο πλην όχι τέλειο οικοδόμημα. Κάτι σαν την
θεωρία της εξέλιξης, αλλά σε συμπαντικό επίπεδο. Πως όμως από την τύχη φτάνουμε
στην οικοδόμηση του κόσμου; Ας δούμε ένα παράδειγμα για να πάρουμε μια ιδέα...
Φανταζόμαστε ένα μηχανισμό που κινεί τα πλήκτρα μιας γραφομηχανής.
Γράφει ένα γράμμα η ψηφίο με τυχαία σειρά κάθε δευτερόλεπτο. Ο μηχανισμός αυτός
γράφει γράμματα επ’άπειρο. Αν παρακολουθήσουμε την γραμματοσειρά για μερικά
λεπτά θα διαβάζουμε πιθανότατα μια ασυνάρτητη χωρίς νόημα γραμματοσειρά. Αν
συνεχίσουμε να την παρακολουθούμε, από ώρα σε ώρα θα προκύπτουν τυχαία λέξεις
με νόημα μέσα στο χάος της ασυναρτησίας. Αν συνεχίσουμε αδιάλειπτα για μέρες
την παρακολούθηση ίσως δούμε μια ολόκληρη πρόταση να προκύπτει μέσα από την
τυχαία γραμματοσειρά μας. Αν είχαμε μια αιωνιότητα μπροστά μας τότε θα μπορούσε
να προκύψει μια ολόκληρη τραγωδία μπροστά μας σαν την Αντιγόνη ή ένα ποίημα σαν
την Ιλιάδα. Ο άπειρος χρόνος αντισταθμίζει την απειροελάχιστα μικρή πιθανότητα.
Τίποτε δεν είναι αδύνατο να προκύψει αν υπάρχει το χρονικό περιθώριο.
Κατ’ επέκταση: Ο όμορφος κόσμος μας θα μπορούσε να έχει προέλθει από την
τυχαία, αιώνια κίνηση του χάους. Να είναι ένα στατιστικό παράδοξο, που έγινε
πραγματικότητα λόγο της άπειρης χρονικής διάρκειας που έδωσε το διάστημα να
εφαρμοστούν όλοι οι δυνατοί συνδυασμοί. Διαβλέπω ότι η πιο πάνω θεωρία δεν
είναι αρεστή. Είναι πιο όμορφο να πιστεύεις στην ύπαρξη ενός ανθρωπόμορφου
Θεού, που σαν φιλόστοργος πατέρας φροντίζει για τα παιδιά του , την ανθρωπότητα
δηλαδή, δημιουργώντας ένα όμορφο κόσμο, ένα παράδεισο. Άραγε μια τέτοια
πραγματικότητα δεν είναι πολύ καλή για να είναι αληθινή; Μήπως την χρειαζόμαστε
γιατί βρισκόμαστε σε ένα παιδικό στάδιο νοητικής ανάπτυξης;Ο Ηράκλειτος στο
απόσπασμα αυτό βλέπει ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε τυχαία από το χάος.
Όμως ποιος κινεί το χάος; Ποιος καθορίζει το μέγεθος της κάθε
πιθανότητας; Σίγουρα, κατά τον Ηράκλειτο υπάρχει ο συμπαντικός νους, ο Λόγος.
Αυτός δεν αναμιγνύεται στο παιγνίδι της πιθανότητας, όμως σαν ένα είδος
διαιτητή, παρακολουθεί την τήρηση των κανόνων. Αν αυτός έθεσε τους κανόνες , οι
αν αυτός είναι οι κανόνες είναι θέμα άποψης, κλείνω μάλλον όμως προς την
δεύτερη εκδοχή. Η κίνηση του σύμπαντος αιώνια, οι κάνονες, πιθανοκρατικής
μορφής επίσης παρόντες. Το αποτέλεσμα: Τάξη από το χάος ή χάος από την τάξη;
Μάλλον και τα δυό αν λάβουμε υπόψη τον νόμο των αντιθέτων. Τάξη και χάος οι δύο
όψεις της αυτής πραγματικότητας.
125) Θεόφραστος, de vertig. 9
« Ακόμα κα ο κυκεώνας διαλύεται, όταν δεν
κινείται »
Ο κυκεώνας ήταν ένα ποτό των αρχαίων Ελλήνων.
Αποτελείτο από κρασί, τριμμένο τυρί και κριθάρι. Τα στερεά συστατικά συνεχώς ανακατεύονταν για να μην κατακαθίσουν
και χάσει το μίγμα την ομοιογένεια του. Με αυτή την τόσο οικία και παραστατική
εικόνα, ο Εφέσιος φιλόσοφος ήθελε να δείξει ότι
εγγενές χαρακτηριστικό της ύπαρξης είναι η κίνηση.Χωρίς τη διαρκή
αντιθετική κίνηση η πραγματικότητα δεν έχει υπόσταση. Τα πάντα λοιπόν κινούνται
και τίποτε δεν μένει ακίνητο. Αυτή η θεμελιώδης αλήθεια δεν μπορεί να
αντικρουστεί εύκολα. Η σύγχρονη φυσική επιβεβαιώνει την κίνηση των πάντων από
τα υποατομικά σωματίδια μέχρι τους πλανήτες, τα άστρα, τα σμήνη των γαλαξιών.
Πολλές κινήσεις σε πανσυμπαντικό επίπεδο, καμπύλες, ελλειπτικές. Χωρίς αυτές το
γνωστό σχήμα του σύμπαντος καταρρέει, όπως ο κυκεώνας διαλύεται (κόβει).
Τον κυκεώνα έθετε σε κίνηση ένα ανθρώπινο
χέρι. Ποιος θέτει σε κίνηση το σύμπαν; Το ερώτημα αυτό θα είχε περισσότερη
σημασία αν κάποτε ο κόσμος ήταν ακίνητος, ή ανύπαρκτος όμως στην κοσμοθεωρία
του Ηράκλειτου δεν είναι αυτή η περίπτωση. Ο μεγάλος Εφέσιος δεν παραδεχόταν
μια εκ του μηδενός δημιουργία του κόσμου όπως αυτή που παραδέχεται ο Ιουδαϊσμός
και ο Χριστιανισμός. Ούτε δέχεται ότι κάποτε ο κόσμος βρισκόταν σε αδράνεια ,
όπως προϋποθέτει η σύγχρονη επιστημονική θεωρία της μεγάλης έκρηξης*. Ο κόσμος
του Ηράκλειτου ήταν και θα είναι αιωνίως παρόν και κινούμενος, με βάση νόμους
με απόλυτη ισχύ.
* Συμφωνα με τη θεωρία της μεγάλης έκρηξης,
το σύμπαν διαρκώς διαστέλλεται, δηλαδή η απόσταση των γαλαξιών συνεχώς
αυξάνεται. Προβάλλοντας αυτή την κίνηση στο παρελθόν, οι αστρονόμοι υπολόγισαν
ότι η ύλη του σύμπαντος πριν 20 δισεκατομμύρια χρόνια ήταν συγκεντρωμένη σε ένα
υπέρπυκνο σημείο. Όλο το σύμπαν ήταν το υπέρπυκνο σημείο και τίποτε πέραν
αυτού!Το σύμπαν χαρακτηριζόταν από άπειρη πυκνότητα και καμπυλότητα. Ακολούθησε
η διαστολή του σύμπαντος η οποία ονομάστηκε μεγάλη έκρηξη ( διαστολή ). Το
μοντέλο της μεγάλης έκρηξης θεωρεί ότι ερωτήσεις όπως τι υπήρχε πριν τη μεγάλη
έκρηξη ή τι οδήγησε στην παραδοξότητα της συγκέντρωσης της ύλης του σύμπαντος
σε ένα αδιάστατο σημείο,. ως μη έχουσες νόημα. Μπορούμε να θέσουμε όμως τις
ερωτήσεις αυτές και να θεωρήσουμε ως μειονέκτημα της σύγχρονης θεωρίας το
γεγονός ότι δεν τις απαντά. Από την άλλη
η θεωρία του Ηράκλειτου της αιώνιας ύπαρξης του σύμπαντος παρακάμπτει τέτοιες
ερωτήσεις, εφόσον θεωρεί ότι το σύμπαν είναι αιώνιο.
125β) Τζέτζης, εις Αριστοφάνους
Πλούτον 88.
« Είθε να μη σας λείψει, Εφέσιοι, ο
Πλούτος, για να φανεί έμπρακτα η κακία σας »
Το ότι ο πλούτος, στα χέρια κακών ανθρώπων,
είναι μέσο για την εκδήλωση κακών έργων είναι ολοφάνερο. Αυτό δεν υποδηλώνει ότι , ο πλούτος, καθεαυτό
είναι καλός ή κακός. Είναι όμως μεγάλη δύναμη, που ανάλογα με τα κίνητρα του
κατόχου της θα φέρει αποτελέσματα. Ο Ηράκλειτος, που συχνά κατέκρινε τους
συμπολίτες του για διάφορα πράγματα εδώ τους κατακρίνει για την κακία τους. Η
ευχή του σίγουρα θα άρεσε στους συμπολίτες του, παρόλο που αυτός δεν την είπε
για το καλό τους. Όπως είπε σε άλλο απόσπασμα είναι κακό για τον άνθρωπο το να
εκπληρώνονται οι επιθυμίες του και
σίγουρα ο πλούτος είναι μέσο για την εκπλήρωση των επιθυμιών. Το χρήμα είναι
μεγάλη δύναμη. Στα χέρια κακών ανθρώπων η δύναμη αυτή πολλαπλασιάζει την
ικανότητα εκτέλεσης δολίων πράξεων. Οι Εφέσιοι θα χρησιμοποιούσαν τον πλούτο
όχι για να κάνουν πράξεις που θα τους
οδηγούσαν στη γνώση και την αυτογνωσία, αλλά σε έργα ματαιοδοξίας,
ναρκισσισμού, εκμετάλλευσης των άλλων, εξαγορά συνειδήσεων και ανομολογήτων
ηδονών και ότι άλλο μια διαστρεμμένη φαντασία θα μπορούσε να επιθυμήσει.
Προφανώς οι πλούσιοι δεν το βλέπουν έτσι αφού ο πλούτος βοηθώντας στην ικανοποίηση ακόμα
και των πλέον παραλόγων απαιτήσεων
διανθίζει την καθημερινή ζωή τους με ποικιλία που διώχνει την ανία. Από
την άλλη η ανάδειξη της κακίας μέσω του πλούτου δεν τους επηρεάζει, διότι
αποδέκτες των κακών πράξεων είναι οι άλλοι συμπολίτες τους. Οι κάτοχοι του
πλούτου πέραν των άλλων ελαττωμάτων τους είναι κατ’ εξοχήν εγωκεντρικά όντα.
Η στάση του Ηράκλειτου για τον πλούτο δεν μπορεί παρά να μας θυμίσει
ανάλογες απόψεις που ο Ιησούς διατυπώνει στην Καινή Διαθήκη. Ο Ιδρυτής της
χριστιανικής θρησκείας σίγουρα θεωρεί τους πλούσιους ως επιρρεπείς στην
εκτέλεση κακών πράξεων, εγωκεντρικούς και ανόητους. Ο ανόητος πλούσιος της
παραβολής σκέφτεται να κάνει καινούριες αποθήκες για να φυλάξει τους καρπούς
του και ξεχνά ότι είναι θνητός και ότι ανά πάσα στιγμή ο Θεός μπορεί να του
πάρει το δώρο της ζωής. Ο πλούσιος είναι πολύ δύσκολο να κερδίσει την βασιλεία
των ουρανών, αφού είναι πιο εύκολο να περάσει κάμηλος την τρύπα του βελονιού
παρά πλούσιος στην ουράνια βασιλεία. Αλλού ο Ιησούς καλεί τους οπαδούς του να
μην θησαυρίζουν θησαυρούς επί της γης, δηλώνοντας έτσι ότι ο πλούτος μπορεί να
καταστεί επικίνδυνος για τη σωτηρία των πιστών. Την άποψη αυτή δεν φαίνεται να
ενστερνίζονται οι σύγχρονοι εκκλησιαστικοί ηγέτες που, σε αντίθεση με τον
πτωχόν Ιησούν διαχειρίζονται μεγάλον πλούτον. Την δε μεγάλην περιουσία της
εκκλησίας δεν την θεωρούν μειονέκτημα αλλά πλεονέκτημα διότι καθιστά ευκολότερο
το έργο της εκκλησίας. Η άποψη αυτή θεωρείται τουλάχιστον περίεργη αφού σύμφωνα
με την εκκλησιαστική θεωρία, πρέπει να επιζητούμε τα ουράνια αιώνια αγαθά και
όχι τα επίγεια και φθαρτά.
Πέραν όμως των σχολίων αυτών για άλλη μια φορά παρατηρούμε ότι ο
Ηράκλειτος προτοπορεί, διατυπώνοντας απόψεις που ο χριστιανισμός διατύπωσε
αιώνες αργότερα. Ο μεγάλος Εφέσιος στην περίπτωση αυτή δεν δίδαξε μόνο με λόγια
αλλά με έργα. Απαρνήθηκε τον πλούτο και την ηγεμονία της Εφέσου και έζησε μια
ταπεινή ζωή, αναζητώντας τη γνώση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου