Ηράκλειτος και Βούδας

      Ο Γκοτάμα Σιντάρτα Βούδα

και ο Ηράκλειτος έζησαν την ίδια περίπου εποχή , δηλαδή τον 6^ο π.Χ. αιώνα. Όπως θα δούμε δε παρακάτω αυτό δεν είναι το μόνο τους κοινό σημείο. Ας επιστρέψουμε όμως στον Βούδα που το όνομα του σημαίνει ο Φωτισμένος. Καταγόταν από βασιλική γενιά, όπως και ο σκοτεινός μας Εφέσιος.Έμεινε ορφανός από μητέρα σε ηλικία 7 ημερών, μεγάλωσε δε με τη στοργική φροντίδα του πατέρα του , του πρίγκηπα ηγεμόνα Σάκυα –Μούνι. Όπως και ο Ηράκλειτος, έτσι και ο Βούδας απαρνήθηκε το βασιλικό του αξίωμα και έζησε ζωή μοναχική με στερήσεις, άσκηση, νηστεία, περισυλλογή, σκληραγωγία και διαλογισμό. Στην κατάσταση αυτή έθεσε μια σειρά σημαντικών υπαρξιακών ερωτημάτων τα οποία προσπάθησε να απαντήσει. Ας τα δούμε ένα ένα και ας ανιχνεύσουμε τις απαντήσεις που έδωσε.

Α) Υπάρχει τίποτε μόνιμο αιώνιο και σταθερό στον επίγειο υλικό κόσμο; Η απάντηση του φωτισμένου είναι αρνητική. Τα πάντα στην ζωή είναι προσωρινά και περαστικά. Η αιώνια μεταβολή και η κίνηση είναι ο Νόμος της ύλης. Όπως θα έλεγε και ο σκοτεινός φιλόσοφος της Εφέσου, τα πάντα ρει. Η ασταμάτητη ροή και η μεταβολή είναι εγγενές χαρακτηριστικό της φύσης, και η μάταια προσπάθεια του ανθρώπου να αντισταθεί σ’αυτή την ροή του προκαλεί πόνο και απογοήτευση. Η κατάσταση αυτή της ανθρώπινης δυστυχίας και ματαίωσης, ονομάζεται στην βουδιστική διδασκαλία, ντούχα. Ο Βούδας θα συμφωνούσε με τις Ηρακλειτικές ρήσεις, που δείχνουν την ματαιότητα του κόσμου αυτού. Μιά τέτοια ρήση που δηλώνει την αέναη ροή και μεταβολή του κόσμού είναι ότι « Δεν μπορεί κανείς να μπεί δύο φορές στο ίδιο ποτάμι, ούτε να αγγίξει δύο φορές την ίδια θνητή ουσία στην ίδια κατάσταση. Φωτισμένος και σκοτεινός, αν και είναι παιδιά διαφορετικών πολιτισμών, χιλιάδες χιλιόμετρα μακρυά, έχουν φτάνουν στα ίδια συμπεράσματα από διαφορετικά μονοπάτια.

Β) Ποιο είναι το αίτιο κάθε ανθρώπινου πόνου;  Σύμφωνα με τον Βούδα είναι η τρίσνα που σημαίνει την προσκόλληση του ανθρώπου στην μορφή του κόσμου που φτιάχνουμε με το μυαλό μας. Ο κόσμος είναι ρευστός και μεταβλητός, παρόλα αυτά το μυαλό μας φτιάχνει σταθερές κατηγορίες μέσα στις οποίες προσπαθεί να τον χωρίσει. Ο κόσμος είναι ένας , ολότητα ακέραιη και αδιαίρετη, ενώ ο νους μας την χωρίζει σε επιμέρους, ψάχνει να βρει αιτίες των επιμέρους, κάνει ερωτήσεις γιαυτά που οδηγούν σε άλλες ερωτήσεις και χάνει την ουσία . Αυτή η αδιέξοδη πορεία είναι αποτέλεσμα της άγνοιας του ανθρώπου για την πραγματική φύση του κόσμου. Ο ατέλειωτος κύκλος των ερωτήσεων και των απαντήσεων αποτελεί την Βουδιστική Σαμσάρα, την παγίδευση του ανθρώπου στον κόσμο της αιτιοκρατίας της μερικότητας και των μορφών .

    Ηράκλειτος και Βούδας και πάλι συγκλίνουν. « Εκ πάντων εν και εξ ενός τα πάντα» μας λέγει ο Ηράκλειτος στο απ.10. Η ενότητα του κόσμου. Η μεταβολή των μορφών. Να δύο καίρια σημεία συμφωνίας.

Γ) Πως απολυτρώνεται ο άνθρωπος από τον πόνο της προσκόλλησης στις μορφές; Πώς ξεφεύγει από τα δεσμά της Σαμσάρα για να φτάσει στην Νιρβάνα; Με ποιο τρόπο ξεπερνά την άγνοια και την προσκόλληση στο μερικό και τις μορφές; Ο Φωτισμένος πρίγκιπας της Ινδίας συμφωνεί με τον Ηράκλειτο ότι η ουσιαστική γνώση δε μαθαίνεται με διδασκαλίες, με λόγια, με σχήματα. Είναι φώτιση που προέρχεται από ενόραση, άσκηση, απομόνωση, διαλογισμό, εργασία με τον εαυτό. Ας θυμηθούμε τι είπε ο φιλόσοφος της Εφέσου για την δική του πορεία προς στην γνώση. Όταν τον ρώτησαν πως γνωρίζει όσα γνωρίζει αποκρίθηκε ότι αναζήτησε τον εαυτό του (απ. 101) δείχνοντας έτσι το δρόμο της εσωτερικής αναζήτησης. Εξάλλου αρνήθηκε ότι η βιωματική γνώση μπορεί να αποκτηθεί με λόγια και διδασκαλίες λέγοντας ότι η πολυμάθεια δεν διδάσκει τη βαθύτερη κατανόηση των πραγμάτων ( απ. 40)

     Είναι γεγονός πως δεν έχει διασωθεί παρά ελάχιστο μέρος της διδασκαλίας του σκοτεινού φιλοσόφου, δεν έχουμε δε λεπτομερείς περιγραφές και μεθόδους λύτρωσης και αυτογνωσίας όπως το μονοπάτι με τις οκτώ στροφές του Βούδα, που με λεπτομέρεια περιγράφει την πορεία προς τη φώτιση και τη λύτρωση. Παρόλα αυτά οι γενικές κατευθυντήριες γραμμές και αρχές Βούδα Ηράκλειτου παρουσιάζουν αξιοσημείωτη σύγκλιση. Οι δύο από κοινού υποστηρίζουν ότι η γνώση είναι αποτέλεσμα βιώματος, ενόρασης, αυτοέρευνας και άσκησης. Οι βαθύτερες αλήθειες δεν αποκαλύπτονται με λεκτικά σχήματα, αλλά με σύμβολα και σημάδια τα οποία ο ερευνητής θα αποκωδικοποιήσει όταν το εσωτερικό φως ανάψει μέσα του και φτάσει στη φώτιση. Όπως πολύ χαρακτηριστικά λέγει ο Ηράκλειτος , ο άνακτας των Δελφών( ο Απόλλωνας ) δεν μεταδίδει γνώσεις με λόγια αλλά με σημάδια (απ.93)