Γ΄ Προσωπογραφία: Ιούδας, ο αποδιοπομπαίος τράγος ( Ο ενοχικός αρχέτυπος )

1    Είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης  να προσωποποιεί τις συλλογικές ενοχές σε ένα άτομο. Το πρόσωπο αυτό ακούσια φορτώνεται τις αμαρτίες του λαού, πεθαίνει στη θέση των πολλών και προκύπτει η συλλογική εξιλέωση, απαραίτητη για να μπορέσει να έλθει η ελπίδα, η λύτρωση, η καινούρια μέρα, μακριά από τα φαντάσματα του παρελθόντος.

2.       Στο αρχαίο Ισραήλ η διαδικασία του αποδιοπομπαίου τράγου περιγράφεται στο Λευιτικό ως εξής: «καὶ λήψεται τοὺς δύο τράγους καὶ στήσει αὐτοὺς ἔναντι Κυρίου παρὰ τὴν θύραν τῆς σκηνῆς τοῦ μαρτυρίου· καὶ ἐπιθήσει Ἀαρὼν ἐπὶ τοὺς δύο κλήρους, κλῆρον ἕνα τῷ Κυρίῳ καὶ κλῆρον ἕνα τῷ ἀποπομπαίῳ.  καὶ προσάξει Ἀαρὼν τὸν τράγον, ἐφ᾿ ὃν ἐπῆλθεν ἐπ᾿ αὐτὸν ὁ κλῆρος τῷ Κυρίῳ, καὶ προσοίσει περὶ ἁμαρτίας· καὶ τὸν τράγον, ἐφ᾿ ὃν

ἐπῆλθεν ἐπ᾿ αὐτὸν ὁ κλῆρος τοῦ ἀποπομπαίου, στήσει αὐτὸν ζῶντα ἔναντι Κυρίου, τοῦ ἐξιλάσασθαι ἐπ᾿ αὐτοῦ, ὥστε ἀποστεῖλαι αὐτὸν εἰς τὴν ἀποπομπήν, καὶ ἀφήσει αὐτὸν εἰς τὴν ἔρημον.»¹ Πρόκειται για την εβραϊκή τελετουργία του Γιομ Κιπούρ (Ημέρα της Εξιλέωσης). Φόρτωναν στο δύστυχο ζώο όλες τις αμαρτίες των ανθρώπων, και το έστελλαν να πεθάνει στην έρημο. Ακολούθως οι Εβραίοι εξιλεωμένοι μπορούσαν να συνεχίσουν για ακόμη έναν χρόνο με καθαρή  συνείδησή τη ζωή τους.

3.       Παρόμοια στην Αρχαία Αθήνα τον μήνα Θαργηλιώνα,  που περιλάμβανε μέρος του Μάιου και του Ιούνιου, γινόταν η τελετή του φαρμακού, της γιορτής εκείνης που η πόλη της αρχαίας Αθήνας -και όχι μόνο- έκανε καθαρτήριες τελετές, για να προστατέψει τους πολίτες από κακουχίες και δεινά. Ηθελε, με άλλα λόγια, να διώξει το κακό που είχε μαζευτεί στην πόλη, το μίασμα από τις κακές και άδικες πράξεις του χρόνου που πέρασε.Συνήθως επέλεγαν έναν άνθρωπο άσχημο, που έτσι κι αλλιώς κινούνταν στα κράσπεδα της κοινωνικής ομάδας κι έτσι εύκολα θα μπορούσε να συμβολίσει το «αποκρουστικό» μίασμα που απειλούσε την κοινωνική συνοχή. Συχνά μάλιστα τον βασάνιζαν ή, αφού τον τάιζαν, τον περιέφεραν σε διάφορους τόπους και η τελετουργία του φαρμακού ολοκληρωνόταν με την εκδίωξη από την πόλη του προσώπου που αναλάμβανε αυτόν τον ρόλο, έχοντας φορτωθεί όλα τα κρίματα και τα αμαρτήματα.

4.       Ο Ιούδας σε πρώτο επίπεδο συμβολίζει τον Ιουδαϊκό λαό ( ήταν ο μόνος Ιουδαίος μαθητής) ο οποίος στα μάτια των χριστιανών έφερε όλο το μεσαίωνα το στίγμα της ενοχής για τη σταύρωση του Κυρίου. Στη φράση των Ιουδαίων Τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐφ' ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ τέκνα ἡμῶν² στερεώθηκε ο αντισημητισμός, ακραία μορφή του οποίου ήταν , στον 20^ο αιώνα το ολοκάυτωμα των Εβραίων από τους Ναζί. Ένας ολόκληρος λαός έγινε ο αποδιοπομπαίος τράγος στον οποίο φορτώθηκαν οι ενοχές της ανθρωπότητας για το θείο δράμα. Θα αναφερθούμε όμως στον αντισημητισμό με λεπτομέρεια σε επόμενο κεφάλαιο.

5.        Η προβολή είναι μηχανισμός άμυνας στη ψυχολογία. Με αυτό το μηχανισμό η δική μου ενοχή προβάλλεται με ασυνείδητο τρόπο στον άνθρωπο ή στην ομάδα στόχο.

6.       Στην Καινή διαθήκη οι άμεσοι συν-ένοχοι που προβάλλουν την ενοχή τους στον Ιούδα είναι οι μαθητές. Η πικρή αλήθεια είναι ότι δεν προδόθηκε ο Ιησούς μόνο από τον Ιούδα.

-          6^Α Γεσθημανή, μετά τον Μυστικό δείπνο, ώρα της αγωνίας του Κυρίου πριν τη σύλληψη του οι πάντες τον εγκατέλειψαν: «πάτερ, εἰ βούλει παρενεγκεῖν τοῦτο τὸ ποτήριον ἀπ᾿ ἐμοῦ· …ἐγένετο δὲ ὁ ἱδρὼς αὐτοῦ ὡσεὶ θρόμβοι αἵματος καταβαίνοντες ἐπὶ τὴν γῆν.  καὶ ἀναστὰς ἀπὸ τῆς προσευχῆς, ἐλθὼν πρὸς τοὺς μαθητὰς εὗρεν αὐτοὺς κοιμωμένους ,  καὶ εἶπεν αὐτοῖς· τί καθεύδετε;  Επίσης « καὶ λέγει τῷ Πέτρῳ· οὕτως οὐκ ἰσχύσατε μίαν ὥραν γρηγορῆσαι μετ᾿ ἐμοῦ! Ματθ.ΚΣτ 40 Οι τρεις κορυφαίοι μαθητές κοιμούνται δείχνοντας μια πρωτοφανή αναλγησία έναντι του δασκάλου τους. Αυτός υποφέρει το υπέρτατο ψυχολογικό μαρτύριο και αυτοί οι αναίσθητοι κοιμούνται… Ουσιαστικά τον έχουν εγκαταλείψει στην μοίρα του. Δεν αποτελεί αυτό  προδοσία;

-          6ΒΤι ακολούθησε τη σύλληψη του Ιησού: Διαβάζουμε στο ευαγγέλιο: «  Τότε οἱ μαθηταὶ πάντες ἀφέντες αὐτὸν ἔφυγον.³ Δεν είναι φανερό πως  τον Ιησού δεν τον πρόδωσε μόνο ο Ιούδας αλλά σχεδόν όλοι οι μαθητές που βιάστηκαν να κρυφτούν για να σώσουν το σαρκίο τους;

-          6Γ: Η τριπλή προδοσία του Πέτρου⁴.  Και ο Πέτρος καθόταν έξω στην αυλή. Και τον πλησίασε μία μικρή δούλη λέγοντας: «Και εσύ ήσουν μαζί με τον Ιησού το Γαλιλαίο».Εκείνος το αρνήθηκε μπροστά σε όλους λέγοντας: «Δεν ξέρω τι λες». 71 Και όταν εξήλθε στο προαύλιο, τον είδε μια άλλη και λέει σ’ εκείνους που ήταν εκεί: «Αυτός ήταν μαζί με τον Ιησού το Ναζωραίο».  Και πάλι αρνήθηκε με όρκο: «Δεν ξέρω τον άνθρωπο». Μετά από λίγο, λοιπόν, πλησίασαν εκείνοι που είχαν σταθεί εκεί και είπαν στον Πέτρο: «Αλήθεια, κι εσύ είσαι από αυτούς, γιατί και η προφορά σου το φανερώνει». Τότε άρχισε να αναθεματίζει και να ορκίζεται: «Δεν ξέρω τον άνθρωπο». Και αμέσως ένας πετεινός λάλησε. 75 Και τότε θυμήθηκε ο Πέτρος το λόγο του Ιησού, που του είχε πει: «Πριν ο πετεινός λαλήσει, τρεις φορές θα με απαρνηθείς». Και αφού βγήκε έξω, έκλαψε πικρά.Ματθ. 26:34; Μάρκ. 14:30; Λουκ. 22:61; Ιωάν. 13:38; 

7.       Ο ανώνυμος μαθητής και ο ύποπτος ρόλος του: Ἠκολούθει δὲ τῷ Ἰησοῦ Σίμων Πέτρος καὶ ὁ ἄλλος μαθητής. Ὁ δὲ μαθητὴς ἐκεῖνος ἦν γνωστὸς τῷ ἀρχιερεῖ, καὶ συνεισῆλθε τῷ Ἰησοῦ εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ ἀρχιερέως· ὁ δὲ Πέτρος εἱστήκει πρὸς τῇ θύρᾳ ἔξω. Ἐξῆλθεν οὖν ὁ μαθητὴς ὁ ἄλλος, ὃς ἦν γνωστὸς τῷ ἀρχιερεῖ, καὶ εἶπε τῇ θυρωρῷ, καὶ εἰσήγαγε τὸν Πέτρον.⁵

Ερωτήματα:

-          Γιατί ο ευαγγελιστής Ιωάννης κρύβει τον «άλλο μαθητή»( τον εαυτό του κατ’ άλλους )στην ανωνυμία; Από ταπεινότητα ή από αίσθημα ενοχής;

-          Τι σημαίνει η φράση ότι ήταν γνωστός του Αρχιερέα; Πόσο γνωστός δηλαδή; Ποια η σχέση του με τον Καϊάφα τον υπ’ αριθμό ένα εχθρό του Ιησού;

-          Όταν όλοι οι άλλοι μαθητές κρύφτηκαν να σωθούν αυτός τι κάνει μέσα στην αυλή του Αρχιερέα;

-          Δεν φοβάται για τη ζωή του γιατί είναι γενναίος ή γιατί είναι άνθρωπος του Καϊάφα;

-           Από το γεγονός ότι ο ανώνυμος μαθητής του Κατά Ιωάννην διατάζει τη θυρωρό να βάλει τον Πέτρο μέσα δεν είναι φανερό πώς ήταν «άνθρωπος του σπιτιού» και της εμπιστοσύνης του Οικοδεσπότη Καιάφα,  ορκισμένου εχθρού του Ιησού;

-          Αφού οι μαθητές πλην του Ιούδα ήταν Γαλιλαίοι πως αυτός ο ανώνυμος μαθητής ήταν γνωστός του Καϊάφα που κατοικούσε μόνιμα στα Ιεροσόλυμα 150 χιλιόμετρα μακριά από τη λίμνη Γενησαρέτ;

-          Γιατί οι άνθρωποι του Καϊάφα που προσπαθούν να εκμαιεύσουν από τον Πέτρο ότι ήταν μαθητής του Ιησού για να τον παγιδέψουν δεν κάνουν το ίδιο για τον δεύτερο μαθητή; Μήπως ήταν δικός τους άνθρωπος;

8.       Τελικά μόνο ο Ιούδας ήταν ο προδότης ή ήταν ο αποδιομπομπαίος τράγος που ανέλαβε τη συλλογική ενοχή της προδοσίας και της εγκατάλειψης του διδασκάλου που σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό αφορούσε όλους τους μαθητές;

Σημειώσεις

1.       Λευιτικό ΙΣτ 10

2.       Ματθαίος ΚΖ 25

3.       Ματθαίος ΚΣτ 56

4.       Ματθαίος ΚΣτ 69-75

5.       Ιωάννης ΙΗ 15 -16