Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος

 Στη σειρά των προσωκρατικών φιλοσόφων ο Αναξίμανδρος έρχεται δεύτερος μετά το Θαλή. Είναι και οι δύο παιδιά της Μιλήτου και είχαν τη σχέση μαθητή και δασκάλου. Ο Θαλής ήταν ο δάσκαλος και αυτός που ξύπνησε στο μαθητή  τη δίψα για την επιστημονικά τεκμηριωμένη γνώση. Αμφότεροι άκμασαν τον έκτο προχριστιανικό αιώνα στην Ιωνία, πανάρχαια ελληνική κοιτίδα και μήτρα του πολιτισμού.

Ο Αναξίμανδρος δεν ήταν ετερόφωτος, αφού διαμόρφωσε τη δική του περί κόσμου και φύσεως θεωρία, πολύ διαφορετική από εκείνη του δασκάλου του. Ως αρχή του κόσμου θεωρεί το άπειρο, την απροσδιόριστη ύλη και ενέργεια, που δεν υπόκειται σε μορφοποιήσεις, δομή και οποιαδήποτε κανονικότητα. Η δημιουργία του κόσμου από το άπειρο ακολούθησε την πιο κάτω πορεία σύμφωνα με βάση όσα αναφέρει ο Ψευδοπλούταρχος στο έργο του Στρωματείς:

1.   1.    Στην αρχή υπήρχε το άπειρο, ακατέργαστο και χαοτικό, στερούμενο οποιαδήποτε κανονικότητας, μορφής και διαμόρφωσης.

2.    2.   Από το άπειρο ξεχώρισε μια σφαίρα φωτιάς και νεφέλωμα , που διαφοροποιήθηκαν ως προς τη θερμοκρασία αφού η φωτιά ήταν ζεστή  και το  αεριώδες νεφέλωμα κρύο.

3.   3.    Η διαφοροποίηση της θερμοκρασίας έφερε κίνηση, η πύρινη σφαίρα εξερράγη ( Αρχική έκρηξη) και μοιράστηκε σε κύκλους φωτιάς που διαμόρφωσαν με τη κίνηση τους (περιδίνηση) τα άστρα και τον ήλιο που υπάρχουν στο σύμπαν.

4.  4.     Το νεφέλωμα συμπυκνώθηκε και δημιούργησε τη γη. Ο Αναξίμανδρος έβλεπε τη γη όχι ως σφαίρα, αλλά ως κύλινδρο στενόμακρο που αιωρείται στο κέντρο του σύμπαντος.

5.  5.     Γενικά από το αρχικό άπειρο δημιουργήθηκαν τα τέσσερα στοιχεία ( γη, αέρας, νερό φωτιά ) . Τα πρώτα τρία συμπυκνώθηκαν στο μόρφωμα γη, το τέταρτο δημιούργησε τα άστρα.

Ο Αριστοτέλης στα Μετεωρολογικά (67)  αναφέρει συμπληρωματικά για την κοσμολογία του Αναξίμανδρου, ότι η γη ήταν αρχικά νεφελώδης (αέρια) μετά υγρή και τελικά υγρή και στερεή αφού ο ήλιος αποξήρανε ένα σημαντικό μέρος της. Ότι δεν αποξήρανε ο ήλιος είναι η θάλασσα ενώ το στερεό μέρος της γης η ξηρά.

Ο Αναξίμανδρος εξήγησε την εμφάνιση της ζωής της γης με βάση την ακόλουθη εμβρυώδη εξελικτική θεωρία.

1.   1.    Αρχικά εμφανίστηκαν τα ψάρια και όντα που ζούσαν σε όστρακα.

2.  2.   Ακολούθως εμφανίστηκαν πιο περίπλοκοι οργανισμοί όπως τα πτηνά, τα ερπετά και τα θηλαστικά που αποίκισαν τη ξηρά.

3.   3.    Τελευταίος εμφανίστηκε ο άνθρωπος ως εξελικτική πορεία των άλλων ζωντανών οργανισμών.

4.       Ως χαρακτηριστικό του ανθρώπου είναι η μεγάλη διάρκεια του θηλασμού και της παιδικής του ηλικίας. Τα άλλα ζώα δαπανούν για την ενηλικίωση τους πολύ μικρότερη χρονική περίοδο.

Στον Αναξίμανδρο αποδίδεται το έργο «Περί Φύσεως» που όμως δεν διασώθηκε. Σκόρπιες δοξογραφικές πληροφορίες, όπως αυτές που αναφέραμε πιο πάνω διέσωσαν και οι ακόλουθοι:

1.  1.     Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει ότι ο Αναξίμανδρος μετρούσε το χρόνο με τη βοήθεια του ήλιου. (Έκανε δηλαδή ηλιακά ρολόγια ). Επίσης λέγει ότι: Αναξίμανδρος αρχήν τε και στοιχείον είρηκε των όντων το άπειρο πρώτος τούτο τ’ όνομα κομίσας της αρχής»

2. 2.      Ο Ρωμαίος Κικέρωνας επαναλαμβάνει ότι: Ο Αναξίμανδρος έθεσε το άπειρο της φύσεως ως τη γενεσιουργό αιτία των όντων

3. 3.      Ο φιλόσοφος και σχολιαστής Αέτιος διασώζει την πληροφορία ότι: Ο Αναξίμανδρος, γιος του Πραξιάδη από τη Μίλητο λέει ότι αρχή των πάντων είναι το άπειρο, από το οποίο μέσω σύνθεσης και αποσύνθεσης δημιουργούνται και καταστρέφονται τα όντα του κόσμου.  

4.  4.     Ο νεοπλατωνιστής  Σιμπλίκιος διάσωσε αυτούσιο το μοναδικό απόσπασμα του «Περί Φύσεως» που διασώθηκε. ( αρχή των όντων είναι το άπειρο )

Σκόρπιες δοξογραφικές πληροφορίες για τον Αναξίμανδρο.

Αποδίδονται στον μεγάλο Ίωνα φιλόσοφο, μεταξύ άλλων, η επιτυχής πρόβλεψη σεισμού στην Σπάρτη, η κατασκευή του γνώμονα, η κατασκευή  χάρτη του τότε γνωστού κόσμου, η μέτρηση της λόξωσης της εκλειπτικής και η προσπάθεια ερμηνείας και πρόβλεψης του καιρού. (Μετερεωλογία) Ο μαθητής του Θαλή ήταν επιστήμονας μεγάλου διαμετρήματος.

Είναι κρίμα που δεν διασώθηκε το έργο του. Από τα ψίχουλα που διέσωσαν οι δοξογράφοι υποψιαζόμαστε ότι πολλές από τις σύγχρονες θεωρίες, όπως η θεωρία της αρχικής μεγάλης έκρηξης, η θεωρία της εξέλιξης των όντων και η θεωρία ισοδυναμίας μάζας και ενέργειας παρουσιάζονται σε εμβρυική μορφή στη σκέψη του. Ήταν τουλάχιστο εφάμιλλος με του Θαλή αν και, τελικά, λιγότερο προβεβλημένος.