Συμπόσιο Πλάτωνος: Η διδαχή της Διοτίμας περί της φύσεως του Έρωτος μέρος Β

Σ- Πώς γεννήθηκε ο έρωτας;

 Δ- Όταν γεννήθηκε η Αφροδίτη, οι θεοί κάθισαν σε πλούσιο τραπέζι. Ανάμεσα στους καλεσμένους, ο Πόρος ο γιος της Μήτιδος.⁴. Όταν απόφαγαν, έφτασε η Πενία η προσωποποίηση της φτώχιας να κλέψει τα αποφάγια από το γλέντι των θεών. Η πενία βρήκε τον Πόρο μεθυσμένο από το πολύ πιοτό στο περιβόλι του Δία και τον αποπλάνησε. Από τη συνουσία Πόρου και Πενίας, η δεύτερη έμεινε έγκυος και γέννησε τον Έρωτα, υπηρέτη και ακόλουθο της Αφροδίτης αφού η μάνα του γκαστρώθηκε στα γενέθλια της Θεάς. Ο Έρωτας έλκεται και σαγηνεύεται από την ομορφιά, χαρακτηριστικό που λείπει από τον ίδιο.  Είναι  φτωχός, σκληρός, αδύνατος, ξυπόλυτος και άστεγος. Κοιμάται στο χώμα χωρίς στρωσίδια και στέγη πάνω από το κεφάλι του. Κληρονόμησε από τη μάνα του τη μιζέρια. Από τον πατέρα του όμως κληρονόμησε το θράσος και την αποκοτιά.

Στήνει παγίδες και προσπαθεί να τυλίξει στα δίκτυα του όσους ζηλεύει, δηλαδή τους όμορφους και τους πλούσιους. Μαγεύει όσους θέλει να αποπλανήσει. Όταν πετύχει αυτό που θέλει είναι όλος ζωή, αλλά το ίδιο εύκολα μαραίνεται και πεθαίνει. Όμως και πάλι ανασταίνεται και αυτό το χρωστά στην αθάνατη φύση του πατέρα του. Ότι κερδίζει με τα κόλπα και τις γαλιφιές του, το χάνει μέσα από τα χέρια του όταν βγαίνουν στην επιφάνεια τα χαρακτηριστικά που κληρονόμησε από την μητέρα του δηλαδή η μιζέρια και η κακοριζικιά. Πότε κερδίζει πότε χάνει. Ο πλούτος του είναι εφήμερος. Τον πιάνει και του ξεγλιστρά. Ο γιος της πενίας δεν είναι ούτε σοφός ούτε αμαθής, βρίσκεται στη μέση, στην ημιμάθεια. Κανένας θεός δεν φιλοσοφεί όντας ήδη σοφός. Από την άλλη οι αστοιχείωτοι, ούτε φιλοσοφούν ούτε έχουν έφεση να αποκτήσουν την σοφία. Η αμάθεια, ακριβώς γι’ αυτό το λόγο είναι κατάρα, γιατί ο αμαθής ούτε γνωρίζει, ούτε θέλει να μάθει, ούτε καν γνώση της άγνοιας του έχει και ενίοτε νομίζει ότι δεν του λείπει τίποτε.

Σ – Αφού ούτε οι αμαθείς, ούτε οι σοφοί φιλοσοφούν, ποιοι τέλος πάντων ασχολούνται με τη φιλοσοφία Διοτίμα;

Δ –Αυτό και ένα μικρό παιδί μπορεί να το καταλάβει Σωκράτη. Φιλόσοφοι, είναι οι εραστές της γνώσης, που όμως δεν την κατέχουν πλήρως και την αναζητούν. Βρίσκονται δηλαδή μεταξύ γνώσης και άγνοιας. Ένας από αυτούς είναι ο Έρωτας. Η σοφία είναι ίσως το ωραιότερο πράγμα στον κόσμο και ο γιος της Πενίας με βουλιμία την πολιορκεί. Είναι λοιπόν ο Έρως φιλόσοφος, βρίσκεται δηλαδή ανάμεσα στο σοφό και τον αστοιχείωτο. Γι’ αυτή του την κατάσταση αιτία είναι η καταγωγή του. Σοφός ο πατέρας του ο Πόρος και άσοφη η μητέρα του η Πενία. Αυτή είναι λοιπόν η φύση του δαίμονος αυτού Σωκράτη. Το γεγονός ότι εσύ σχημάτισες μια διαφορετική γνώμη περί αυτού δεν με ξενίζει. Νομίζεις ότι έρωτας είναι το εξιδανικευμένο αντικείμενο του πόθου μας και έχει το υποκείμενο του πόθου που αναζητά το ωραίο αντικείμενο.  Αυτό σε έκανε να πιστεύεις ότι ο έρως είναι πανέμορφος, τέλειος και μακάριος. Εκείνος όμως που βιώνει έρωτα απέχει πολύ από την μακάρια αυτή εικόνα.

Σ- Πολύ όμορφα τα λες Διοτίμα. Τέτοιος όντας ο Έρωτας ποιες υπηρεσίες προσφέρει στους ανθρώπους;

Δ- Αυτό ακριβώς που ρώτησες Σωκράτη θα προσπαθήσω να σε διδάξω. Διευκρινίσαμε ότι Έρωτας είναι ο Πόθος των ωραίων. Αν μας ρωτούσε όμως κάποιος να του διευκρινίσουμε. Τι εννοούμε με την έκφραση «Έρως των ωραίων;» Τι ακριβώς ποθεί ο ερωτευμένος;

Σ- Ποθεί να κάνει κτήμα του το αντικείμενο του πόθου του.

Δ- Η απάντηση σου με οδηγεί να διατυπώσω ακόμα μια διευκρινιστική ερώτηση: Ποιο είναι το κέρδος αυτού που θα καταφέρει να κάνει κτήμα του το όμορφο αντικείμενο του πόθου του;

Σ- Δεν μπορώ έτσι πρόχειρα να σου απαντήσω μια τόσο σοβαρή ερώτηση.

Δ- Ας πούμε όμως Σωκράτη πώς κάποιος άλλαζε την ερώτηση ως εξής: Αυτός που ποθεί τα αγαθά τι ακριβώς επιδιώκει;

Σ-Προφανώς να κάνει τα αγαθά κτήμα του.

Δ-Τι κερδίζει αυτός που κάνει τα ωραία και αγαθά κτήμα του;

Σ- Προφανώς την Ευτυχία

Δ- Αφού η απόκτηση των αγαθών κάνει τον άνθρωπο ευτυχισμένο είναι περιττό να ρωτήσουμε γιατί επιθυμεί κάθε άνθρωπος την ευτυχία αφού η απάντηση είναι αυτονόητη.

Σ- Συμφωνώ

Δ- Η βούληση (ό έρωτας) για απόκτηση των αγαθών είναι κοινό χαρακτηριστικό όλων των ανθρώπων; Συμφωνείς ή πιστεύεις κάτι άλλο;

Σ- Πιστεύω ότι η επιθυμία αυτή κοινή είναι σε όλους τους ανθρώπους.

Δ- Τότε λοιπόν Σωκράτη γιατί δεν λέμε ότι όλοι είναι εραστές αφού όλοι νιώθουν έρωτα για τα ίδια πράγματα, αλλά άλλους τους λέμε εραστές και άλλους όχι;

Σ-Η απορία μας είναι κοινή.

Δ- Δεν υπάρχει λόγος ν’ απορείς. Από την έννοια του έρωτα πήραμε μόνο ένα τομέα, και το ονομάσαμε έτσι, ενώ για τις άλλες πτυχές του ιδίου φαινομένου δώσαμε άλλες ονομασίες.

Σ- Για παράδειγμα;

Δ- Η ποίηση είναι ευρύτερη έννοια. Κάθε πράγμα που από την ανυπαρξία περνά στην ύπαρξη είναι αποτέλεσμα της αιτίας που λέγεται ποίηση. Όλοι οι δημιουργοί πραγμάτων έπρεπε να αποκαλούνται ποιητές.

Σ- Έτσι είναι όπως τα λες.

Δ- Ξέρεις όμως ότι δεν τους αποκαλούμε ποιητές, αλλά έχουν διάφορες ονομασίες. Από τη γενική έννοια της ποιήσεως απομονώσαμε το είδος που έχει να κάνει με τη συγγραφή στίχων και τους στιχουργούς τους ονομάσαμε καταχρηστικά ποιητές

Σ-Έχεις δίκαιο.

Δ- Με παρόμοιο τρόπο και με τον έρωτα που ως γενική έννοια σημαίνει επιθυμία κάθε αγαθού και ωραίου τον περιορίσαμε ως έννοια στην επιθυμία απόκτησης ενός ανθρώπου. Όσους όμως στρέφονται προς άλλες εκφάνσεις του (έρωτας τέχνης, αθλητισμού, γνώσεως κλπ)  δεν τους αποκαλούμε ερωτευμένους ή εραστές αλλά τους δίνουμε άλλα ονόματα. Μόνο όσους το αντικείμενο του έρωτα τους είναι ένα ανθρώπινο πρόσωπο τους αποκαλούμε «εραστές» και το συναίσθημα που νιώθουν «έρωτα».

Σ- Λέγεις την αλήθεια.

Δ- Η άποψη ότι οι εραστές αποζητούν  το άλλο τους μισό είναι συζητήσιμη.  Εγώ πιστεύω ότι έρωτας δεν είναι ούτε αναζήτηση του μισού, ούτε ολοκλήρωση. Αν το μισό ή το ολόκληρο δεν είναι καλό ή είναι άρρωστο μένει στα αζήτητα. Ακόμα όταν ένα μέλος απειλεί την επιβίωση του σώματος τότε οι γιατροί το κόβουν για να μην πεθάνει ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος θέλει να κάνει δικό του μόνο το καλό και μόνο αυτό ερωτεύεται ενώ το κακό το απεχθάνεται. Συμφωνείς ή έχεις διαφορετική γνώμη;

Σ- Συμφωνώ.