Χριστιανική και ισλαμική Χριστολογία

Μιχάλης Α. Πόλης Εκπαιδευτικός

Η χριστιανική θεολογία εξύψωσε τον Ιησού  στα απροσπέλαστα από τη νόηση ύψη της θεότητας.  Ο Μουσουλμανισμός από την άλλη περιόρισε τον γιό της Μαρίας στα ανθρώπινα  όρια. Γι’ αυτούς ο Προφήτης από τη Ναζαρέτ είναι εις των εκλεκτών ανθρώπων τους οποίους ο Θεός απέστειλε να κηρύξουν την ορθή πίστη . Αν για το χριστιανικό ουρανό ο Ιησούς είναι ο ήλιος που φωτίζει και ορίζει το στερέωμα, για το Ισλάμ είναι ένα από τα πολλά άστρα του ουρανού που επισκιάζεται από το μέγιστο των προφητών το Μωάμεθ.

Τα Θεμελιώδη Δόγματα του Χριστιανισμού

Α. Το Τριαδικό   είναι ένα εκ των δύο θεμελιωδών  δογμάτων του ορθόδοξου Χριστιανισμού που ορίζουν και εξηγούν τη θέση του Ιησού στη θρησκεία μας. Η ουσία του δόγματος περιληπτικά είναι η ακόλουθη: Ο Θεός  είναι ένας, νοούμενος ως μια ουσία και φύση άκτιστη , υπερούσια  και υπερφυής. Παράλληλα όμως ορίζεται ως η τρισυπόστατη οντότητα, τριών ξεχωριστών  και συνάμα αλληλοπεριχωρούμενων  προσώπων, δηλαδή του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Τα τρία Πρόσωπα κοινωνούν την άκτιστη φύση της Θεότητας, αλλά όχι τα υποστατικά τους ιδιώματα που είναι το αγέννητο για τον Πατέρα, το γεννητό για τον Υιό και η εκπόρευση για το Άγιο Πνεύμα.  Κάθε υπόσταση της Θεότητας έχει το σύνολο της Θείας ουσίας , η οποία μερίζεται χωρίς όμως να διαιρείται στις τρεις υποστάσεις. Αυτό σημαίνει ότι αν και κάθε πρόσωπο κατέχει την ολότητα της θείας Ουσίας, εντούτοις αθροιστικά δεν έχουμε τρεις θεούς αλλά ένα.

Τα τρία πρόσωπα είναι ιεραρχικώς ισότιμα και έχουν κοινό θέλημα και  ενέργεια. Ο Θεός Πατήρ νοείται ως το πρωταρχικό αίτιο, αφού γεννά τον Υιό και εκπορεύει το Άγιο Πνεύμα. Παρά τη σχέση αίτιου αιτιατού ο Πατήρ δεν Υπερέχει του Υιού. Ούτε του Αγίου Πνεύματος η εκπόρευση σημαίνει ότι το Άγιο Πνεύμα υστερεί κατά την τάξη, ουσία, κυριότητα, των άλλων Θείων προσώπων τα οποία βιώνουν την άναρχη αιωνιότητα. Παρόλο που ο Υιός γεννάται από τον Θεό Πατέρα, εντούτοις το πρώτο πρόσωπο της θεϊκής τριάδος δεν προϋπάρχει του δευτέρου, εφόσον η ύπαρξη τους δεν είναι χρονική αλλά άχρονη και αιώνια. «Άμα Πατήρ, άμα Υιός Θεός Λόγος». Ο χωρισμός του χρόνου σε παρελθόν, παρόν και μέλλον και η συνακόλουθη χρονική σειροθέτηση ισχύει μόνο στο κτιστό κόσμο, τον οποίο Ο Πατήρ δια του υιού εν Αγίω Πνεύματι εποίησε.

Β. Το Χριστολογικό δόγμα ορίζει  τα της ενσαρκώσεως του Θεού Λόγου. Ο Ιησούς, ως θεός Λόγος είναι άκτιστος και προϋπάρχει του χρόνου, ως άνθρωπος όμως γεννήθηκε μέσα στο συγκεκριμένο ιστορικό συγκείμενο της Παλαιστίνης, την εποχή της απογραφής του Καίσαρος Αυγούστου όταν ηγεμόνας της Συρίας ήταν ο Κυρήνιος. [ Λουκάς Β2]  Ο  Θεός Λόγος δια της ενέργειας του  Αγίου Πνεύματος και της ενεργού συναίνεσης της Παρθένου Μαρίας πήρε την ανθρώπινη φύση και γεννήθηκε ως άνθρωπος. Οι δύο φύσεις του Ιησού ενώθηκαν υποστατικά, άτρεπτα, ασύγχητα, αχώριστα  και αδιαίρετα. Στο πρόσωπο του Χριστού έγινε περιχώρηση των δύο φύσεων, ανθρώπινης και θεϊκής, λόγω της αντιδόσεως των ιδιωμάτων. Ο Θεός Λόγος με την ενσάρκωσή του είναι συνάμα Θεός και άνθρωπος και έχει τα ιδιώματα των δύο φύσεων αμετάβλητα και απρόσβλητα .Το Θεανδρικό Ον Ιησούς συνακόλουθα των δύο φύσεων έχει δύο Θελήματα και δύο ενέργειες, όμως  ενεργεί ενιαία. Το ανθρώπινό του θέλημα, αν και ελεύθερο, υποτάσσεται στο θείο.

Η ένωση των Φύσεων δεν αναιρεί την αυτοτέλεια τους επειδή είναι υποστατική, δηλαδή αυτές μετέχουν  στην ενιαία υπόσταση  του ένσαρκου Λόγου. Ενώθηκαν χωρίς η μια να ξεχωρίζει και αλλοιώνει την άλλη.  Η ανθρώπινη φύση του Χριστού ήταν ανυπόστατη προ της σαρκώσεως, ενώ  η θεϊκή προϋπήρχε αιωνίως.  Το πώς το άπειρο Πυρ της θεότητας δεν αφομοίωσε και δεν εξαφάνισε την  πεπερασμένη ανθρώπινη φύση είναι ένα υπέρλογο μυστήριο. Ο Ωκεανός της θεότητας ενωμένος με τη σταγόνα της ανθρώπινης φύσης δεν την εξαφάνισε  αλλά παρέμειναν η κάθε μια στη φυσική της ποιότητα και πληρότητα. Όσο και αν λογικά δεν μπορούν να το εξηγήσουν, όσοι πιστεύουν δέχονται το ασύγχυτο της ενώσεως των δύο φύσεων, και ότι αυτές  δεν μπορούν να αποχωριστούν η μια από την άλλη. 

Ισλαμική Χριστολογία

Το δόγμα του Ισλάμ είναι κατά παρασάγγας  απλούστερο από το χριστιανικό. Πρόκειται για απόλυτο, ανεικονικό μονοθεϊσμό ενός μη προσωπικού θεού. Ο Ισλαμικός Θεός είναι το απόλυτο άρρητο και απροσπέλαστο Ον, που ο πιστός υπακούει με φόβο για να αποφύγει τις φρικτές τιμωρίες που περιμένουν τους απίστους και να κερδίσει τις εξαιρετικές υλικές αμοιβές που ο θεός υπόσχεται για την πιστή τήρηση των εντολών. Το Κοράνιο αποδίδει στον Αλλάχ 99 Ονόματα που ορίζουν τις ιδιότητες του που έχουν αποκαλυφθεί, ενώ  διδάσκει ότι υπάρχουν και άλλα που είναι άρρητα.

 Ο Μουσουλμάνος δεν θα τολμούσε να αποκαλέσει τον Θεό Πατέρα, γιατί αισθάνεται την άβυσσο που τον χωρίζει από το υπέρτατο Ον.  Ο Μωαμεθανισμός, αντί πολύπλοκων δογμάτων δεσμεύει τους πιστούς της με την εκπλήρωση των ακόλουθων  πέντε  απλών θρησκευτικών υποχρεώσεων:

1.       Ομολογία Πίστεως: « Ένας ο Θεός και απόστολος αυτού ο Μωάμεθ»

2.       Η προσευχή πέντε φορές την ημέρα.

3.       Η ελεημοσύνη προς τους φτωχούς με προσφορά του 1/40 των πλεονασμάτων κάθε πιστού.

4.       Η νηστεία κατά τον Ιερό Μήνα Ραμαντάν.

5.       Το προσκύνημα στη Μέκκα, τουλάχιστον μια φορά στη διάρκεια της ζωής του Πιστού.

Στα πλαίσια της Θρησκείας αυτής ο Ιησούς υποβιβάζεται από Δεύτερο Πρόσωπο της Θεϊκής Τριάδας  σε άνθρωπο  αγγελιαφόρο του Θεού. Όποιος αποκαλεί τον Ιησού Θεό είναι για τους Μουσουλμάνους άπιστος. Λέει χαρακτηριστικά το Κοράνιο:

«Άπιστοι είναι όσοι λένε ότι ο Μεσσίας, ο γιός της Μαρίας, είναι Θεός. Πες τους: « Ποιος μπορεί να σταματήσει το Θεό, αν θελήσει να καταστρέψει τον Μεσσία, τον γιο της Μαρίας και τη μητέρα του και όλα τα όντα στη γη;» [Κοράνιο, Σούρα «Η Τράπεζα, εδάφιο 17]

Το  Ισλάμ χαρακτηρίζει βλασφημία προς το Θεό την πίστη στη θεότητα του Ιησού. Στην Σούρα [ κεφάλαιο  του Κορανίου] «Η Τράπεζα» παρουσιάζεται ο Ιησούς να απαντά στον Θεό ότι ουδέποτε είπε στους ανθρώπους ότι είναι θεός:

«Και είπε ο Θεός στον Ιησού, τον γιό της Μαρίας: «Είπες ποτέ εσύ στους ανθρώπους: Θεωρήστε εμένα και τη μητέρα μου θεό στη θέση του Μοναδικού Θεού;» «Όχι, στο όνομα της δόξας σου» απάντησε ο Ιησούς. «Πώς θα μπορούσα να πω κάτι που δεν είναι αλήθεια; Αν έλεγα κάτι τέτοιο, Εσύ δεν θα το ήξερες;  Εσύ γνωρίζεις ότι κρύβεται στα βάθη της καρδίας μου, εγώ όμως δεν ξέρω τι κρύβεται στα βάθη της δικής Σου ˙ γιατί εσύ γνωρίζεις τα μυστικά και τα απόκρυφα. [Κοράνιο, Σούρα «Η Τράπεζα, εδάφιο 116]

 Παρόλο τον υποβιβασμό, ο γιός της Μαρίας είναι ένας από τους   έξι μεγάλους προφήτες που μετέφεραν το Νόμο του Θεού στους ανθρώπους. Αυτοί είναι  Ο Αδάμ, Ο Νώε,  ο Αβραάμ, Ο Μωυσής, Ο Ιησούς και Ο Μωάμεθ . Ο Ιησούς παρουσιάζεται ως υποδεέστερος μόνο έναντι του   Μωάμεθ, εφόσον ο τελευταίος χαρακτηρίζεται ως η σφραγίδα των προφητών. Το Ισλάμ  Θεωρεί τόσο τον Ιδρυτή του Χριστιανισμού, όσο και τους μαθητές του ως μουσουλμάνους που έζησαν πριν τον Μωάμεθ. [Ισλάμ = υποταγή στο Θεό ] Γράφεται χαρακτηριστικά:

«Όταν ο Ιησούς κατάλαβε την απιστία τους, αναφώνησε: «Ποιος θα είναι ο βοηθός μου στον δρόμο του Κυρίου;» «Εμείς» απάντησαν οι μαθητές του, «θα σε βοηθήσουμε στον δρόμο του Θεού κι εσύ θα ομολογήσεις πως είμαστε μουσουλμάνοι» [Κοράνιο Σούρα Ο Οίκος του Ιμράν 52] .

Το Ισλαμικό κήρυγμα του Ιησού απευθυνόταν στους Εβραίους, απόγονους του Ισαάκ και όχι στους Ισμαηλίτες. Ο Θεός έστειλε στα τέκνα του Ισραήλ  το Μεσσία για να τους διδάξει την υποταγή και τον φόβο στο Θεό αυτοί όμως είτε απίστησαν, είτε διαστρέβλωσαν τα λόγια του. Ο αρχικός Χριστιανισμός ταυτίζεται από το Μωάμεθ με το Ισλάμ, με τον ίδιο τρόπο που οι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης θεωρούνται  από τους Χριστιανούς ως Πρόδρομοι του Χριστιανισμού. Οι μεταγενέστερες δοξασίες και δόγματα που καταγράφονται στο Χριστιανικό Σύμβολο της Πίστεως Θεωρούνται ως  ψευδεπίγραφες προσθήκες και ειδωλολατρία από τους μουσουλμάνους Θεολόγους, με τις οποίες οι χριστιανοί μετέτρεψαν τον ένα Θεό σε τρείς.

Παρά τον υποβιβασμό, Το Κοράνι αποδίδει ευάριθμους τιμητικούς τίτλους στον Ιησού όπως «Προφήτης», «Απόστολος του Θεού και λόγος αυτού» «Μεσσίας» και «δεύτερος Αδάμ». Η υπερφυσική γέννηση του Ιησού είναι μέρος της Ισλαμικής Πίστης. O Ιησούς αποκαλείται Υιός της Μαρίας και όχι υιός κάποιου ανδρός εφόσον ο Θεός τον δημιούργησε όπως τον Αδάμ απευθείας με το Λόγο του και όχι με τη συνεύρεση ανδρός και γυναικός.

«Ο Ιησούς ενώπιον του Θεού είναι σαν τον Αδάμ . Ο Θεός τον έπλασε από χώμα και έπειτα είπε «να γίνει» κι έγινε. [Κοράνιο, Σούρα Ο Οίκος του Ιμράν 59] .

Στο Κοράνι επίσης περιγράφεται η αναγγελία από τον Άγγελο στην Μαριάμ της υπερφυσικής γέννησης του Ιησού. Η Μαρία δεν αναγνωρίζεται βέβαια από τους μουσουλμάνους ως Θεοτόκος, όμως την τιμούν ιδιαίτερα ως την αγνή άσπιλη Παρθένο που υποτάχθηκε στο θέλημα του Θεού και γέννησε τον Μεσσία. Ο Ευαγγελισμός περιγράφεται στη Βίβλο του Ισλάμ ως εξής:

Και είπε ο Άγγελος: «Μαρία, ανάμεσα σε όλες τις γυναίκες ο Κύριος σου εσένα επέλεξε και εσένα φύλαξε αγνή από κάθε κηλίδα. Μαρία, να σέβεσαι τον Κύριο σου ˙  προσκύνα και γονάτισε ενώπιον Του μαζί με όσους προσεύχονται» …. «Μαρία» είπαν οι άγγελοι, «ο Θεός σου αναγγέλλει το Λόγο του. Ο Μεσσίας θα ονομαστεί γιος της Μαρίας, ένδοξος  στον κόσμο τούτο και στον μελλοντικό, ένας από τον Οίκο του Κυρίου» [ Κοράνιο, Σούρα Ο Οίκος του Ιμράν ( Ιωακείμ)  42-43, 45]

Στο Κοράνι αναφέρεται ότι ο Ιησούς ενισχύθηκε στην αποστολή του με το Άγιο Πνεύμα. Γράφεται χαρακτηριστικά:

Δώσαμε στον Ιησού, το γιό της Μαρίας, σημάδι ολοφάνερο της αποστολής του, ενισχύοντας τον με το Άγιο Πνεύμα. [ Κοράνιο, Σούρα η Βούς 87 ]

 Είναι όμως προφανές ότι η έκφραση «Άγιο Πνεύμα» δεν έχει τη σημασία που έχει στο Χριστιανισμό, αλλά δια της εκφράσεως αυτής υπονοείται είτε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, είτε η δημιουργική δύναμη και πνοή του Θεού. Παρά το γεγονός ότι τίποτε το υπερφυσικό δεν αναγνωρίζεται στον Ιησού, το Κοράνι τον περιβάλλει με ιδιαίτερο θαυμασμό. Στο Ιερό βιβλίο γράφεται  ότι ο Ιησούς έκανε θαύματα ήδη από τη βρεφική του ηλικία.

Η Μαρία τους έκανε νεύμα  να ρωτήσουν το βρέφος. « Πώς» ρώτησαν «μπορεί να μιλήσει προς εμάς ένα βρέφος που ακόμα είναι στην κούνια;» «Είμαι δούλος του Θεού» είπε το βρέφος, «και ο Κύριος μου χάρισε τη Βίβλο κάνοντας με Προφήτη. Αποφάσισε να με ευλογεί και με διέταξε να προσεύχομαι και να κάνω ελεημοσύνες όσο ζω» [ Κοράνιο, Σούρα Η Μαριάμ 29-31]

 Προφανής πηγή των θαυμάτων της Βρεφικής και Παιδικής ηλικίας που αναφέρει το Κοράνι  δεν είναι  τα κανονικά ευαγγέλια αλλά τα απόκρυφα. Τα θαύματα της ώριμης ηλικίας του Ιησού όπως θεραπείες λεπρών, τυφλών, αναστάσεις νεκρών και θαυματουργικές σιτίσεις στην έρημο επίσης αναγνωρίζονται ως μέρος της μουσουλμανικής πίστης, όπως αποδεικνύει το απόσπασμα που ακολουθεί:

«Θα πει ο Θεός στον Ιησού: «Γιε της Μαρίας, θυμήσου τις ευεργεσίες Μου προς εσένα και τη μητέρα σου, όταν σε ενίσχυσα με το Άγιο Πνεύμα προκειμένου να μιλήσεις ενώπιον των ανθρώπων, και όταν ήσουν βρέφος στην κούνια και όταν μεγάλωσες. Σου δίδαξα τη Βίβλο, τη Σοφία, τον Μωσαϊκό Νόμο και το Ευαγγέλιο. Έπλασες από χώμα ένα πτηνό και με την άδεια Μου φύσηξες σ’ αυτό και του έδωσες ζωή. Με την άδεια Μου θεράπευσες τον εκ γενετής τυφλό και τον λεπρό, με την άδεια Μου   ανάστησες νεκρούς από τον τάφο. [Κοράνιο, Σούρα «Η Τράπεζα, εδάφιο 110]

Το Ισλάμ δεν αποδέχεται την σταύρωση του Ιησού επειδή τη θεωρεί  ατιμωτική για άνθρωπο του Θεού.  Για να υπερκεράσει την Ιστορία της σταύρωσης, το Κοράνι παρουσιάζει  τη θεωρία της αντικαταστάσεως του Ιησού από κάποιο που του έμοιαζε, πραγματικό ή φανταστικό. Γράφει χαρακτηριστικά το Ιερό Βιβλίο του Ισλάμ:

Και είπαν: «Εμείς σκοτώσαμε το Μεσσία Χριστό, το γιο της Μαρίας, τον Απόστολο του Θεού» Όχι, δεν τον σκότωσαν, δεν σταύρωσαν τον ίδιο, αλλά κάποιον που του έμοιαζε. Όσοι αμφισβήτησαν την άποψη αυτή, παρέμειναν και οι ίδιοι γεμάτοι αμφιβολίες …,Στην πραγματικότητα αυτοί δεν σκότωσαν τον Ιησού, αλλά ο Θεός με τη δύναμη και τη σοφία Του, τον ξαναπήρε κοντά του. [ Κοράνιο, Σούρα οι γυναίκες 157-158]

 Ως αποτέλεσμα της άρνησης της σταύρωσης δεν υπάρχει ούτε θάνατος, ούτε ανάσταση του Ιησού.  Ο Ιησούς αναλήφθηκε ζωντανός κοντά στο Θεό όπως   είχε αναληφθεί ζων ο προφήτης Ηλίας.

 Οι μουσουλμάνοι πιστεύουν στη Δευτέρα Παρουσία του Ιησού, ο οποίος θα επανέλθει για να θριαμβεύσει επί του Aντίχριστου.  Η θέση αυτή δεν καταγράφεται βέβαια στο Ιερό Βιβλίο, αλλά στην Ισλαμική Παράδοση. Μετά την περιφανή του νίκη ο Ιησούς θα πεθάνει και θα ταφεί δίπλα στον Μωάμεθ, στη Μεδίνα σε αναμονή της τελικής κρίσης.

Το Ισλάμ «δανείστηκε»  από τον Χριστιανισμό το πρόσωπο του Ιησού και το μεταποίησε με  τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται στη δική του διδασκαλία.  Για τις θέσεις των δύο μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών στο Χριστολογικό πρόβλημα και όχι μόνο, εύστοχη είναι η παρατήρηση του Αναστάσιου Γιανουλάτου διαπρεπούς καθηγητή Θρησκειολογίας και νυν Αρχιεπισκόπου Αλβανίας: «για πολλούς μουσουλμάνους ο Χριστιανισμός Θεωρείται αλλοιωμένο, παραχαραγμένο Ισλάμ ενώ για πολλούς χριστιανούς το Ισλάμ είναι ένας παραφθαρμένος χριστιανισμός που δεν κατανοήθηκε σωστά».

Βιβλιογραφία

1.       Αναστασίου Γιανουλάτου, Αρχιεπισκόπου Τιράνων και Πάσης Αλβανίας, Ισλάμ Θρησκειολογική Επισκόπηση, Έκδοση Εφημερίδας το Βήμα 2016.

2.       Αναστασίου Γιανουλάτου, Αρχιεπισκόπου Τιράνων και Πάσης Αλβανίας, Ιστορία Επιζώντων Θρησκευμάτων, Έκδοση Εφημερίδας το Βήμα 2016.

3.       Το Κοράνιο, Έκδοση Εφημερίδας το Βήμα 2016.

4.       Mircea Eliade & Ioan P. Couliano Λεξικό των Θρησκειών, Έκδοση Εφημερίδας το Βήμα 2016.

5.       Η Καινή Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας, Έκδοση Αδελφότητας Θεολόγων ο Σωτήρ 1974

6.       Ουάσιγκτον Ίρβινκ, Μωάμεθ, Εκδόσεις Κάκτος 1988