Παρμενίδης και Ηράκλειτος ομοιότητες και διαφορές

Ο Παρμενίδης και ο Ηράκλειτος φαίνεται να έχουν διαμετρικά αντίθετες κοσμοθεωρίες. Κατωτέρω παραθέτουμε συνοπτικά τις κυριότερες διαφορές των δύο. Ελπίζουμε ότι διαμέσου της παράθεσης των αντιθέσεων τους θα αναδείξουμε καλύτερα τις θέσεις τους.

1. Ο Παρμενίδης εμβάθυνε στο είναι, ενώ ο Ηράκλειτος στο γίγνεσθαι. Κατ’ ακρίβεια ο πρώτος προσπάθησε να συλλάβει την αμετάβλητη ουσία της ύπαρξης, ενώ ο δεύτερος είδε στην αέναη μεταβολή την ουσία του κόσμου.

2 Ο Ηράκλειτος στηρίζεται στη διαλεκτική λογική, ενώ ο Παρμενίδης στην τυπική λογική. Ο σοφός της Εφέσου δέχεται ότι οι αντιθέσεις είναι συμπληρωματικές και αποτελούν μια ενότητα, ενώ για τον Ελεάτη είναι αμοιβαίως αποκλειόμενες, αφού η ισχύς της μιας αποκλείει την άλλη και αντίστροφα.

3. Αμφότεροι δυσπιστούν στην εμπειρία των αισθήσεων ως μέσο πρόσβασης στη γνώση, για διαφορετικούς όμως λόγους. Ο Παρμενίδης γιατί παραπλανούν τους ανθρώπους και τους κάνουν να νομίζουν ότι ο κόσμος είναι μεταβλητός και ο Ηράκλειτος γιατί παραπλανούν τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι υπάρχει σταθερότητα στον κόσμο και όχι αέναη μεταβολή.

4. Ο Παρμενίδης δέχεται την ενότητα του κόσμου για να απορρίψει, με την τυπική λογική, την πολλαπλότητα ως αντίφαση. Ο διαλεκτικός Ηράκλειτος δέχεται συμπληρωματικά ενότητα και πολλαπλότητα ως τις αλληλοσυμπληρούμενες όψεις του Όντος. Γνωστή η ρήση του «και εκ πάντων εν και εξ ενός τα πάντα»

5. Ο Παρμενίδης γράφει με έμμετρο λόγο, ενώ ο Ηράκλειτος με πεζά σύντομα αποφθέγματα. Με την αμφισημία των λέξεων του ο Εφέσιος θεωρεί ότι εκφράζει την ουσία του κόσμου που είναι η συμπληρωματικότητα των αντιθέτων. Ο Παρμενίδης γράφει με τη λογική, χωρίς πάθος, με σκοπό να περάσει τα μηνύματα του. Ο Ηράκλειτος εκτός από τη λογική χαρακτηρίζεται από το πάθος των λόγων.

6. Ο λόγος του Παρμενίδη έχει θρησκευτική χροιά αφού διηγείται τη θεϊκή αποκάλυψη. Ο Ηράκλειτος είναι μυστικιστής και αυτό το χαρακτηριστικό διαχέεται στο λόγο του.

7. Ο Παρμενίδης θεωρεί ότι υπάρχει μόνο το τώρα, η στιγμή που συμπυκνώνει την αιωνιότητα. Δεν υπάρχει μεταβολή και κίνηση στον κόσμο του Ελεάτη. Ο κόσμος του Εφέσιου είναι η συνεχής μεταβολή που ρέει πάνω στον άξονα παρελθόν – παρόν – μέλλον.

8. Η επιλογή είναι ή δεν είναι αποτελεί τον πυρήνα της σκέψης των Ελεατών. Ο Ηράκλειτος στη θέση της διάζευξης θέτει το συνδετικό και. Είναι και δεν είναι. Κάτι υπάρχει και δεν υπάρχει ταυτόχρονα. Το είναι και το μη είναι γεννούν την «μετά-πραγματικότητα" του Ηράκλειτου όπου το μόνο αμετάβλητο είναι η μεταβολή.

9.Ο Παρμενίδης αναγνωρίζει ότι οι θνητοί έχουν νου, μολονότι δεν ξέρουν να τον χρησιμοποιήσουν για να φτάσουν στην ορθή κατανόηση. Ο Ηράκλειτος θεωρεί ως στερημένους της νόησης τους πολλούς. Αμφότεροι καταλήγουν στον ελιτισμό και την απαξίωση της γνωστικής ικανότητας του πλήθους. Η ακόλουθη δήλωση του Ηράκλειτου δεν θα εύρισκε τον Ελεάτη διαφωνούντα:

«ου γαρ φρονέουσι τοιαύτα πολλοί, οκόσοι εγκυρεύσιν, ουδέ μαθόντες γινώσκουσιν, εωυτοίσι δε δοκέουσι» Κλήμης, Στρωματείς ΙΙ 8  Δηλαδή.. Όσα η λογική αποκαλύπτει δεν τα καταλαβαίνουν οι πολλοί, ούτε όταν τα συναντούν, ούτε όταν τους τα διδάσκουν. Νομίζουν όμως ότι καταλαβαίνουν

10. Ο Παρμενίδης δίνει έμφαση στη μέθοδο εύρεσης της αλήθειας. Ο Ηράκλειτος εστιάζεται στην γνώση χωρίς να εστιάζει ιδιαίτερα την προσοχή του στο πώς αυτή αποκτάται. Γι’ αυτό και πιθανότατα ο Ελεάτης θα τοποθετούσε τις θεωρίες του σοφού της Εφέσου στα πλαίσια της «δόξας» των θνητών.

11. Αμφότεροι θεωρούν ότι υπάρχει νομοτέλεια που συνέχει τα πάντα και τίποτε και κανείς δεν μπορεί να υπερβεί την τάξη που αυτή καθορίζει.