Η σοφιστική σκέψη ως αντίποδας της Ελεατικής Σχολής

Η μελέτη του κόσμου δια των αισθήσεων, ο ανθρωποκεντρισμός και η σχετικοκρατία είναι χαρακτηριστικά των σοφιστών που έρχονται σε αντίθεση με τον λογικοκρατούμενο κόσμο των Ελεατών. Ο σοφιστής Γοργίας προσπάθησε να γελοιοποιήσει τη θεωρία του Παρμενίδη υποστηρίζοντας τα ακόλουθα που βρίσκονται στον αντίποδα των θέσεων του Ελεάτη στοχαστή:

1. Είτε υπάρχει το μηδέν, ή, διαζευκτικά δεν υπάρχει τίποτε. Η διάζευξη αποδεικνύει τη σχετικότητα των θέσεων, αφού δύο ενδεχόμενα αντιθετικά είναι ανοικτά.

2. Αν υπάρχει κάτι σ’ αυτό τον κόσμο δεν μπορούμε να το γνωρίσουμε, ακόμα όμως και να το γνωρίζαμε δεν μπορούμε να μεταδώσουμε τη γνώση αυτή στους άλλους, γιατί η παρεμβολή του εαυτού μας και των λέξεων  αλλοιώνει το μήνυμα.

3. Σε αντίθεση με τον ενισμό του Παρμενίδη έχουμε αγνωστικισμό, αφού ο Γοργίας αποφαίνεται ότι το Ον δεν είναι ούτε ένα αλλά ούτε και πολλά.

4. Το Ον δεν είναι ούτε γεννητό, αλλά ούτε και αγέννητο.

Ο Σέξτος ο Εμπειρικός παρουσιάζει περιληπτικά την παράδοξη αυτή φιλοσοφία ως εξής:

«Εν γαρ τωι επιγεγραμμένωι Περί του μη όντος ή περί φύσεως τρία κατά το εξής κεφάλαια κατασκευάζει, εν μεν και πρώτον ότι ουδέν έστιν, δεύτερον δε ει και έστιν ακατάληπτον ανθρώποις, τρίτον δε ει καταληπτόν, αλλά το γε ανέξοιστον και ανερμήνευτον τωι πέλας» Προς Λογικούς 65-65 Δηλαδή... Ο Γοργίας στο έργο του Περί του μη Όντος, διατυπώνει τις τρεις ακόλουθες θέσεις. Δεν υπάρχει τίποτε. Δεύτερο, ακόμα και να υπάρχει κάτι αυτό είναι ακατανόητο για τους ανθρώπους. Τρίτο, ακόμα και κατανοητό να θεωρηθεί, είναι αδύνατη η μετάδοση της γνώσης από αυτόν που το κατανόησε στους άλλους.

Η αντιφατική και αλληλοαναιρούμενη αυτή φιλοσοφία δεν οδηγεί πουθενά. Ο οπαδός της οδηγείται σε γνωσιολογικό αδιέξοδο. Η στερεή βάση της Παρμενίδειας λογικής αναιρείται, αλλά τίποτε δεν καλύπτει το κενό γνώσεως που δημιουργείται. Για τον Γοργία δεν υπάρχει αποδεδειγμένη γνώση, αλλά μόνο δοξασίες. Η γνώση μας κατ’ αυτόν δεν είναι παρά λέξεις που οι άνθρωποι έδωσαν στα πράγματα για να κρύψουν, πίσω από αυτές, την άγνοια τους. Είναι ο πατέρας του αγνωστικισμού, με ότι αυτός συνεπάγεται.

Η ρητορική δεν μπορεί να καλύψει την ανεπάρκεια της σκέψεως του πατέρα της Γοργία. Ο εντυπωσιασμός και οι λεκτικές ακροβασίες δεν μπορούν να αποδείξουν τα πάντα σωστά, αλλά και λανθασμένα ταυτόχρονα, κατά την κρίση του ρήτορα. Η γνώση πρέπει να είναι μια δυνατότητα, διαφορετικά ο πολιτισμός καταρρέει. Μπορούμε να δούμε τις σκέψεις του Γοργία ως μια άσκηση στο αδύνατο, ως μια προσπάθεια προσπέλασης του απροσπέλαστου. Η γνώση του αδύνατου είναι ωφέλιμη, γιατί ότι απομένει πέραν αυτού είναι το δυνατό.....

Σημειώσεις
Γοργίας ο Λεοντίνος, 480 π.Χ. - 385π.Χ. Ρήτορας και Σοφιστής. Άλλα έργα εκτός από το "Περί του Μή Όντος" είναι το "Ελένης Εγκώμιον" και "Υπερ Παλαμήδους Απολογία". Κατατρίχεται από άκρατο υποκειμενισμό και πίστη στην αδυναμία πρόσβασης της αλήθειας και της γνώσης αν αυτές υπάρχουν.