Φρυκτωρίες

Η ανάγκη της εξουσίας στην αρχαιότητα για ένα σύστημα  μεταβίβασης σημαντικών μηνυμάτων σε απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων σε ελάχιστες ώρες, δημιούργησε το σύστημα των φρυκτωριών στη δεύτερη προχριστιανική χιλιετία. Η λέξη φρύκτος σημαίνει πυρσός και η φρυκτωρία είναι ένας πυρσός αναμμένος τη νύκτα, σε ένα ψηλό σημείο του εδάφους ή σε μια βουνοκορφή. Το Φως μεταδίδεται στιγμιαία σε μεγάλες αποστάσεις και ένας Πυρσός μέσα στο σκοτάδι μπορεί να γίνει ορατός σε απόσταση δεκάδων χιλιομέτρων, ιδίως αν είναι τοποθετημένος  σε μια βουνοκορφή. Ο αναμμένος πυρσός γινόταν αντιληπτός σε ένα άλλο υψηλό σημείο μιας άλλης βουνοκορφής, όποτε ένας δεύτερος πυρσός άναβε για να μεταφέρει το μήνυμα ακόμα πιο πέρα σε ένα τρίτο σημείο και ούτω καθεξής.

Στην τραγωδία Αγαμέμνων έχουμε περιγραφή του συστήματος των φρυκτωριών. Η Κλυταιμνήστρα μαθαίνει τη καταστροφή της Τροίας μερικές ώρες μετά την πυρπόληση της αλωμένης πρωτεύουσας του Πριάμου. Πώς όμως το φοβερό μήνυμα του θριαμβευτικού για τους Αχαιούς τέλους της δεκάχρονης πολιορκίας, έφτασε στις Πολύχρυσες Μυκήνες από την βορειοδυτική Μικρά Ασία στην Πελοπόννησο σε μερικές ώρες; Στο εύλογο ερώτημα του χορού η Κλυταιμνήστρα περιγράφει το σύστημα που πυρσών που είχαν αναπτύξει οι Αχαιοί για να επικοινωνούν με τη μητροπολιτική Ελλάδα ως εξής:

Ο πρώτος πυρσός άναψε στο όρος Ίδα κοντά στην Τροία. Ο Πυρσός έγινε ορατός στο ακρωτήριο Ερμής της Λήμνου. Η  Φρυκτωρία της Λήμνου μετέδωσε οπτικά  το μήνυμα στη Φρυκτωρία που βρισκόταν στην κορυφή του όρους Άθω.

Λόγω του ψηλού του υψομέτρου που πλησιάζει τα δύο χιλιάδες μέτρα, οι Πυρσοί του όρους Άθω μετέδωσαν το μήνυμα σε μεγάλη απόσταση, στην βόρειο Εύβοια, στην κορυφή Στρουγκίτσα του όρους Μακίστο (1246 μέτρα ύψος). Ο επόμενος σταθμός του φωτεινού μηνύματος της φωτιάς ήταν η Φρυκτωρία του όρους Μεσσάπιο  στην Βοιωτία, μεταξύ Θήβας και Χαλκίδας. Το Μεσσάπιο με υψόμετρο άνω των 1000 μέτρων είχε οπτική επαφή με τον Κιθαιρώνα, βουνό στα όρια Αττικής και Βοιωτίας  πλησίον του Κορινθιακού Κόλπου.

Από την κορυφή του Κιθαιρώνα, ύψους 1412 μέτρων, η Φρυκτωρία μετέδωσε το μήνυμα στο όρος Αραχναίο της Αργολίδας το οποίο είχε οπτική επαφή με τις Μυκήνες. Το φωτεινό μήνυμα πέρασε από επτά σταθμούς και μετέφερε το νικηφόρο μήνυμα σε απόσταση πεντακόσιων χιλιομέτρων σε μερικές ώρες, εντός της ίδιας νύκτας. Πραγματικά ένα αξιοσημείωτο κατόρθωμα.

Το γεγονός ότι το Αιγαίο Πέλαγος είναι κατάσπαρτο από νησιά βοήθησε τη «γεφύρωση» της Θάλασσας με τη φωτιά του Ηφαίστου για  μετάδοση μηνυμάτων. Μετά την παράδοση του Δούρειου Ίππου στους Τρώες, ο στόλος των Αχαιών προσποιούμενος ότι έφευγε, κρύφτηκε στο Αθέατο από τους Τρώες μέρος της νήσου Τένεδου . Στην ψηλότερη κορυφή του μικρού νησιού στήθηκε Φρυκτωρία που μετάδωσε το μήνυμα της άλωσης στο στόλο που καραδοκούσε να επιστρέψει. Πώς έγινε αυτό; Αμέσως μετά την κατάληψη των στρατηγικών σημείων της πόλης, οι σύντροφοι του  Οδυσσέα άναψαν πυρσό στο ψηλότερο μέρος του κάστρου της Τροίας. Στιγμιαία το μήνυμα μεταδόθηκε στην Τένεδο και από την Τένεδο στο στόλο που καραδοκούσε. Σε ελάχιστο χρόνο τα Ελληνικά καράβια επέστρεψαν και η καταστροφή της πόλης του Πριάμου ολοκληρώθηκε.    

Πέραν των έξι αιώνων από την καταστροφή της Τροίας, ο Θουκυδίδης αναφέρει τη χρήση των φρυκτωριών κατά τη διάρκεια του πελοποννησιακού πολέμου. Σύμφωνα με το μεγάλο ιστορικό οι Φρύκτοι διαχωρίζονταν σε φίλιους και πολέμιους. Αν για παράδειγμα πλησίαζαν αντίπαλοι, τότε οι Αθηναίοι το γνώριζαν μέρες πριν φτάσουν, γιατί οι φρυκτωροί στρατιώτες κινούσαν άτακτα τους πυρσούς δεξιά και αριστερά σε σημαντική απόσταση. Αν έρχονταν φίλοι  οι Πυρσοί ήταν ακίνητοι. Ήταν κάτι σαν σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης…

Οι Φρυκτωρίες χρησιμοποιήθηκαν και στο Μεσαίωνα. Στο Βυζάντιο, οι φρυκτωροί στρατιώτες ονομάζονταν καμινοβιγλάτορες. Όταν ήταν νύκτα μετέδιδαν μηνύματα με δυνατές φωτιές. Όταν ήταν μέρα οι πυρσοί έβγαζαν πυκνό καπνό.

Υπάρχει και μαρτυρία για ένα πρωτόγονο σύστημα αναπαράστασης γραμμάτων, κάτι σαν ένα κώδικα Μόρς σε εμβρυική μορφή…

Σε κάθε περίπτωση η ευρηματικότητα της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας είναι αξιοσημείωτη…