Λόγοι του Ηράκλειτου Μέρος Δ

6)ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Μετεωρολογικά Β2 355^α  13

« Ο ήλιος... είναι νέος κάθε μέρα »

Υπάρχει η αέναη και μονόδρομη ροή του χρόνου. Κανένας δεν μπορεί να γυρίσει στο παρελθόν και να ξαναζήσει ένα γεγονός για δεύτερη φορά. Ο χρόνος είναι το μέτρο της κίνησης. Χωρίς κίνηση δεν υπάρχει χρόνος.Το σύμπαν κινήται. Κινούνται τόσο τα μέρη όσο και το σύνολο. Είμαστε μέρος του όλου, μετέχουμε της κίνησης. Οστόσο ο Λόγος*, ο Συμπαντικός νους είναι ακίνητος διότι βιώνει την αιωνιότητα, όλες τις στιγμές ως ένα αιώνιο παρόν.

Κάθε καινούρια μέρα , κάθε νέα στιγμή μπορεί να ειδωθεί σαν μια καινούρια αρχή, ένα νέο μονοπάτι που οδηγεί στην γνώση. Τίποτε δεν είναι στατικό, όλα μεταβάλλονται και οστόσο όλα μένουν , σε ένα βαθύτερο επίπεδο αμετάβλητα παρά την μεταβολή τους. Κάθε μέρα γεννιέται ένας νέος ήλιος , που μεταβάλλεται από στιγμή σε στιγμή μέσα από τις θερμοπυρηνικές του αντιδράσεις. Ο ήλιος της σημερινής μέρας δεν είναι ο ίδιος με αυτόν της χθεσινής ούτε θα είναι ο ίδιος με αυτό της αυριανής. Καθώς περνά ο χρόνος, όλο και μεγαλύτερο μέρος του υδρογόνου του μεταστοιχειώνεται σε ήλιο, απελευθερώνοντας τεράστιες ποσότητες ενέργειας, μέρος της οποίας ζωογονεί τη γή. Όστοσο υπάρχει η διαχρονική συνέχεια της πορείας κάθε άστρου μέσα στο σύμπαν. Από την γέννηση του ως το θάνατο, ο ήλιος είναι ένα άστρο σε συνεχή μεταβολή. Η συνέχεια αυτή , δείχνει ότι παρά την μεταβολή είναι το ίδιο πράγμα σε ένα βαθύτερο επίπεδο.

     Η μεταβολή βρίσκεται και στο ανθρώπινο επίπεδο. Ένα δεκάχρονο παιδί μεταβάλλεται σταδιακά. Σε εξήντα χρόνια θα είναι γέρος. Σε βαθύτερο επίπεδο όμως είναι το ίδιο άτομο.

     Η ρόη του ποταμού συμβολίζει την αέναη, μονόδρομη κίνηση του χωροχρόνου από το παρελθόν προς το μέλλον. Η κίνηση αυτή δεν μπορεί να σταματήσει ούτε να αντιστραφεί. Αυτό γιατί υπακούει στο φυσικό νόμο. Η σύγχρονη φυσική ορίζει ότι η εντροπία ενός συστήματος αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου, οδηγώντας το στην μέγιστη δυνατή αταξία. Γιαυτό δεν μπορεί να αντιστραφεί το βέλος της πορείας του χρόνου. Κάθε μέρα στον ποταμό κυλούν διαφορετικά νερά. Οστόσο, όμως είναι η ίδια κοίτη που οριοθετεί το ρεύμα του ύδατος.Ο Ηράκλειτος διαισθητικά προσεγγίζει την αλήθεια, ότι τα πάντα ταυτόχρονα μεταβάλλονται και οστόσο παραμένουν τα ίδια. Ακούγεται παράξενο και αντιφατικό, αφού κάθετι είναι και δεν είναι αμετάβλητο.

*

Λόγος: ενιαία κοσμοθεωρία, ο βασικός νόμος που προσδιορίζει την υλοποίηση και την ροή του σύμπαντος.

Ο ΛΟΓΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟ
ΑΠΟΦΑΤΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ( ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ )	ΘΕΤΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ
1) ΘΕΟΣ 2) ΜΟΝΟ ΦΥΣΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ 3) ΕΝΑ ΥΛΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 4) ΜΙΑ ΙΔΙΟΤΗΤΑ 5) ΕΝΑ ΠΝΕΥΜΑ , ΜΙΑ ΑΥΛΗ ΟΝΤΟΤΗΤΑ 6) ΝΟΥΣ 7) ΦΩΤΙΑ ΚΕΝΟ	ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΠΕΔΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ (ΑΘΑΝΑΣΙΑ) ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΣΥΝΘΕΣΗ ΣΚΕΨΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ ΡΟΗ ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΑΡΜΟΝΙΑ

Πίστευε ο Ηράκλειτος ότι ο ήλιος άναβε την ημέρα και έσβηνε τη νύκτα; Πιστεύω ότι η αναφορά είναι συμβολική. Ο αιώνιος ημερονύκτιος κύκλος πρέπει να κρύβεται πίσω από το συμβολισμό. Μέρα και νύκτα, φως και σκοτάδι , ήλιος και μη ήλιος , αντίθεση και βαθύτερη ενότητα των αντιθέτων.

Φύση: Όλα τα μη ανθρώπινα.

Φυσικοί φιλόσοφοι: Πρώτοι ξεπέρασαν την μυθική θρησκευτική ερμηνεία του κόσμου και έθεσαν τις βάσεις της Φυσικής Επιστήμης. ( Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης )

 Ηράκλειτος: Τα ανθρώπινα όντα είναι εκδηλώσεις των φυσικών διαδικασιών , που εμπεριέχουν τον Λόγο

36) Κλήμης, Στρωματείς VΙ 16

«Για τις ψυχές είναι θάνατος να γίνονται νερό, για το νερό είναι θάνατος να γίνεται γη. Από τη γη γίνεται το νερό και από το νερό η ψυχή »

και

118) Στοβαίος, Ανθολόγιον Ι  17

«Η ξηρή ψυχή είναι η σοφότερη και η καλύτερη »

και

117) Στοβαίος, Ανθολόγιον V  7

« Ο μεθυσμένος οδηγείται από ένα αμούστακο παιδί, παραπατώντας και μη ξέροντας πού πηγαίνει, με τη ψυχή του υγρή »

Συμβολική πορεία ελευθερίας, πνευματικής ανύψωσης και τελειοποίησης. Από το ανώτερο επίπεδο ( ψυχή ) πέφτουμε στο υγρό και ακόμα πιο κάτω στο γήινο επίπεδο. Ότι όμως κατεβαίνει δυνητικά μπορεί να ανεβεί. Αντιστρέφοντας τα προηγούμενα φτάνουμε ξανά στη ξηρή ψυχή, που κατά τον Ηράκλειτο αντιπροσωπεύει το ψηλότερο επίπεδο τελείωσης. Καταλύτης αλλαγής η φωτιά. Με την θερμότητα της σε φυσικό επίπεδο μπορούμε , με την εξάχνωση να διώξουμε την υγρασία και να κάνουμε ένα σώμα πιο ξήρο.Σε πνευματικό επίπεδο, η φωτιά , ο πυρφόρος λόγος, οδηγεί στην συμπαντική σοφία. Ο άνθρωπος που ξηραίνει τη ψυχή του μεταφέρεται από την ιδιωτική αντίληψη, στη γνώση.

Ομοιότητα ανάμεσα στις διδαχές του Ηράκλειτου και του Ερμή του Τρισμέγιστου. Ο Ηράκλειτος δεν θεωρεί την φύση ψευδαίσθηση, αλλά ζωντανή ένθεη ουσία, που μπορεί μέσω της μεταστοιχείωσης να οδηγήσει στην τελείωση. Παράβαλε : Η φιλοσοφική λίθος των αλχημιστών. Η τελευταία, σε φυσικό επίπεδο, μπορούσε να μεταστοιχειώσει τα αγενή μέταλλα σε χρυσό. Σε ανθρώπινο επίπεδο η μεταστοιχείωση, ισοδυναμή με την μεταμόρφωση του αδαούς σε μύστη. Είναι η πορεία από την άγνοια προς τη γνώση.

Η πορεία της ψυχής προς την τελείωση: Από την υγρή κατάσταση, που συμβολίζει την ατέλεια , διαμέσου της εκπύρωσης , που συμβολίζει την πορεία προς τη γνώση, φθάνει στην ξηρή κατάσταση που συμβολίζει την ωριμότητα και τη σοφία. Η ζεστή και ξηρή ψυχή είναι ευφυής και σοφή.

      Ο μεθυσμένος αντιπαράδειγμα σοφίας. Κατά τη διάρκεια της μέθης υγρασία έχει καταλάβει τη ψυχή του ανθρώπου, τόσο κυριολεκτικά όσο και συμβολικά. Όταν απελευθερωθεί από την επίδραση του αλκοόλ η ψυχή του θα είναι σοφότερη. Η αντίληψη του για την πραγματικότητα συγκεχυμένη. Η μέθη οδηγεί στην άγνοια. Όπως ένας μεθυσμένος παραπατά και δεν έχει σαφή αντίληψη του περιβάλλοντος κόσμου, έτσι και οι άνθρωποι που αγνοούν την συμπαντική σοφία είναι σαν χαμένοι στις παραισθήσεις τους.  Αν δεν ψηθεί στο καμίνι της αναζήτησης του Λόγου, αν δεν αποβάλει την υγρασία, θα μείνει στην απομόνωση του ιδιωτικού του κόσμου. Ο ύπνος και η μέθη, συμβολίζουν την υποχώρηση του λογικού κόσμου, και την κυριαρχία του ασυνείδητου. Το ίδιο θα μπορούσε να λεχθεί και για το θάνατο. (αποσπ. 36 ) Ο μύθος της Δήμητρας που  ψήνει στη φωτιά τον πρίγκηπα Δημοφώντα για να τον κάνει αθάνατο, αν ειδωθεί σε συμβολικό επίπεδο, φανερώνει την μύηση στην πραγματική γνώση και σοφία. Η θεά για να κάνει τη ψυχή του ξηρή, τον υποβάλλει σταδιακά σε επαφή με το έλλογο πύρ. Αυτό θα αποβάλει την υγρασία, θα οδηγήσει τον πρίγκιπα στην αληθινή σοφία.

       Στον υλικό κόσμο, αν δεκτούμε ότι η ψυχή συμβολίζει την αέρια κατάσταση, τότε η υγρή και η στερεά κατάσταση είναι διαδοχικές καταστάσεις χαμηλότερης ενέργειας και μεγαλύτερης ζεύξης μεταξύ των μορίων. Ο θάνατος, σε υλικό επίπεδο, συμβολίζει την πτώση σε καταστάσεις χαμηλότερης ενέργειας. Ο καταλύτης της μεταβολής κατάστασης είναι το πύρ , δηλαδή η ενέργεια που προστιθέμενη ή αφαιρούμενη στις κατάλληλες για κάθε υλικό ποσότητες, μπορεί να μεταβάλει την κατάσταση του.

      Η ξηρή, διάπυρη ψυχή κατά τον Ηράκλειτο είναι σοφότατη και άριστη.  Όταν γίνεται υγρή πεθαίνει, όμως δεν εξαφανίζεται. Στο κόσμο της ατέλειωτης αλλαγής του Εφέσιου σοφού δεν υπάρχει τέλος. Ο θάνατος σημαίνει χάσιμο ενέργειας, όμως αυτό δεν αποκλείει την αντίστροφη πορεία, αφού ανήφορος και κατήφορος είναι το ίδιο πράγμα. Συζητήσιμο είναι πάντως αν επιβιώνει η ανθρώπινη ατομικότητα, ή η συμπαντική ολότητα. Μάλλον το δεύτερο, χωρίς να αποκλείουμε το πρώτο, που δεν υποστηρίζεται επαρκώς από τα λίγα αποσπάσματα που έχουν διασωθεί.  

96) Πλούταρχος, Συμποσιακών προβλημάτων IV 4, 3, 669^α

«Τα πτώματα των νεκρών πιο πολύ κι από τις κοπριές πρέπει να τα  πετάξει κανείς».

Ότι έχει κάνει τον κύκλο του και έχει ξεπεραστεί πρέπει να το αφήνει κανείς πίσω. Εμμονή σε ξεπερασμένες καταστάσεις απλώς ανακυκλώνει τα αδιέξοδα. Το παρελθόν δεν επανέρχεται. Δεν πρέπει να προσκολούμαστε σε αυτό αλλά να προχωρούμε στο μέλλον.

Εφόσον η διδασκαλία του Ηράκλειτου είναι η συνεχής κίνηση, είναι φυσικό να απεχθάνεται τους νεκρούς, η ακινησία των οποίων φαίνεται να αντικρούει τη διδαχή του. Η ακινησία του νεκρού,  συμβολίζει σε φυσικό επίπεδο τη στατικότητα, σε πνευματικό τη στειρότητα, την εμμονή σε αμετάβλητα δόγματα, σε ίδεες αποστεωμένες και όμως κατεστημένες επειδή εξυπηρετούν συμφέροντα ισχυρών κύκλων. Όπου όμως επικρατεί ο δογματισμός τότε έρχεται ο μεσαίωνας, δηλαδή ο θάνατος του πολιτισμού, το τέλμα. Η πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη χρειάζεται σύγκριση και σύγκρουση ιδεών, ανταλλαγή και κίνηση σκέψεων , πορεία και αναζήτηση της αλήθειας και της γνώσης. Ο πόλεμος, δηλαδή η γόνιμη σύγκρουση των αντιθέτων, είναι πατήρ και του πολιτισμού. Ας διώξουμε μακριά το δογματισμό και τη στατικότητα. Είναι τόσο βλαβερά για την υγεία μας όσο και τα άθαφτα σώματα των νεκρών.

Το απόσπασμα, αν ειδωθεί από την προοπτική της ορφικής διδασκαλίας, που είναι δυιστική, δείχνει την περιφρόνηση του υλικού σώματος το οποίο θεωρείται ευτελές. Η φυλακή της ψυχής, η φθαρτή σάρκα, δεν δικαιούται καμμιάς ταφικής τιμής. Η αποσύνθεση της προκαλεί αηδία. Ο θάνατος του σώματος θεωρείται από τους ορφικούς ως αναγέννηση της ψυχής που ελεύθερη από την φυλακή της επιστρέφει στην φυσική της κατάσταση. Κατ’ αντιστοιχία η γέννηση του σώματος είναι προσωρινός θάνατος και υποβιβασμός της ψυχής που εγκλείεται στο χονδροειδές υλικό σώμα. Ας πετάξουμε μακριά την κατεστραμμένη υλική φυλακή της ψυχής, αφήνοντας την τελευταία ελεύθερη στη φυσική της κατάσταση.

33)Κλήμης, Στρωματείς V 116

«Νόμος είναι και το ν’ ακολουθεί κανείς τη γνώμη του ενός»

και

49)Γαληνός, περί διαγνώσεως σφυγμών VIII 777

«Για μένα ο ένας ισοδυναμεί με χιλιάδες, αν είναι άριστος.»

Το «και» προσδιορίζει ότι δεν είναι μόνο αυτό ο Νόμος. Ο Ηράκλειτος, υποστηρίζει την ηγεμονία του ενός, αν και όταν αυτός είναι προικισμένος με την ανάλογη σοφία. Σε αυτή την περίπτωση, ο σοφός ισοδυναμεί με χιλιάδες απλούς ανθρώπους, αφού οι τελευταίοι στηρίζονται στην καθοδήγηση και τη σοφία του ηγέτη για να επιβιώσουν. Ο λαός υπογράφει  Κοινωνικό συμβόλαιο.Τα άτομα εκχωρούν μέρος των ελευθεριών τους για να λειτουργήσει η κοινωνία. Οι νομοθέτες και άρχοντες πρέπει να είναι φιλόσοφοι. Οι νόμοι θα πρέπει να σέβονται την ανθρώπινη ελευθερία. Σκοπός τους η υποβοήθηση των πολιτών να φτάσουν στην αυτογνωσία. Το νομικό σύστημα πρέπει να είναι ακριβοδίκαιο. Θα πρέπει να βασίζεται στην αρχή της αρμονίας των αντιθέτων τάσεων.

      Ο Ηράκλειτος δεν νομοθέτησε για τους συμπολίτες του. Προσπάθησε να φτάσει στην αυτοπραγμάτωση σε ατομικό επίπεδο. Θεώρησε πιο σημαντικό για τον ίδιο να αφιερωθεί στην προσωπική του ολοκλήρωση παρά να ασχοληθεί με τα κοινά. Ίσως να θεωρούσε το πρώτο προϋπόθεση για το δεύτερο. Στην συγκεκριμμένη στιγμή, δεν κατείχε την γνώση και τον συμπαντικό Νόμο, άρα ήταν ανέτοιμος να νομοθετήσει για τους συμπολίτες του

Η φιλοσοφία του Ηράκλειτου υπάρχει στους τραγικούς και συνδέεται με τις απόψεις του περί σωστής διακυβέρνησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Αντιγόνη του Σοφοκλή. Στην τραγωδία αυτή βλέπουμε την αντίθεση μεταξύ των πανανθρωπίνων νόμων και αξιών που εκπροσωπεί η Αντιγόνη  και του νόμου του Κρέοντα που υποκρύπτει πολιτική σκοπιμότητα. Σύγκρουση μεταξύ του διαχρονικού  και του εφήμερου , του συνολικού με το μερικό, του προσωπικού συμφέροντος του ενός (Κρέοντα ) με την ηθική τάξη της κοινωνίας.

      Είναι φανερό ότι ο νόμος της αρμονίας των αντιθέτων τάσεων ( αρμονική αντίθεση ) υπάρχει στις τραγωδίες του Ευριπίδη. Παραδείγματα αρμονικής αντίθεσης:Πενθέας – Διόνυσος , Ιππόλυτος και Φαίδρα κλπ. Η σύγκρουση εκτονωνόταν με την τελική κάθαρση που έφερνε την αρμονία ( ανακούφιση )

Ο Ηράκλειτος δεν φταίει αν οι ολιγαρχικοί χρησιμοποίησαν τα αποσπάσματα του για να στηρίξουν απολυταρχικά καθεστώτα. Ο Εφέσιος φιλόσοφος θέτει σαφείς προϋποθέσεις σοφίας, για τους ηγεμόνες που οι τύρρανοι και οι δικτάτορες όλων των εποχών συνήθως δεν έχουν. Οι τελευταίοι, συνήθως καταλαμβάνουν την εξουσία βίαια, και όχι με κοινή συναίνεση. Επιπλέον εξυπηρετούν τα στενά συμφέροντα τους, παραγνωρίζοντας τα συμφέροντα του λαού τους.

62) Ιππόλυτος ,Έλεγχος ΙΧ 10

«Αθάνατοι θνητοί, θνητοί αθάνατοι, ζώντας αυτοί το θάνατο εκείνων και πεθαίνοντας εκείνοι τη ζωή των άλλων.»

Η ζωή και ο θάνατος είναι ένας κύκλος , μια ενότητα , μια αιώνια κυκλική διαπάλη. Πως μπορεί ο Ηράκλειτος να αναφέρεται σε αθάνατους θνητούς; Τι δε σημαίνει η έκφραση θνητοί αθάνατοι; Μήπως πεθαίνουν οι θεοί; Με βάση την ορφική και την πυθαγόρεια θεωρία, η γήινη ζωή , είναι θάνατος για την αθάνατη ψυχή, επειδή αυτή υποχρεώνεται να ζήσει φυλακισμένη στο θνητό σώμα. Το σώμα κατά κάποιο τρόπο είναι ο τάφος της ψυχής. Ο άνθρωπος – ψυχή είναι θνητός θεός, προσωρινά φυλακισμένος στο σάρκινο σώμα. Ο άνθρωπος που πεθαίνει είναι αθάνατος θνητός, γιατί περιέχει μέσα στην ίδια την οντότητα την φθορά και την αφθαρσία. Η φθορά είναι το σώμα που αποσυντίθεται, η αφθαρσία είναι η  ψυχή, που επιτέλους απελευθερώνεται από το σάρκινο περίβλημα. Η ανθρώπινη οντότητα περιέχει μέσα της την αντίθεση ζωής και θανάτου.

Ο άνθρωπος, αν και θνητός εμπεριέχει την δυνατότητα να γίνει θεός. Υπό αυτή την έννοια οι μύστες, που κατορθώνουν να ενωθούν με το Λόγο, γίνονται αθάνατοι θνητοί, θεάνθρωποι. Από την άλλη η αναφορά σε θνητούς αθάνατους, δηλαδή σε θεούς που πεθαίνουν θυμίζει τον Διόνυσο. Ο θεός αυτός πέθανε και αναστήθηκε. Η ίδια η φύση, με τον αέναο κύκλο των εποχών, είναι μια ατέλειωτη επανάληψη ζωής και θανάτου.

Τολμώντας μια επέκταση, βασιζόμενη στον νόμο της ταύτισης των αντιθέτων, λέγω ότι άνθρωπος και θεός , θνητός και αθάνατος είναι οι δύο όψεις του ιδίου πράγματος. Ούτε θεός νοείται χωρίς τον άνθρωπο, ούτε άνθρωπος χωρίς τον θεό.Όλες οι θρησκείες που αναφέρονται σε δημιουργία των ανθρώπων από τους Θεούς, δεν εξηγούν γιατί οι Θεοί δημιουργούν τους ανθρώπους. Μήπως γιατί αισθάνονται υπαρξιακή μοναξιά χωρίς αυτούς; Από την άλλη ένας Θεός έχει υπόσταση, όσο υπάρχουν άνθρωποι που  πιστεύουν στην ύπαρξη τους. Η αθανασία ορίζεται ως το αντίθετο της θνήτοτητας και αντίστροφα. Η ανθρωπ’οτητα  και η Θεότητα σαν δύο ξεχωριστές όψεις της ίδιας εικόνας.

119) Στοβαίος, Ανθολόγιον IV   40,  23 

«Το ήθος για τον άνθρωπο είναι ο προστάτης θεός του»

Ο χαρακτήρας του ανθρώπου καθορίζει τη μοίρα του.Ο χαρακτήρας του ανθρώπου καθορίζεται από τον εσωτερικό του «δαίμονα » μια τάση που έχει μέσα του και σε σημαντικό βαθμό καθορίζει τη μοίρα του. Μπορεί ο άνθρωπος να αλλάξει τη μοίρα του ή ισχύει το «Αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα; », Αν πιστέψουμε το παράδειγμα του Οιδίποδα, είναι φανερό ότι δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε το πεπρωμένο μας.          Αυτή η απαισιόδοξη άποψη όμως δεν πρέπει να είναι σωστή. Η μοιρολατρία ως φιλοσοφία είναι απαράδεκτη.Ο χαρακτήρας μας προσδιορίζει τη μοίρα μας. Η πραγματική ανθρώπινη φύση είναι η μοίρα μας. Αν μπορούμε με τη γνώση να τη αλλάξουμε, αλλάζουμε και τη μοίρα μας.

      Οι αρχαίοι πίστευαν, ότι ο δαίμων ήταν το προσωπικό πνεύμα, κάτι σαν φύλακας άγγελος, που πρόσεχε ένα άνθρωπο. Αν το πνεύμα ήταν καλό τότε εξασφάλιζε την ευτυχία στον προστατευόμενο άνθρωπο, εξού και η ευτυχία λεγόταν ευδαιμονία.Επεκτείνοντας την πιο πάνω δοξασία, ο Ηράκλειτος ταυτίζει το ήθος και το χαρακτήρα ενός  ανθρώπου, με τον προστάτη θεό του. Ένας ηθικός, νοήμων , σόφος άνθρωπος, που μετέχει του συμπαντικού λόγου, έχει εξασφαλίσει την προσωπική του ευδαιμονία. Η σοφή  ψυχή του, τον οδηγεί στον σωστό δρόμο. Το αντίθετο μπορεί να λεχθεί  για τον άσοφο άνθρωπο. Η προσωπική μιζέρια της ψυχής του καθορίζει την μοίρα του, οδηγώντας τον στην κακοδαιμονία.

      Πως θα αλλάξουμε τη μοίρα μας και τη ζωή μας;  Αλλάζοντας τον τρόπο που βλέπουμε τη ζωή. Επαναπροσδιορίζοντας οι ίδιοι τα όρια των δυνατοτήτων μας. Διατηρώντας μέσα μας την ελπίδα για πράγματα που φαίνονται ανέλπιστα. Όποιος δεν ελπίζει δεν πρόκειται να βρει το ανέλπιστο μας λέει ο  Ηράκλειτος.

      Το πιο σπουδαίο μυστικό που λίγοι το ξέρουν, είναι ότι τα πάντα αρχίζουν και τελειώνουν μέσα στο κεφάλι μας. Μπορεί σίγουρα να χάσουμε μια ή περισσότερες μάχες. Τον πόλεμο όμως θα τον χάσουμε μόνο αν συνθηκολογήσουμε. Αν παραδεκτούμε μόνοι μας ήττα. Αν έχουμε υπομονή , επιμονή και χρησιμοποιούμε το μυαλό μας συνεχώς για να πετύχουμε τους στόχους μας τότε σίγουρα η μοίρα μας θα είναι καλύτερη. Ακόμα και όταν όλα φαίνονται χαμένα, υπάρχει ελπίδα αν συνεχίσουμε την προσπάθεια. Μην ξεχνάτε ότι το πιο βαθύ σκοτάδι είναι λίγο πριν την αυγή.

78) Ωριγένης, Κατά Κέλσου VI  12

« η ανθρώπινη φύση δεν κατέχει την γνώση, αλλά η θεία την έχει »

Η ανθρώπινη αντίληψη είναι στενή,  αποσπασματική, στερείται ενόρασης, έχει μια μερική άποψη για τη γνώση σε αντίθεση με τη θεία . Για να φτάσει ο άνθρωπος στη γνώση πρέπει να αφυπνιστεί ταυτίζοντας το μερικό εγώ του με το συμπαντικό εγώ . Η ένωση αυτή οδηγεί τον άνθρωπο σε μια πρωτόγνωρη αντίληψη της πραγματικότητας. Η προοπτική με την οποία βλέπει τον κόσμο πλαταίνει πρωτόγνωρα.Δεν βλέπει τον κόσμο εξωτερικά, υποκειμενικά ως άνθρωπος,αλλά αντικειμενικά ως μέλος του σύνολου κόσμου. Οι αισθήσεις του αφυπνίζονται, πλημμυρίζει με φως, βιώνει την γνώση ενορατικά. Η αφύπνιση αυτή μας θυμίζει την αντίστοιχη διδασκαλία του Βούδα.

107) Σέξτος Εμπειρικός, VII  126

«Είναι κακοί μάρτυρες τα μάτια και τα αυτιά για τους ανθρώπους που έχουν βάρβαρες ψυχές »

και

55)Ιππόλυτος, έλεγχος ΙΧ 9

« Όσα μπορεί κανείς να τα δει, να τ’ ακούσει, να τα μάθει, αυτά εγώ τα προτιμώ.

και

34)Κλήμης, Στρωματείς V 116:

Όσοι δεν μπορούν να κατανοήσουν ( τον αληθινό λόγο) όταν τον ακούν μοιάζουν με κουφούς. Γιαυτούς μαρτυρεί το ρητό « παρόντες απόντες »

Οι αισθήσεις μπορούν να αποβούν πηγή γνώσης για ψυχές που έχουν την προπαίδεια και την καλλιέργεια, να τις χρησιμοποιούν για να μαθαίνουν. Που μπορούν να δουν ενορατικά  και να βιώσουν, όχι μόνο να νοήσουν τη γνώση.Αντίθετα «βάρβαρες» ψυχές με φτωχό πνευματικό κόσμο και βιώματα, μετουσιώνουν τα μηνύματα των αισθήσεων με βάση τα καλούπια του φτωχού πνευματικού τους κόσμου. Εκεί που ο καλλιεργημένος βλέπει την ομορφιά , ο ακαλλιέργητος βλέπει την χυδαιότητα. Ακόμα εκεί που ο καλός άνθρωπος βλέπει τον αδύνατο συνάνθρωπο του με οίκτο και συμπόνια, ο αδίστακτος βλέπει ακόμα μια ευκαιρία επιβολής του . Εκεί που ο ευαίσθητος άνθρωπος βλέπει την αδικία, ο εκμεταλευτής βλέπει ευκαιρίες για περισσότερη εκμετάλλευση. Όταν ο φιλάνθρωπος σκέφτεται τρόπους για να ικανοποιήσει τις αφόρητες ανθρώπινες ανάγκες, την πείνα, την ανέχεια, ο κυνηγός του κέρδους σκέφτεται πως να τις αξιοποιήσει για να μεγιστοποιήσει το δικό του όφελος.  Ο φιλειρηνιστής, δίκαια βλέπει τον πόλεμο ως κατάρα. Από την άλλη οι βιομηχανίες και οι έμποροι των όπλων υποδαυλίζουν τις συγκρούσεις για να αυξήσουν τα προσωπικά τους κέρδη. Όσοι αγαπούν τη μητέρα γη, βλέπουν την καταστροφή του περιβάλλοντος, λόγω της ανεξέλεκτης ανάπτυξης ως κατάρα. Αυτοί που πατρονάρουν την καταστροφή αυτή, την ονομάζουν ανάπτυξη γιατί βραχυπρόθεσμα έχουν κέρδη. Γενικά όσοι έχουν βάρβαρες ψυχές βλέπουν και ακούουν μόνο μέσα από την προοπτική του εγώ. Είναι σαν να παραμορφώνουν οι αισθήσεις τους την πραγματικότητα. Η ακοή και η όραση τους είναι κακοί και αναξιόπιστοι μάρτυρες. ( Κυρίως για τους άλλους )

        Οι αισθήσεις δίνουν αρκετό ακατέργαστο υλικό. Από εκεί και πέρα πρέπει να υπάρχει ο νους που θα οργανώσει τις παρατηρήσεις , θα τις μετουσιώσει σε γνώση. Διαφορετικά, αν ακούς και βλέπεις αλλά δεν μπορείς να νοήσεις, μοιάζεις με αυτόν που είναι κουφός , ή τυφλός , ή υπνωτισμένος. Είναι σαν να είσαι απών, σαν να μην άκουσες τίποτε, αν και όλα γίνονται μπροστά σου.

     Κατ’ επέκταση: Η όραση του κόσμου από τον αμύητο είναι περιορισμένη. Ο μυημένος με την ενόραση έχει ευρεία αντίληψη της πραγματικότητας. Ο αμύητος ακούει αλλά δεν καταλαβαίνει, βλέπει αλλά δεν βλέπει, σκέφτεται αλλά δεν νοεί.  Αυτό θυμίζει τη ρήση « ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω» . Ακόμα μια χριστιανική ρήση φαίνεται μη πρωτότυπος, αφού η ομοιότητα της με το απόσπασμα 34 είναι καταπληκτική.

( Με αυτό δεν ισχυρίζομαι ότι Ηράκλειτος και Χριστός έλεγαν τα ίδια πράγματα. Αλλά ότι είχαν την κοινή πεποίθηση ότι πολλοί ακούουν, αλλά λίγη κατανοούν τη σοφία. Στο συγκεκριμμένο θέμα είναι φανερό ότι ο Ηράκλειτος προηγήθηκε 6 ολόκληρους αιώνες. )

127)Hippokrates deu carnib. 2 [ VIII  584  L] :

«Αυτό που αποκαλούμε «θερμό» φαίνεται πως είναι αθάνατο και πως κατανοεί τα πάντα, πως βλέπει και ακούει και γνωρίζει όλα τα πράγματα παρόντα και μέλλοντα. Αυτή η ετερότητα,δηλαδή η πολυμέρεια του όλου, όταν τα πάντα αναταράκτηκαν, ξεχώρισε στην απώτατη τροχιά και μου φαίνεται πως έγινε αυτό που οι παλιοί αποκαλούσαν αιθέρα».

Από τα 4 στοιχεία που αποτελούν το σύμπαν ( γη, νερό , αέρας και φωτιά ), η φωτιά είναι το σημαντικότερο, αφού μπορεί να μεταλλάξει τα υπόλοιπα ( βασικά να ατμοποιήσει το νερό σε φυσικό επίπεδο , σε μεταφυσικό να μετατρέψει μιαν ανώριμη υγρή ψυχή σε ξηρή ). Η φωτιά του μυαλού , το πάθος για γνώση και προσέγγιση του συμπαντικού νού , του λόγου δηλαδή , οδηγεί στην μνημοσύνη, δυναμώνει τη διάνοια , οδηγεί σε ευρύτερη αντίληψη της πραγματικότητας, με υπέρτατο όριο την αντίληψη ότι «τα πάντα είναι ένα» . Η υπέρτατη γνώση είναι η ένωση , σύνδεση, συσσωμάτωση , συνύπαρξη , συναντίληψη του ανθρώπινου εγώ με το πανανθρώπινο είναι.  Η υπέρτατη διάνοια του σύμπαντος, είναι πύρινη και έλλογη. Η φωτιά, η έλλογη ενέργεια, ο συμπαντικός Λόγος συνέχει, μορφοποιεί, κινεί τον κόσμο.

      Η ουσία του συμπαντικού νου είναι το έλλογο πυρ. Η φωτιά για τον Ηράκλειτο είναι ο Θεός. Αυτο για δύο βασικούς λόγους. Πρώτον γιατί είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από όλα, δεύτερο γιατί είναι λογική, αφού δρα με βάση κανόνες που έχουν καθολική εφαρμογή. Η απόλυτα ξηρή ψυχή του σύμπαντος, ολόκληρη αποτελούμενη από αδάμαστο πύρ, κινήται στην απώτατη τροχιά λόγω της μεγάλης ενέργειας της. Είναι η πέμπτη και ανώτερη ουσία ( πεμπτουσία ) του σύμπαντος δηλαδή ο αιθέρας.

     Η θεότητα, εκτός της αθανασίας, είναι παντογνώστης. Γνωρίζει όλα τα πράγματα, στην μικρότερη λεπτομέρεια τους και σε κάθε χρονική στιγμή. Βρισκεται παντού και πληρή τα πάντα. Στην τελευταία ιδιότητα της βρίσκεται και η παρομοίωση της με τον αιθέρα, που ήταν ουσία λεπτότατης υφής, που πληρούσε τα πάντα.

26)Κλήμης, Στρωματείς IV 143

« Τη νύκτα ο άνθρωπος ανάβει για τον εαυτό του ένα φως, όταν σβήσει το βλέμμα του. Όσο ζει βρίσκεται σε επαφή με τους νεκρούς όταν κοιμάται, και με τους κοιμισμένους όταν είναι ξύπνιος.»

      Χωρίς διαλογισμό, σκέψη και συνειδητότητα ο άνθρωπος είναι σαν να κοιμάται. Ενώ είναι ξύπνιος βρίσκεται σε κατάσταση χαμηλής αυτοσυνείδησης , χαμένος στις παρορμήσεις και στα ερεθίσματα των αισθήσεων , που ενώ του αποσπούν συνεχώς την προσοχή, τον εμποδίζουν να εντοπίσει το βαθύτερο νόημα. Όταν καταλαγιάσει ο κονιορτός των αισθήσεων, μέσα στο σκοτάδι της νύκτας, ο άνθρωπος μπορεί να κοιτάξει μέσα του, να άναψει ένα «φως», να ερευνήσει τον εαυτό του, για να μάθει τον κόσμο.

5)Αριστόκριτος, Θεοσοφία 68,Ωριγένης, Κατά Κέλσου VII 62

« Ζητούν να εξαγνιστούν με καθαρμούς και μιαίνονται με άλλο αίμα σαν κάποιο που μπήκε στη λάσπη και προσπαθεί μετά να ξεπλυθεί με λάσπη.Τρελό θα τον νόμιζε όποιος θα τον έβλεπε να κάνει αυτή την πράξη.Και προσεύχονται σ’ αυτά τα αγάλματα , που ισοδυναμεί με το να θέλει κανείς να μιλήσει στους τοίχους, χωρίς να ξέρει καθόλου τι είναι στην ουσία τους οι θεοί και οι ήρωες »

και

129) Αριστόκριτος, Θεοσοφία 74

« Προσεύχονται στα αγάλματα των θεών που δεν τους ακούουν ωσάν να τους άκουγαν, που δεν δίνουν τίποτα σαν να μην τους ζήτησαν τίποτε»

Ο Ηράκλειτος εντοπίζει την ρηχότητα της θρησκευτικής συμπεριφοράς των πολλών εφόσον αυτοί ταυτίζουν τα ομοιώματα με τους ίδιους τους θεούς και την ουσία τους. Οι θυσίες δεν επιτελούν τον σκοπό για τον οποίο γίνονται δηλαδή τον εξαγνισμό του ανθρώπου. Όπως δεν μπορείς να καθαρίσεις τη λάσπη με λάσπη, έτσι δεν μπορεί το αίμα των θυσιών να εξαγνίσει τον άνθρωπο, να τον εξιλεώσει, να απαλείψει τα σφάλματα του. Αξιοπρόσεκτη είναι η αναφορά του μεγάλου Εφέσιου στην διαχρονική τάση των ανθρώπων να ταυτίζουν θεούς και υπερφυσικά όντα με τις εικόνες και τα αγάλματα τους. Αυτό φαίνεται από τα λόγια και τις προσευχές που απευθύνονται στα ομοιόματα αυτά. Όσο θεός είναι ένας τοίχος, άλλο τόσο είναι το ξύλο και η μπογιά μιας εικόνας ή το μάρμαρο ενός αγάλματος.

Η ουσία του θεού ή των θεών, αν τελικά αυτοί υπάρχουν , είναι πέραν της ανθρώπινης κατανόησης. Όπως θα πρόσθετα εγώ, η καλλιέργεια της τάσης των ανθρώπων να προσκυνούν ομοιόματα θεών, είναι έργο διαχρονικά των Ιερατείων όλων των θρησκειών για εξυπηρέτηση των ιδιοτελών τους συμφερόντων. Η έμφυτη αδυναμία του ανθρώπου να αντιληφθεί το υπερκόσμιο, το άπιαστο, το άρρητο τον οδηγεί στην εύκολη λύση. Αυτή είναι ο ανθρωπομορφισμός των θεών, η απόδοση σ’αυτούς ανθρωπίνων χαρακτηριστικών, αδυναμιών παθών και ιδιοτήτων.Όπως ένα νήπιο δεν μπορεί να αντιληφθεί μια αφηρημένη έννοια, έτσι και οι ενήλικες στα χρόνια, αλλά νήπιοι στη σοφία άνθρωποι, πρέπει να φτιάξουν θεϊκά είδωλα, κατ’ είκονα και καθ’ομοίωση τους, για να πετύχουν μια αισθητοποίηση του Θεού. Για τους ανθρώπους αυτούς θεός είναι το είδωλο, η εικόνα, το ξύλο, το άγαλμα. Στα πιο πάνω ανθρώπινα κατασκευάσματα αποθέτουν οι φτωχοί στη διάνοια καθημερινοί άνθρωποι, τα δάκρυα, τις προσευχές, τη λατρεία, τις ικεσίες τους , αλλά και τις εισφορές και τα τάματα τους. Τα τελευταία φυσικά δεν τα παίρνουν οι εικόνες και τα αγάλματα, αλλά τα ιερατεία των θρησκειών.. Εκεί που ο Αδαής βλέπει την Θεότητα και την προσκυνά, ο πονηρός βλέπει μια ευκαιρία για πλουτισμό και εξουσία..

Ο Εφέσιος φιλόσοφος οστόσο δεν αμφισβητεί την ύπαρξη των Θεών. Δεν αποτελεί όμως αντίφαση η αναφορά σε θεούς, όταν πιστεύει στην ενότητα και την βαθύτερη ενότητα της μιας ουσίας; Όχι κατ’ανάγκη. Μπορούμε να δούμε καθαρά τους θεούς ως διαφορετικές εκφράσεις της ίδιας ουσίας. Ο Ποσειδώνας εκπροσωπεί τα νερά, η Δήμητρα τη γη μητέρα, Ο Δίας τον Ουρανό , ο Πλούτωνας τον κάτω κόσμο .... Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά όμως εκφράζουν πτυχές του Σύμπαντος που είναι ένα. Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη αυτό τον μερισμό του αμέριστου Θεού σε επιμέρους Θεότητες , για να τον εννοήσουν και να τον βιώσουν καλύτερα.

Αν όμως οι τελετές, οι προσευχές και οι θυσίες δεν μπορούν να εξαγνίσουν τον άνθρωπο από τα λάθη και τις αδικίες πού έκανε τι μπορεί άραγε να τον εξαγνίσει; Ο Ηράκλειτος δεν το αναφέρει, αλλά αφού τα λόγια δεν οδηγούν στην κάθαρση, είναι λογικό να υποθέσει κανείς ότι αυτή επέρχεται με έμπρακτη προσπάθεια επανόρθωσης των συνεπειών οποιασδήποτε κακίας που έχουμε κάνει.