Παυσανία Έπαινος Έρωτος

 Παυσανία Έπαινος Έρωτα [ Συμπόσιο 180c – 185c.]

Ο Απολλόδωρος, μεταφέρει όσα είπε ο Αριστόδημος για το λόγο του Παυσανία περί Έρωτος.

Παυσανίας

Ως σοφιστής, κρίνει την προσέγγιση του προηγούμενου ομιλητή (Φαίδρου) ως απλουστευμένη και ανεπαρκή. Αυτό γιατί  Η Αφροδίτη δεν είναι μια αλλά δύο. Η Ουράνια Αφροδίτη που είναι  κόρη του Ουρανού  και η Πάνδημη, θυγατέρα του Διός και της Διώνης. Συνακόλουθα δεν υπάρχει ένας έρωτας αλλά δύο, ο Ουράνιος και ο Πάνδημος. Δεν μπορούμε να κρίνουμε συνολικά τον Έρωτα ως φαινόμενο άξιο επαίνου και όμορφο, αλλά να κρίνουμε κατά περίπτωση. Ο Έρωτας της Πανδήμου Αφροδίτης, όπως λέει και το όνομα του είναι κυριολεκτικά πάνδημος δηλαδή αφορά κάθε συνηθισμένο, καθημερινό ανθρώπινο ον που είναι στη φύση του να ερωτεύεται. Οι κοινοί άνθρωποι όταν ερωτεύονται γυναίκες και αγόρια αυτό που ποθούν και μετά μανίας επιδιώκουν δεν είναι η ψυχική, αλλά η σωματική ικανοποίηση. Είναι εγωιστές και δούλοι των ενστίκτων και των παθών τους Συνήθως οι οπαδοί του Πάνδημου Έρωτα προσπαθούν να εκμεταλλευτούν άτομα χαμηλού νοητικού επιπέδου για να ικανοποιήσουν τις ορέξεις τους. Η Πάνδημη Αφροδίτη είναι ερμαφρόδιτη (μετεχούσης ἐν τῇ γενέσει καὶ θήλεος καὶ ἄρρενος 181c ) και είναι ουσιαστικά η προστάτιδα του κοινού και κάποτε χυδαίου ετεροφυλοφιλικού σωματικού έρωτα.

Η ουράνια Αφροδίτη αντίθετα, ως προερχόμενη εκ του Ουρανού και μη έχουσα μητέρα, είναι αρσενική και προστατεύει τον ομοφυλοφιλικό έρωτα μεταξύ ενηλίκων και εφήβων.

Ο έρως αυτός δεν έχει κίνητρο την εξαπάτηση και τη σωματική ηδονή που προσφέρει ένα νεανικό σώμα, αλλά μια κατ’ εξοχή πνευματική και ισόβια σχέση και συμβίωση. Ο σωστός ενήλικας εραστής δεν επιδιώκει να εκμεταλλευτεί την απειρία του εφήβου αγοριού για να ικανοποιήσει τις ορέξεις του και να φύγει για να βρει άλλο έφηβο για να κάνει τα ίδια.

Νομική απαγόρευση θα έπρεπε να επιβληθεί στην σχέση ενήλικου με παιδί που δεν έχει εισέλθει ακόμα στην εφηβεία. Οι καθώς πρέπει άνθρωποι ήδη επιβάλλουν στον εαυτό τους αυτό τον περιορισμό, όμως ο νόμος αυτός θα έπρεπε να επιβληθεί στους χυδαίους θηρευτές της παιδικής σάρκας. Οι οπαδοί της Πάνδημης Αφροδίτης θα έπρεπε να εξαναγκαστούν να μείνουν μακριά από παιδιά και ελεύθερες γυναίκες. Αυτοί οι χυδαίοι άνθρωποι κηλίδωσαν το όνομα του Έρωτα. Γιατί όσοι κατακρίνουν τον Έρωτα εφήβου και ενηλίκου ανδρός το κάνουν γιατί έχουν υπόψη τους  τέτοια χαμερπή άτομα.

Ο Ομοφυλοφιλικός Έρωτας είναι πολύ συχνός στην Σπάρτη, λόγω του πολιτεύματος της που επέβαλλε στους άνδρες να ζουν μαζί τον περισσότερο καιρό ως στρατιώτες. Οι στενές φιλικές σχέσεις μεταξύ των στρατιωτών, που ήταν ανά δύο ζευγαρωμένοι, αύξανε την απόδοση τους στον πόλεμο αφού έφταναν μέχρι την αυτοθυσία για να σώσουν τον σύντροφο τους. Σε αντίθεση με την Αθήνα, οι Ιωνικές πόλεις θεωρούσαν ως πρόστυχη πράξη τη σχέση μεταξύ ανδρών. Αυτό αποδίδεται στην επίδραση των Περσών. Οι βάρβαροι δεν θέλουν την ανάπτυξη του αθλητισμού, της φιλοσοφίας και του ουράνιου έρωτος μεταξύ ελευθέρων αδελφών ψυχών γιατί δεν θέλουν να υπάρχουν στις κοινωνίες τους  άνθρωποι αυτόβουλοι, με υψηλό φρόνημα, αλλά χαμερπείς δούλοι.  Οι νόμοι της Περσικής αυτοκρατορίας επιβλήθηκαν λόγω της απληστίας των σατραπών και του μεγάλου βασιλέως και στηρίζουν προσωποπαγή καθεστώτα.

Στην Αθήνα ο κανόνας που ρυθμίστηκε περί Έρωτος χρειάζεται κάποιες εξηγήσεις για να γίνει καλύτερα κατανοητός. Θεωρείται ευπρεπέστερο ο έρωτας ενός νέου με τον ενήλικα εραστή του να είναι φανερός παρά κρυφός. Αυτές οι σχέσεις συναντώνται περισσότερο στις εύπορες οικογένειες, ίσως επειδή αυτές έχουν περισσότερο ενδιαφέρον για την αγωγή των βλαστών τους. Για να πετύχουν να κερδίσουν τον αγαπημένο τους οι εραστές κάνουν ανήκουστα πράγματα όπως αγρυπνίες στο κατώφλι του. Σε άλλη περίπτωση τέτοια συμπεριφορά θα φαινόταν εξευτελιστική, όμως είναι ανεκτή γιατί γίνεται για ευγενή σκοπό. Την ερωτική σχέση πρέπει να την ξεχωρίσουμε από τη χυδαιότητα. Χυδαίος είναι ο πάνδημος εραστής που κάνει έρωτα για να ικανοποιήσει τα ένστικτα του και αλλάζει τους ερωμένους σαν τα πουκάμισα. Ο εραστής πάλι που έχει το φρόνημα της Ουράνιας Αφροδίτης θέλει να δημιουργήσει μια σταθερή σχέση. Αγαπά πρώτιστα τη ψυχή και όχι το σώμα του ερωμένου. Γίνονται οι δυο τους μια ψυχή σε δύο σώματα όπως ο Δάμωνας και ο Φιντίας. Αυτή η αξεπέραστη ερωτική φιλία του ώριμου άνδρα με τον έφηβο δεν έχει κανένα ηθικό ψόγο. Δεν κρύβει κανένα καταναγκασμό ή δωροδοκία για ικανοποίηση χυδαίων ενστίκτων. Είναι μια κόσμια σχέση που αν φτάσει κάποτε στη σωματική επαφή αυτό γίνεται με αμοιβαία συναίνεση. Οι δύο εραστές εθελούσια υποδουλώνονται ο ένας στον άλλο γιατί ο ένας συμπληρώνει τις ελλείψεις του άλλου και νιώθουν ευτυχία όταν δίνουν χαρά στην αγαπημένη ψυχή. Ο ώριμος άντρας εραστής προσφέρει γνώση, σοφία και αρετή στο αγαπημένο αγόρι και ο έφηβος, αφού αποκτήσει τον ψυχικό δεσμό με τον εραστή του, αν και όταν είναι έτοιμος, δίνεται σ’ αυτόν.

Για να κρίνουμε την ποιότητα της σχέσης πρέπει να δούμε το κίνητρο του ερωμένου. Αν δοθεί στον εραστή του γιατί νομίζει ότι θα πάρει από αυτόν χρήματα, κάνει κάτι πρόστυχο, ακόμα και αν έπεσε θύμα ψευδούς υπόσχεσης. Αυτό γιατί υποβιβάζει τη σχέση του σε επ’ αμοιβή πορνεία. Η οποιαδήποτε σωστή σχέση είναι ανιδιοτελής και τα όποια οφέλη αμοιβαία. Αν το κίνητρο του εφήβου είναι η αρετή και η σοφία και τελικά το δόσιμο του στον ενήλικα εραστή αποδειχτεί πνευματικά άκαρπο, αφού ο τελευταίος αποδειχτεί κατώτερος των περιστάσεων, σαρκολάτρης και στερούμενος παιδείας, τότε η ντροπή δεν βαρύνει τον έφηβο αλλά τον ενήλικα.

Συμπερασματικά: Η ικανοποίηση του πόθου καταξιώνεται όταν έχει κίνητρο την αρετή. Αν οι εραστές καθοδηγούνται από την Ουράνια Αφροδίτη δεν υπάρχει πιο ιερός δεσμός από τον έρωτα  δύο ανδρών. Οι έρωτες που καθοδηγούνται από την Πάνδημο Αφροδίτη είναι κατώτεροι. Αυτή είναι η συνεισφορά (έρανος) που καταθέτω στη συζήτηση περί έρωτος Φαίδρε κατέληξε ο Παυσανίας.

Σημειώσεις

1.       Ο Ησίοδος στη Θεογονία αναφέρει ότι η Ουράνια Αφροδίτη γεννήθηκε από το σπέρμα του Ουρανού και αναδύθηκε από τον αφρό της θάλασσας. Είναι αμήτωρ όπως και η Αθηνά.

2.       Ο Όμηρος αναφέρει την Πάνδημη Αφροδίτη στην Ιλιάδα Ε 465

Συμπόσιο: Φαίδρου έπαινος Έρωτος

Ο Απολλόδωρος μεταφέρει ότι ο Αριστόδημος του διηγήθηκε για το Συμπόσιο. Πρώτος μίλησε ο Φαίδρος και είπε:

Ο Έρωτας είναι θεός μεγάλος και θαυμαστός, ιδιαίτερα για την γέννηση του. Είναι ο αρχαιότερος των θεών καθότι δεν αναφέρεται ότι είχε πατέρα ή μητέρα. Ο Ησίοδος αναφέρει ότι πρώτα δημιουργήθηκε το χάος και μετά η ευρύστερνη γη και ο Έρωτας. Προφανώς λοιπόν υπονοεί ότι ο φτερωτός Θεός είναι παλαιότερος  του δωδεκαθέου και των τιτάνων. Ο Ακουσίλαος επιβεβαιώνει την μαρτυρία του Ησίοδου όπως και ο Παρμενίδης. Ο τελευταίος λέει ότι «Η Γένεση ολόπρωτα απ’ τους θεούς όλους τον Έρωτα μελέτησε»

Ο Έρωτας, ο αρχαιότερος κατά κοινή ομολογία των θεών, είναι ο πρόξενος των μεγαλύτερων ευεργεσιών. Μέγιστη ευεργεσία είναι η σχέση του ενήλικα εραστή με τον έφηβο ερωμένο του. Ο δεσμός αμφότερων των εραστών είναι πρόξενος πνευματικής ικανοποίησης ακόμα και πάνω από τη συγγένεια. Αυτό γιατί ο εραστής πρέπει να είναι  παράδειγμα  ανδρείας και  καλών έργων για τον έφηβο ακόλουθο του. Μεγαλύτερη ντροπή και εξευτελισμό  νοιώθει ο ερωτευμένος άντρας αν φανεί  άνανδρος ή πρόστυχος στα  μάτια του έφηβου με τον οποίο συνδέεται, παρά αν αποκαλυφθούν οι ντροπές του στα μάτια του πατέρα του. Τα ίδια αισθήματα αισθάνεται και ο έφηβος αν φανεί ανάξιος στα μάτια του ενήλικα εραστή του. Γενικά ο Έρωτας μας κάνει να θέλουμε να δείξουμε τον καλύτερο εαυτό μας σ’ αυτόν που αγαπούμε.

Αν συγκροτηθεί οικισμός ή τάγμα αποτελούμενο από ζεύγη εραστών, η απαραίτητη προϋπόθεση για να διοικηθούν σωστά είναι να μείνουν μακριά από κάθε πρόστυχη πράξη και να έχουν ευγενική άμιλλα μεταξύ τους στην τέλεση καλών και ανδρείων πράξεων. Σε περίπτωση μάχης οι πολεμιστές ζευγαρωμένοι υπερασπίζει ο ένας τον άλλο. Τα αγόρια δεν λιποτακτούν για να μην ντροπιαστούν στα μάτια του εραστή τους και ο ενήλικας εραστής υπερβάλλει εαυτό για να δοξαστεί στα μάτια του αγοριού και να είναι το ίνδαλμα του. Ακόμα και τη ζωή του θα δώσει για να σώσει τον αγαπημένο του. Ο Έρως προξενεί ανδρεία ανάμεσα στους μαχητές και άμιλλα να ξεπεράσει ο ένας τον άλλο στα πολεμικά έργα. Όπως λέει και ο θείος Όμηρος «Ο Θεός σε ορισμένους ήρωες εμπνέει πολεμική ορμή Ιλιάδα Κ 482»

Οι ερωτευμένοι πρόθυμα θυσιάζουν τη ζωή τους ο ένας για τον άλλο. Αυτό ισχύει όχι μόνο για τους άνδρες αλλά και για τις γυναίκες. Παράδειγμα η Άλκηστη η κόρη του Πελία που πρόθυμα δέχθηκε να πεθάνει για να σώσει τον άντρα της τον Άδμητο. Ο έρωτας της Άλκηστης αποδείχθηκε ανώτερος και από την αγάπη των γονιών του, που δεν προθυμοποιήθηκαν να πεθάνουν για να σωθεί ο γιός τους. Η αυτοθυσία της Άλκηστης συγκίνησε θεούς και ανθρώπους και τελικά έσωσε το ερωτευμένο ζευγάρι από τα νύχια του Άδη..

Από την άλλη ο Ορφέας κατέβηκε ζωντανός στον Άδη, όμως οι Θεοί δεν του έδωσαν πίσω την νεκρή Ευρυδίκη γιατί έκριναν πώς το αίσθημα του για αυτή δεν ήταν γνήσια ερωτικό και θυσιαστικό, αλλά κίβδηλο. Ήταν απλά ένας καλός κιθαρωδός – πότε δεν θα πέθαινε για την αγαπημένη του γυναίκα- απλά ήθελε να σαγηνεύσει με τη μουσική του τον Άδη και τους Θεούς…Στο τέλος, κατά τραγική ειρωνεία,  σκοτώθηκε από γυναίκες –τις μαινάδες – θάνατος ατιμωτικός που αρμόζει σε δειλούς.

Ο Αχιλλέας ήταν ακόμα ένα παράδειγμα αυτοθυσίας ενός ερωτευμένου άντρα που πεθαίνει για να εκδικηθεί το φονιά του εραστή του. Η Θέτιδα είχε πει στο γιο της ότι αν δεν σκοτώσει τον Έκτορα θα γυρίσει ζωντανός από την Τροία και θα πεθάνει από γηρατειά.

Ο ήρωας όμως εκδικήθηκε το θάνατο του αγαπημένου του και πέθανε νέος ακολουθώντας τον Εραστή του στον άλλο κόσμο. Ούτε ο θάνατος μπόρεσε να τους χωρίσει. Οι Θεοί τίμησαν τον Αχιλλέα στέλνοντας τον στη γη των μακάρων.

Ο Φαίδρος διαφωνεί με τον Αισχύλο που λέει ότι ο Αχιλλέας ήταν εραστής του Πάτροκλου. Το αντίθετο πρέπει να ισχύει κατά την μαρτυρία του Ομήρου. Ο εραστής ήταν ο Πάτροκλος και ο ερωμένος του ο Αμούστακος ακόμα Αχιλλέας. Αν η θυσία του εραστή για τον ερωμένο του τιμάται από τους θεούς η θυσία του ερωμένου για να εκδικηθεί το φονιά του εραστή του κρίνεται ως υπέρτερη θυσιαστική πράξη.

Σημειώσεις

1. Απολλόδωρος ο Φαληρεύς: Φίλος και θαυμαστήςτου Σωκράτη. Παρουσιάζεται και σε άλλους Πλατωνικούς διαλόγους (Απολογία, Φαίδωνας) και στα απομνημονεύματα του Ξενοφώντα.

2. Φαίδρος, Αθηναίος γιος του Πυθοκλή εκ του Δήμου Μυρρινούντος μαθητής του Ιππία και συνομιλητής του Σωκράτη.

3. Ησίοδου, Θεογονία.

4. Ακουσίλαος ο Αργείος, λογογράφος. Έργο: Ιστορίες. Περιεχόμενο: Περιγραφή της γέννησης θεών και κόσμου σε ιωνική διάλεκτο.

5. Παρμενίδης: Προσωκρατικός Έλληνας Φιλόσοφος εκ της Ελέας της Μεγάλης Ελλάδας. Έργο: Περί Φύσεως ( Έμμετρο ). Τον χαρακτηρίζω ως Πατέρα της Οντολογίας.

Σύμποσιο: Περί Έρωτος και Σωκράτους Έπαινος

 

1.  Αλκιβιάδους:«Σωκράτους έπαινος». Η ιδιόρρυθμη και συναρπαστική προσωπικότητα του Σωκράτη σκιαγραφείται ανάγλυφη. Η λεπτή ειρωνεία με την οποία χειρίζεται τους αντιπάλους του. Η μαιευτική μέθοδος αποκάλυψης της αλήθειας μέσω των σωστών ερωτήσεων. Η αντίφαση μεταξύ της εξωτερικής εμφάνισης του φιλοσόφου και του πλούτου του εσωτερικού του κόσμου, μια ακόμα λεπτή ειρωνεία της φύσης. Ο υιός του Σωφρονίσκου εξωτερικά  άσχημος, χοντροκομμένος, ντυμένος ατημέλητα. Ο πνευματικός του κόσμος όμως είναι εκπληκτικός, μια τρομερή προσωπικότητα, θεμέλιος και ακρογωνιαίος λίθος της θύραθεν σοφίας. Ο Αλκιβιάδης επίσης δεν ήταν τυχαία προσωπικότητα. Το γεγονός ότι η εκρηκτική του ιδιοσυγκρασία συνταίριαξε με την εξαιρετικά σπάνια προσωπικότητα του Σωκράτη σε μια εξαιρετική φιλία τεκμηριώνει περεταίρω το τάλαντο του δεύτερου.  Ο Αλκιβιάδης δελέασε τον Σωκράτη με το σωματικό του κάλλος, όμως ο τελευταίος επέδειξε άκρα σωφροσύνη, αντοχή και καρτερικότητα σε κάθε είδους δυσκολία και αντιξοότητα. Δίδαξε τον νεαρό μαθητή του την αυταπάρνηση και τον ηρωισμό σώζοντας τον στο πεδίο της μάχης. Η ερωτική σχέση μαθητή και δασκάλου δεν είχε καμιά σχέση με τη χυδαιότητα. Πρόκειται για κοινή πορεία, ανέλιξης στην κλίμακα της αρετής, της γνώσης και της οικοδόμησης της προσωπικότητας.

2.       Επίλογος Συμποσίου: Ο Σωκράτης σχολιάζει το ρόλο του ποιητή-δημιουργού αθανασίας. Υποστηρίζει ότι ο πραγματικός δημιουργός δεν εξειδικεύεται. Είναι ικανός, σε αντίθεση με την ισχύουσα τότε πρακτική, να γράφει και τραγωδία και κωμωδία. Θεωρεί ότι οι ποιητές του 5^ου π.Χ. αιώνα δεν χαρακτηρίζονται από λόγο αληθείας, αλλά παραμένουν στο επίπεδο της ατεκμηρίωτης δόξας. Στο σημείο αυτό καλό είναι να θυμηθούμε ότι ο Σωκράτης λειτουργεί και ως  προσωπείο μέσω του οποίου ο Πλάτωνας καταθέτει τις απόψεις του. Το καίριο ερώτημα της έννοιας του Έρωτα κατά Πλάτωνα δεν δέχεται μια μονολιθική απάντηση. Οι βασικές συνιστώσες του είναι:

1.       Ο έρως μεταξύ ενός ώριμου πνευματικά άντρα και ενός άρρενος εφήβου.

2.       Η σχέση του ώριμου ανδρός είναι παιδαγωγική, μυητική και φιλοσοφική. Αν και δεν μπορεί κάποιος να αποκλείσει τη σωματική συνάφεια, η σχέση του ανδρός προς τον έφηβο είναι κυρίως πνευματική.

3.       Ο εραστής είναι ο θηρευτής του αγαθού, του ωραίου και του αληθινού, δηλαδή της γνώσης και της μετοχής στο κάλλος που τη συνέχει. Το σωματικό  κάλλος που είναι εφήμερο και η  συγκίνηση που προσφέρει αν και έντονη είναι παροδική.

Ο έρωτας είναι είδος θείας μανίας, που συνδαυλίζει ο φοβερός ομώνυμος δαίμων. Η φύση του  είναι ενδιάμεση θεού και ανθρώπου. Προσφέρει μια ευκαιρία θέωσης της κτηνώδους φύσεως του ανθρώπου αν αυτός επιλέξει το σωστό μονοπάτι.

Ακόμα μια απόδειξη του Πυθαγόρειου Θεωρήματος

 

Σωκράτους - Διοτίμας : Έρωτος Έπαινος:(201d-212c)

Διαλεγόμενος  με τον Αγάθωνα o γιος της μαίας, ξεκαθαρίζει τι  δεν εμπίπτει στον ορισμό του Έρωτα. Αναγκάζει τον συνομιλητή του να παραδεχτεί ότι πλείστα των προτερημάτων και χαρακτηριστικών που απέδωσε στον φτερωτό Θεό κατά την εκφώνηση του εγκωμίου του δεν τον περιγράφουν. Ακολούθως, αφού διευκρινίζει τι δεν είναι Έρωτας, ο Σωκράτης προχωρεί  να ορίσει τον Έρωτα ως την έλξη προς το αγαθό που εξ’ ορισμού χαρακτηρίζεται από το κάλλος (ομορφιά). Ο ορισμός  αναπτύσσεται περεταίρω  ως εξής:

Ο δάσκαλος του Πλάτωνα μεταφέρει τη διδαχή της μάντισσας Διοτίμας. Ο Έρωτας απομυθοποιείται αφού κατά τη μάντισσα δεν είναι ούτε ωραίος, ούτε αγαθός, ούτε όμως κατ’ ανάγκη  κακός. Δεν είναι επίσης Θεός γιατί στερείται το βασικό χαρακτηριστικό του Θεού που είναι η ευδαιμονία. Ούτε και θνητός είναι αλλά  κάτι το ενδιάμεσο, δηλαδή δαίμων με την αρχαιοελληνική σημασία. Είναι η προσωποποίηση της αντίφασης, αφού συγκεντρώνει όλες τις αντίθετες ιδιότητες και ποιότητες. Συνδυάζει την εφευρετικότητα με την αμηχανία, την ασκήμια με την ομορφιά την οποία θηρεύει, το θράσος και τη δειλία, την αμάθεια με τη θήρα της γνώσεως, την τραχύτητα με την εφευρετικότητα, τη γοητεία και τη σαγήνη. Η αντιφατικότητα του Έρωτος είναι εγγενής γιατί σύμφωνα με τον πλατωνικό μύθο γονείς του είναι ο Πόρος και η Πενία.

Η αντιφατική φύση του οδηγεί τον άνθρωπο ταυτόχρονα στη θεϊκή μακαριότητα αλλά και στις πύλες της κολάσεως. Ο Έρωτας είναι το κυνήγι του κάλλους και του αγαθού με απώτατο όριο την κατάκτηση της θεϊκής μακαριότητας. Λέμε Θεϊκή και όχι ανθρώπινη γιατί κυνηγούμε την αέναη και αιώνια ευτυχία και όχι την πρόσκαιρη. Είναι ο Εραστής, κατά Πλάτωνα, ο «βιαστής» της αιώνιας ευδαιμονίας και μακαριότητας,(Σ.1) ο θηρευτής του πνευματικού και σωματικού κάλλους. Δεν έχει  σχέση με το χυδαίο θηρευτή του ανθρωπίνου σώματος και των ηδονών. Υπό αυτή μόνο την έννοια ο Έρως είναι δημιουργός πνευματικών αλλά και σωματικών τέκνων. Είναι επίσης πρόξενος, έμμεσα, διαιώνισης του ανθρώπινου γένους μέσω της τεκνοποιίας. Ο εραστής των τεχνών μπορεί να γίνει παραγωγός υψηλών πνευματικών έργων που θα τον καταστήσουν αθάνατο στη συλλογική μνήμη. Άρα ο έρως της γνώσεως και της τέχνης γεννά αθανασία αν είναι αληθινός και όταν ο δημιουργός έχει ταλέντο.

Η Διοτίμα διδάσκει στο Σωκράτη τα επίπεδα της Οντολογίας του Έρωτος:

 

1.       Στο κατώτερο επίπεδο ο έρωτας είναι η έλξη του ωραίου σώματος και της φυσικής ομορφιάς γενικά. Είναι πρόξενος βιολογικής αθανασίας μέσω της τεκνοποιίας.

2.       Σε  υψηλότερο (ενδιάμεσο) επίπεδο έχουμε τον έρωτα της ηθικής και των πράξεων που συνάδουν με αυτήν. Σε προσωπικό επίπεδο αυτό εκδηλώνεται ως φιλία, ένωση αδελφών ψυχών. Ο αριθμός των αδελφών ψυχών είναι μικρός. Η κυοφορία δεν είναι πλέον σωματική αλλά πνευματική. Ο εραστής-παιδαγωγός δάσκαλος γίνεται πνευματικός πατέρας που κυοφορεί τέκνα πνευματικά.

3.       Σε ένα ακόμα ανώτερο επίπεδο έχουμε τον έρωτα της επιστήμης ως λογικά οργανωμένης γνώσεως.

4.       Στο ύψιστο επίπεδο γνώση, αγαθό  και ομορφιά ταυτίζονται ως το κατ’ εξοχήν ερωτικό αντικείμενο που ποθεί η ψυχή του μύστη.

Η Διοτίμα ορίζει τον Έρωτα ως τον γεννήτορα κάθε αγαθού έργου. Πρόξενο της διαιώνισης της ανθρωπότητας, (206b-208b) στο κατώτερο επίπεδο, μέσω της αισθητικής ομορφιάς του σώματος που οδηγεί στην αισθητική αγωγή ως εκτίμηση του σωματικού κάλλους. Σε ψηλότερο επίπεδο ο έρωτας γίνεται παιδαγωγική διαδικασία. Ο ενήλικας εραστής γίνεται παιδαγωγός του ανήλικου ερωμένου με σκοπό τη ψυχική κυοφορία  καλών έργων. Η πνευματική πατρότητα της υπό διαμόρφωση ψυχής των εφήβων οδηγεί στην κυοφορία ιδανικών προσωπικοτήτων.(208b-209e) Στο στάδιο αυτό ερωτικό αντικείμενο δεν είναι ένα ωραίο σώμα, αλλά μια ωραία ψυχή. Στο Ανώτατο επίπεδο (210a – 212a) αντικείμενο του έρωτα είναι η γνώση. Η σχέση του επιστήμονα με το αντικείμενο της επιστήμης του είναι ερωτική. Η γνώση όμως τελικά είναι ενιαία πέραν των ορίων των επιμέρους επιστημών. Η υπέρτατη γνώση του όντος είναι το υψηλότερο ερωτικό αντικείμενο που θα το βιώσουν ελάχιστοι μύστες. Ο τόκος, στο επίπεδο αυτό οδηγεί στη θέωση του μύστη. Μια αθανασία που βιώνει μόνο αυτός που έχει αξιωθεί την εποπτεία του Όντος. 

Ο σοφός που αξιώθηκε τη θέα της άρρητης γνώσεως, έχει φτάσει στο επίπεδο των θεών. Σε αυτό το κορυφαίο επίπεδο δεν φτάνεις ούτε μέσω των εμπειριών του υλικού κόσμου, ούτε με λεκτικές διδασκαλίες, ούτε μέσω της διαλεκτικής. Τα πιο πάνω εργαλεία έχουν τα όρια τους. Η μύηση στην άρρητη γνώση γίνεται μέσω της συμμετοχής στα μυστήρια. Για να συμμετέχεις όμως σε αυτά χρειάζεται μακροχρόνια προετοιμασία και καθαρμός. Πρέπει να έχεις άξιο μύστη καθοδηγητή ο οποίος να πειστεί  ότι έχεις την σπάνια εκείνη ψυχική και διανοητική ποιότητα που μπορεί να αντέξει το πυρ της υπέρτατης  μύησης. Η ιέρεια Διοτίμα, ως ιεροφάντης μυεί τον Σωκράτη αποκαλύπτοντας του τη βασιλική οδό της πορείας προς το Αγαθό. Η γνώση  είναι η υπέρτατη ερωτική εμπειρία, ενορατική, αιφνίδια, ακαριαία αποκάλυψη του άρρητου, στον ευτυχή θνητό που την αξιώθηκε . Σε αντίθεση με τους αρχικούς πέντε μονολόγους, ο λόγος των Σωκράτη Διοτίμας αποτελεί το φιλοσοφικά τεκμηριωμένο αντίλογο.

 

Σ.1 :Παράβαλε το ευαγγελικό: ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν βιάζεται, καὶ βιασταὶ ἁρπάζουσιν αὐτήν.» (Ματθ. ια’ 12). 

Πλάτωνος Συμπόσιο: Οι πέντε έπαινοι του Έρωτος

 Ο Πλάτωνας στο Συμπόσιο ορίζει την Οντολογία του Έρωτος και τις παραμέτρους του. Στα πλαίσια αυτά προσδιορίζει τις επιδράσεις του στην καθημερινή κοινωνική, συναισθηματική και πνευματική ζωή και ανάπτυξη του ανθρώπου. Καταγράφει μια λογικά αυτό-συνεπή θεωρία περί Έρωτος.

Το έργο χωρίζεται  σε τρία μέρη

1.       Εισαγωγή: Έρωτος Έπαινος.

2.       Παράθεση απόψεων από τους σοφιστές- συμμετέχοντες στο Συμπόσιο. Πέντε  μονόλογοι που απηχούν τις απόψεις του Δήμου επί του θέματος τον 4^ο π.Χ. αιώνα.

3.       Η Πλατωνική-Σωκρατική θέση περί έρωτος.

 

Οι πέντε Έπαινοι του  έρωτος

 

1.        Φαίδρου Έπαινος.(178a-180b) Ο Φαίδρος είναι οπαδός του σοφιστή Λυσία. Θεωρεί τον Έρωτα ως τον μέγιστο και αρχαιότερο των θεών, χορηγό ύψιστων ωφελημάτων προς το ανθρώπινο γένος. Γεννά την αρετή και το πάθος για αυτοθυσία και ηρωισμό. Σύμφωνα με το Φαίδρο ο Αχιλλεύς είναι παράδειγμα της αυταπάρνησης την οποία γεννά ο Έρως. Δεύτερο παράδειγμα αυταπάρνησης και αυτοθυσίας που γεννά ο φτερωτός θεός η Άλκηστη, που δέχεται αβίαστα να πεθάνει στη θέση του άντρα της Άδμητου.

2.       Παυσανία Έπαινος.(180c – 185a) Ο Παυσανίας, μαθητής του σοφιστή Πρόδικου, διακρίνει τον Έρωτα σε Ουράνιο και Πάνδημο. Θεωρεί άξιο επαίνου τον Ουράνιο Έρωτα. Ως τέτοιο εννοεί την μακροχρόνια αγάπη  δύο ανδρών. Κάνει κοινωνιολογική θεώρηση του θέματος προσπαθώντας να αποδείξει αν η σχέση αυτή είναι ηθικά αποδεκτή. Τελικώς συγκλίνει στην άποψη ότι ο έρωτας ώριμου ανδρός προς έφηβο αγόρι μπορεί να γίνει αποδεκτός, αν καλύπτει τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

-          Να είναι ο εραστής του εφήβου σοβαρός, χρηστός και να εκδηλώνεται με κοσμιότητα.

-          Η σχέση να έχει τα χαρακτηριστικά της μονιμότητας,(δια βίου) της ψυχικής ομορφιάς,  της γνησιότητας και ανιδιοτέλειας του αισθήματος.

-          Να έχει τελικό σκοπό η σχέση ενήλικα και εφήβου, όχι το πάθος αλλά την μετάδοση στον έφηβο της γνώσης, της αρετής και τη συνολική βελτίωση του χαρακτήρα του.

              Μόνο υπό αυτούς τους όρους η σχέση μπορεί να χαρακτηριστεί ως αποδεκτή για τα κοινά ήθη.

3.        Ο έπαινος  Έρωτα από τον Ερυξίμαχο.(185e-188e) Ο σοφιστής  προσπαθεί να προσεγγίσει το φαινόμενο Έρως από ιατρική-επιστημονική σκοπιά. Ο Ερυξίμαχος βλέπει τον Έρωτα ως τη θεμελιώδη  δύναμη που ρυθμίζει την συνολική πορεία του ανθρώπινου, φυσικού και κοσμικού γίγνεσθαι του κόσμου. Δεν είναι λοιπόν ο Έρως μόνο το κυνήγι του κάλλους που ανάφερε προηγουμένως ο Παυσανίας. Ο Έρωτας κατ’ αυτόν είναι η θεμελιώδης συνιστώσα της βιολογικής εξέλιξης του ανθρώπου. Είναι το κίνητρο κάθε προόδου και εξέλιξης. Δεν είναι φαινόμενο μόνο ανθρώπινο, αλλά ευρύτερα κοσμικό του έμβιου  και του άβιου κόσμου. Κάθε επιστήμονας ή λειτουργός  πρέπει να κινείται από έρωτα προς το λειτούργημα που επιτελεί. Αυτό ισχύει τόσο για τον ιατρό, τον τεχνίτη, τον καλλιτέχνη, τον αστρονόμο, τον Ιερέα και τον Φιλόσοφο. Όλη η γνωστική ανάπτυξη του ανθρώπου, καλλιτεχνική, επιστημονική και θρησκευτική θεμελιώνεται στον έρωτα του θείου και της ομορφιάς.   

4.       Ο Λόγος του Αριστοφάνη (189c -193d).  Ο Αριστοφάνης προσεγγίζει το φαινόμενο του Έρωτος με τον ακόλουθο μύθο: Το αρχέτυπο ανθρώπινο Ον ήταν είτε ερμαφρόδιτο, είτε ενιαίο και «διπλό» δηλαδή δεν υπήρχαν τα φύλα όπως τα γνωρίζουμε σήμερα. Τα διπλά αυτά  όντα μπορούσαν να πάρουν τις εξής τρεις μορφές.

-          Διπλό άρρεν

-          Διπλό Θήλυ

-          Ερμαφρόδιτο (Αρρενόθηλυς )

Η σωματική ρώμη των όντων αυτών τα έκανε να επαναστατήσουν κατά των Θεών. Ο Δίας τα τιμώρησε κάνοντας τα αδύναμα και μισά. Έτσι δημιουργήθηκαν αρσενικοί και θηλυκοί άνθρωποι, ατελείς και μόνιμα ψάχνοντας την ολοκλήρωση τους μέσω του «άλλου τους μισού». Ο Δίας λυπήθηκε την αδυναμία των μισών ανθρώπων και τους έδωσε ως παρηγοριά και ως προοπτική επανένωσης τον Θεό Έρωτα. Αυτός μπορεί να ενώσει τα δύο μισά όντα είτε με τον έρωτα άνδρα και γυναίκας είτε με το διπλό ανδρικό έρωτα. Η ένωση των δύο μισών και η επανεμφάνιση της ενότητας του όντος, αποτελεί το θείο δώρο του Έρωτα. Όταν τα δύο μισά συναντηθούν, τότε καταλαμβάνονται από τη σφοδρή επιθυμία επανένωσης και ανασύστασης του αρχέτυπου ανθρώπινου Όντος. Η ένταση της έλξης είναι ιδιαίτερα σφοδρή στην περίπτωση που τα δύο μισά ανήκουν στο ίδιο φύλο. ( Ομοφυλοφυλικός Έρως ). Ο άνθρωπος οφείλει να δείξει ευσέβεια στον Θεό Έρωτα ο οποίος προσπαθεί να αποκαταστήσει το αρχαίο κάλλος του Αρχέτυπου διπλού ανθρωπίνου Όντος.

5.        Αγάθωνος Έπαινος (194e-197e)  . Ο Αγάθωνας σκιαγραφεί με κολακευτικά λόγια τη μορφή του Θεού Έρωτος. Το κάλλος του είναι απαράμιλλο. Είναι νέος, απαλός και όμορφος. Οι αναλογίες του σώματος του είναι αρμονικές και είναι σφόδρα διεισδυτικός αφού μπορεί να φτάσει στα μύχια του ανθρώπινου όντος, σε σώμα και ψυχή. Πέραν του κάλλους όμως ο Θεός Έρως έχει ως χαρακτηριστικό την αρετή. Κατέχει την σοφία, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι γίνεται πηγή έμπνευσης σε ποιητές, μουσικούς, ζωγράφους, καλλιτέχνες και λόγιους. Είναι η κινητήριος δύναμη της δημιουργίας του φυτικού και του ζωικού βασιλείου. Χωρίς τον Έρωτα η συνέχιση της ζωής θα ήταν τουλάχιστον προβληματική, αν όχι αδύνατη. Κάθε καλός επαγγελματίας κινείται από έρωτα για το επάγγελμα του. Ο Έρως μεταμορφώνει το επάγγελμα σε λειτούργημα και την αγγαρεία σε χαρά δημιουργίας και προσφοράς προς τον συνάνθρωπο. Πίσω λοιπόν από τις ανθρώπινες τέχνες και τα επιτηδεύματα βρίσκεται ο φτερωτός υιός της Αφροδίτης. Ο έρωτας είναι πλήρης αρετών και χαρισμάτων  και απαλλαγμένος από κάθε μιζέρια.

Οι πέντε αρχικοί λόγοι συνιστούν το πρώτο μέρος του Συμποσίου. Κάθε ομιλητής κάνει μια συνεισφορά  στον έρανο για τη σύλληψη του πολύπλευρου φαινομένου του Έρωτα, ανάλογα με την οπτική γωνία που του υποβάλλει η προσωπική του κοσμοθεωρία. Οι πέντε λόγοι προβάλλουν τις τότε γνωστές περί έρωτος αντιλήψεις. Ο Πλάτωνας τις παραθέτει για να στήσει, κατ’ αντιπαραβολή, τις δικές του απόψεις περί του θέματος. Κάθε ομιλητής φωτίζει μια μερική πτυχή του φαινομένου. Άλλοι βλέπουν τον έρωτα ως ψυχικό φαινόμενο, άλλοι ως συνιστώσα της κοινωνικής συγκρότησης. Άλλος ως φυσικό φαινόμενο. Κανένας από τους πέντε ερανιστές, παρά τις πλούσιες παραστάσεις, παρομοιώσεις και

μυθολογικά στοιχεία που παραθέτουν δεν συλλαμβάνει τη μεγάλη εικόνα. Παραμένουν στο επίπεδο της φιλολογικής δόξας και όχι της αλήθειας. Παραθέτουν ψήγματα αληθοφανούς και λογοτεχνικά άρτιας ψηλάφησης του Έρωτος. Η ουσία του όμως έχει φτερά και η σύλληψη της αλήθειας είναι έργο δυσθήρατο. Η παρουσίαση του Άγαθωνα κρίνεται από τους μελετητές ως η πλέον αδύνατη. Ο Πλάτωνας την παραθέτει τελευταία για να είναι νωπή στη θύμηση του αναγνώστη όταν θα την αντιπαραβάλει με το λόγο του Σωκράτη. Ο υιός του Σοφρωνίσκου θα δώσει τη διαφορά μεταξύ ρητορικής και σοφιστείας, θέτοντας καταρχήν διαδικαστικά θέματα και δίνοντας διαλεκτικά επιμέρους ορισμούς.

Ακολουθία Fibonacci τύπος νιοστού όρου

 

 

 

 

  

 

Ο Σωκράτης μέσα από το Συμπόσιο του Πλάτωνα

 Κεντρικό πρόσωπο του Συμποσίου  ο Σωκράτης. Η εικόνα του όπως σκιαγραφείται  είναι η ακόλουθη: Ήταν Αθηναίος πολίτης από το Δήμο της Αλωπεκής, γιός του Σωφρονίσκου και της Φαιναρέτης. Η μητέρα του ήταν μαία, δηλαδή βοηθούσε τις γυναίκες που κυοφορούσαν να γεννήσουν. Ο ίδιος ο Σωκράτης εκμαίευε την αλήθεια από τους συνομιλητές του με τη μέθοδο των ερωτήσεων. Η μητέρα του βοηθούσε στη γέννηση παιδιών, όμως ο γιος της βοηθούσε τα μυαλά των ανθρώπων να γεννήσουν ιδέες. Ο Σωφρονίσκος ήταν γλύπτης, δηλαδή μετάτρεπε τα άμορφα μάρμαρα σε μορφές. Κάτι παρόμοιο σε πνευματικό επίπεδο έκανε ο γιος του που πάσχιζε να μορφοποιήσει τις άμετρες δοξασίες σε τεκμηριωμένη, μετρημένη γνώση.

Η καθημερινή του ζωή ήταν πολύ απλή. Είχε παντρευτεί τη Ξανθίππη της οποίας ο χαρακτήρας ήταν πολύ δύστροπος. Σε αυτόν αποδίδεται η φράση: Αν βρεις μια καλή σύζυγο θα είσαι ευτυχισμένος. Αν όχι, θα γίνεις φιλόσοφος.  Ο Αντισθένης ρώτησε κάποτε το Σωκράτη πώς τα κατάφερνε να ζει με αυτή τη γυναίκα που «χειρότερή της ούτε υπήρξε, ούτε υπάρχει ούτε θα υπάρξει». Η απάντηση του Σωκράτη ήταν ενδεικτική του τρόπου που έβλεπε την αποστολή του. Περιφραστικά το νόημα της ήταν το ακόλουθο:

Αν μπορώ φίλε μου να αντέχω τη συναναστροφή αυτής της γυναίκας, να διαλέγομαι μαζί της στα πλαίσια του οικογενειακού γίγνεσθαι, δεν υπάρχει άνθρωπος σε αυτή τη γη που δεν θα μπορέσω να τον αντέξω, να επικοινωνήσω μαζί του, να συνεννοηθώ, να εκμαιεύσω εξ αυτού νόημα.  Σε κάθε περίπτωση ο Σωκράτης πρέπει να παντρεύτηκε σε μεγάλη ηλικία, αφού όταν εκτελέστηκε σε ηλικία 70 ετών παρουσιάζεται η Ξανθίππη να τον επισκέπτεται κρατώντας τον μικρό  της γιο στην αγκαλιά της, ενώ ο μεγαλύτερος γιος του Λαμπροκλής ήταν έφηβος.

 

Το εξωτερικό παρουσιαστικό του Σωκράτη ήταν αντιστρόφως ανάλογο του πνευματικού του κάλλους. Πρέπει να είχε σίγουρα σωματική δυσμορφία αφού κάποιοι συμπολίτες του κοροϊδευτικά τον παρομοίαζαν με σάτυρο. Είχε όμως εξαιρετική σωματική ανθεκτικότητα. Έτρωγε πολύ λίγο και απέφευγε το αλκοόλ. Φορούσε τον ίδιο λεπτό χιτώνα χειμώνα-καλοκαίρι. Κάποτε χανόταν μέσα στον εαυτό του και στις σκέψεις του. Στεκόταν ακίνητος στη μέση του δρόμου και βυθισμένος μέσα στους υψηλούς διαλογισμούς του, έχανε κάθε επαφή με το περιβάλλον.

 

Κατά την εκστρατεία στην Ποτίδαια, ο Πλάτωνας, με το στόμα του Αλκιβιάδη αναφέρει τα ακόλουθα για το Σωκράτη: Η σωματική αντοχή του γιου του Σωφρονίσκου σε κάθε δοκιμασία ήταν εκπληκτική. Περπατούσε ξυπόλυτος καλύτερα από όσους φορούσαν υποδήματα. Ντυνόταν με καλοκαιρινά ενδύματα στη βαρυχειμωνιά, χωρίς να φαίνεται να επηρεάζεται καθόλου. Στάθηκε ακίνητος επί 24 ώρες στη μέση του στρατοπέδου, χαμένος σε βαθιούς συλλογισμούς, αδιαφορώντας για το πολικό ψύχος της νύκτας. Το πρωί χαιρέτησε τον ήλιο που ανέτελλε και σταμάτησε το διαλογισμό του.

 

Παρά τις ιδιομορφίες του ο Σωκράτης ήταν γενναίος, ακέραιου χαρακτήρα, τιμούσε και εφάρμοζε τους νόμους της πόλης που τον γέννησε. Στην μάχη της Ποτίδαιας έσωσε από βέβαιο θάνατο τον μαθητή του Αλκιβιάδη. Κατά τη δίκη των στρατηγών της ναυμαχίας των Αργινουσών, ο Σωκράτης, ως μέρος του Σώματος των Πρυτάνεων, υποστήριξε ότι η μαζική δίκη των δέκα στρατηγών ήταν παράνομη. Είχε δίκαιο και υποστήριξε με λογικά επιχειρήματα τη θέση του έστω και μόνος. Παρ’ όλα αυτά οι υπόλοιποι δικαστές κάμφθηκαν. Η μαζική δίκη-λυντσάρισμα – έγινε. Οι στρατηγοί εκτελέστηκαν.  Σύντομα οι Αθηναίοι θα μετάνιωναν για την απόφαση τους, αλλά ήταν πια πολύ αργά και για το δικαστήριο και για την Αθήνα.

Κατά τη διάρκεια του καθεστώτος των τριάκοντα τυράννων ο Σωκράτης επέδειξε τιμιότητα και ακεραιότητα χαρακτήρα με κίνδυνο της ζωής του. Το καθεστώς αυτό, αποτέλεσμα της ήττας της Αθήνας στον πελοποννησιακό πόλεμο, εξόντωσε εκατοντάδες αντιπάλους του μέσα στον ένα χρόνο της κυριαρχίας του. Οι δημοκρατικοί αντίπαλοι του καθεστώτος, που δεν έφυγαν από την πόλη εξοντώθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες. Άλλοι θανατώθηκαν  γιατί είχαν περιουσίες τις οποίες το καθεστώς δήμευσε. Σε μια περίπτωση, αναφέρει ο Πλάτωνας, ο Σωκράτης αντιτάχθηκε στη δικαστική δολοφονία κάποιου πολίτη, που το καθεστώς έβαλε στο μάτι, θέτοντας  σε κίνδυνο τη ζωή του.

Το 399 π.Χ. οδηγήθηκε στο δικαστήριο. Οι κατήγοροι του Άνυτος, Μέλητος και Λύκωνας ισχυρίστηκαν πώς  ήταν άθεος και ασεβής προς τους πατρώους θεούς και επιπλέον  διαφθορέας της νεολαίας και εισαγωγέας καινών δαιμονίων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πίσω από την ασαφή αυτή κατηγορία υπήρχε πολιτική σκοπιμότητα.  Η τελική καταδίκη του φιλοσόφου αποτελεί όνειδος για την αθηναϊκή δικαιοσύνη και πολιτεία. Υπήρξε η μεγαλύτερη, με την εξαίρεση ίσως της καταδίκης  του Ιησού, δικαστική δολοφονία στον αρχαίο κόσμο.

Η σημαντικότητα της Σωκρατικής φιλοσοφίας έγκειται στον ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό της. Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι εισήγαγαν φυσικές φιλοσοφίες και ερμήνευσαν τον κόσμο με αναφορά στα στοιχεία του. Ο Θαλής έδωσε ως αιτία του κόσμου το νερό, Ο Αναξίμανδρος το άπειρο, Ο Αναξιμένης τον αέρα, ο Ηράκλειτος τον πυρφόρο λόγο, ο Εμπεδοκλής στην διαμόρφωση των στοιχείων της φύσης,  φωτιά,  γη,  αέρα και  νερό από τις αντίρροπες δυνάμεις τις οποίες ονόμασε φιλότητα και νείκος. Ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος διατύπωσαν τη θεωρία που στέκει μέχρι σήμερα ότι ο κόσμος είναι κατασκευασμένος από άτομα.  

Ο Σωκράτης κατέβασε τη γνώση από τον ουρανό στη γη. Είναι ο θεμελιωτής της ηθικής φιλοσοφίας. Προσπάθησε να ορίσει το αγαθό, τις σταθερές και αναλλοίωτες αρχές που θεμελιώνουν την ορθή και χρηστή συμπεριφορά του ανθρώπου. Προϋπόθεση της ηθικής συμπεριφοράς είναι η γνώση. Αυτός που κατέχει τη γνώση κατακτά και την αρετή, αφού κατά το Σωκράτη, γνώση και αρετή είνα

ι οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος. Αυτός που γνωρίζει επιλέγει πάντα και πράττει το καλό. Όσοι πράττουν κακά το κάνουν από άγνοια. Η γνώση, η αρετή και η ηθική συμπεριφορά αναδείχθηκαν σε απόλυτες αξίες από το δάσκαλο του Πλάτωνα, που καυτηρίαζε τον ηθικό σχετικισμό, εμπειρισμό και των σοφιστών.

Ο Σωκράτης συνέβαλε και στη θεμελίωση της λογικής. Η διαλεκτική είναι κατ’ αυτόν το εργαλείο θήρευσης της αλήθειας. Με την επαγωγική μέθοδο και τον Λόγο, έφτανε στους ορισμούς των εννοιών που ήθελε να διερευνήσει. Ο Σωκράτης εκμαίευε την αλήθεια σχετικά με την έννοια που ερευνούσε μέσα από ερωτήσεις. Αν και στην αρχή προσποιούταν άγνοια και καλούσε τους συνομιλητές του να τον διαφωτίσουν, ( Σωκρατική ειρωνεία ) με τις ερωτήσεις του τους έφερνε αντιμέτωπους με την αντιφατικότητα της σκέψης τους και τους οδηγούσε σταδιακά στους σωστούς ορισμούς. Ο Σωκράτης κυριολεκτικά ήταν η μαία της αλήθειας.

Η Σωκρατική ρήση «ένα πράγμα γνωρίζω, ότι δεν γνωρίζω τίποτα» μπορεί να οδηγήσει ένα επιφανειακό μελετητή στην άποψη ότι ο Σωκράτης ήταν αγνωστικιστής. Ουδέν αναληθέστερο. Αυτό γιατί πίστευε ακράδαντα στο διδακτό της αρετής και στη θεϊκή καθοδήγηση (δαιμόνιο) που ως φωνή αληθείας τον οδηγούσε στο δύσκολο δρόμο της αλήθειας. Η γνώση της άγνοιας είναι το χαρακτηριστικό του αληθινού μύστη. Όσο πλησιάζεις την αλήθεια τόσο πιο πολύ καταλαβαίνεις ότι το ταξίδι προς τη γνώση είναι χωρίς τέλος. Ο Σωκράτης ουδέποτε καταλήφθηκε από την έπαρση, ούτε αξιοποίησε τη γνώση του για πλουτισμό. Ήταν απλός, προσηνής και δίδασκε αμισθί προς μεγάλη απογοήτευση της Ξανθίππης που ήταν μια μέγαιρα και τον κυνηγούσε επειδή δεν της χάρισε τη μεγάλη ζωή.  

Η προσφορά του Σωκράτη αποτελεί καμπή στη διαμόρφωση της φιλοσοφίας. Όχι μόνο ο ίδιος ήταν μεγάλος, αλλά και οι συνεχιστές του διαμόρφωσαν μια πνευματική δυναστεία με σχολές που η επίδραση τους είναι συνεχής μέχρι σήμερα.  Σπουδαιότερος μαθητής του Σωκράτη ήταν ο γίγαντας της φιλοσοφίας και ιδρυτής της Ακαδημίας  Πλάτωνας. Στους Πλατωνικούς διαλόγους οφείλουμε ότι η Σωκρατική διδασκαλία δεν χάθηκε στη λησμονιά.  Ο Αριστοκλής, όπως λεγόταν αρχικά ο Πλάτωνας, ήθελε να αναδείξει το όνομα του δασκάλου του, ο οποίος είχε αδικηθεί παράφορα από την πόλη του. Μαθητής του Σωκράτη ήταν και ο Αντισθένης, ο ιδρυτής της σχολής των Κυνικών. Ο Ευκλείδης από τα Μέγαρα, ο ιδρυτής της Εριστικής σχολής, επίσης μαθήτεψε στο Σωκράτη. Για το Σωκράτη μαθαίνουμε αρκετά και από το μαθητή του Ξενοφώντα, που έγραψε, μεταξύ άλλων απομνημονεύματα.  

Ο Αριστοφάνης στις Νεφέλες δίνει μια παραποιημένη εικόνα του Σωκράτη, αφού  τον παρουσιάζει ως σοφιστή. Σημαντικές πληροφορίες για το Σωκράτη δίνει ο Αριστοτέλης. Στο έργο του «Μετά τα Φυσικά» παρουσιάζει, μεταξύ άλλων τις γνωσιοθεωρητικές θέσεις του Σωκράτη. Δηλώνει σαφώς ότι ο δάσκαλος του Πλάτωνα θεμελίωσε την ηθική φιλοσοφία, αλλά δεν ασχολήθηκε με τη μελέτη της φύσεως. «Σωκράτους δε περί μεν τα ηθικά πραγματευομένου, περί δε της όλης φύσεως ουθέν»

Μετά τα Φυσικά Βιβλίο 12ο «b17: Σωκράτους δε περί τας ηθικάς αρετάς πραγματευομένου και περί τούτων ορίζεσθαι καθόλου ζητούντος πρώτου… b23: Εκείνος (ο Σωκράτης) ευλόγως εζήτει το τι εστιν. Συλλογίζεσθαι γαρ εζήτει, αρχή δε των συλλογισμών το τι εστιν. Διαλεκτική γαρ ισχύς ούπω τότ’ ην κλπ. b27: Δύο γαρ έστιν α τις αν αποδώη Σωκράτει δικαίως, τους τ’ επακτικούς λόγους και το ορίζεσθαι καθόλου.

 

Ο Σωκράτης ήταν απλός καθημερινός άνθρωπος, μια όμορφη ψυχή που αναζητούσε την αλήθεια έχοντας υπόψη την ατέλεια της ανθρώπινης φύσεως. Στο Συμπόσιο σκιαγραφείται αντικειμενικά από τη συμπεριφορά του και υποκειμενικά από το Εγκώμιο του Αλκιβιάδη, που απηχεί την εξιδανικευμένη εικόνα του Πλάτωνα για τον  δάσκαλο του.

Το σκηνικό είναι το ακόλουθο: Ο Σωκράτης είναι προσκαλεσμένος στο συμπόσιο του Αγάθωνα. Καθ’ οδό συναντά τον Αριστόδημο. Στη συζήτηση εντός του Συμποσίου περί Έρωτος πρωταγωνιστεί. Ο δάσκαλος του Πλάτωνα συνεισφέρει στη συζήτηση για να διευκρινιστεί η ουσία του «Φτερωτού Θεού» (199c – 212c) . Επιπλέον ο Σωκράτης είναι το κεντρικό πρόσωπο του Συμποσίου όπως φαίνεται από τον έπαινο που του απονείμει ο Αλκιβιάδης (215a – 222b) Ακόμα όλοι λαμβάνουν πολύ σοβαρά τη γνώμη του, αφού η επιδοκιμασία του θεωρείται κριτήριο αλήθειας της άποψης τους. Ο Σωκράτης είναι πολύ κοινωνικός και προσαρμόζεται περίφημα στο χαλαρό περιβάλλον του Συμποσίου. Είναι φιλικός και ευπροσήγορος και η ακρίβεια των λόγων του δεν επηρεάζεται από την κατανάλωση οίνου. Η σχέση του με φίλους και μαθητές είναι εγκάρδια, σχεδόν ερωτική.

Ο Σωκράτης παρά το μειλίχιο του χαρακτήρα του καυτηριάζει ενίοτε την άγνοια των συνομιλητών του με τη γνωστή ειρωνεία του. Αρχικώς καλεί τους «σοφούς» συνομιλητές του να τον διαφωτίσουν σε θέματα που γνωρίζουν για τα οποία δηλώνει άγνοια. Ο Σωκράτης με τις συνεχείς ερωτήσεις που θέτει, φέρνει τους συνομιλητές του σε αδιέξοδο, εφόσον φθάνουν μέσω της μαιευτικής μεθόδου σε θέσεις αντιφατικές ως προς τις αρχικές πομπώδεις δηλώσεις τους.  Αναπόφευκτος ο εξευτελισμός των δοκησίσοφων συνομιλητών, τους οποίους ο δάσκαλος του Πλάτωνα συντρίβει με τη λεπτή ειρωνεία του.

Το πνευματικό  μέγεθος του γιου του Σοφρωνίσκου είναι κολοσσιαίο, αλλά πως έφτασε σε αυτή την ωρίμανση;

Σε μικρότερη ηλικία αναζήτησε την αλήθεια στη μελέτη του Ομήρου, του Ηράκλειτου, του οποίου το βάθος της σκέψεως θαύμασε και άλλων φυσικών φιλοσόφων. Το πάθος του για την αλήθεια και η πίστη του στην ύπαρξη της τον βοήθησε να φτάσει στο βασικό δόγμα της γνώσης της άγνοιας. Η ιέρεια Διοτίμα τον μύησε στο μυστήριο του Πλατωνικού Έρωτος που είναι ο δρόμος προς το κάλλος και την ομορφιά. Η παρουσίαση της δεσπόζουσας φυσιογνωμίας του ζωντανεύει μέσα από τη συγγραφική δεινότητα του μαθητή του.