Το Συμπόσιο του Πλάτωνος

 Το Συμπόσιο του Πλάτωνος

Οι περισσότεροι μελετητές κρίνουν ότι το έργο γράφηκε τουλάχιστον δέκα χρόνια μετά το θάνατο του Σωκράτη και σε κάθε περίπτωση μετά το θάνατο όλων των πρωταγωνιστών. Ο Αλκιβιάδης ήταν νεκρός ήδη από το 404 π.Χ. ο Σωκράτης το 399 π.Χ. Όμοια ο Παυσανίας, ο Φαίδρος, ο Αριστοφάνης κλπ έχουν τελευτήσει ως το 390 π.Χ. Είναι λοιπόν έργο της ωριμότητας του συγγραφέα και πιθανότατα πήρε την τελική του μορφή είκοσι χρόνια μετά το τέλος του πελοποννησιακού πολέμου, δηλαδή το 384 π.Χ.

Το Συμπόσιο πρέπει να γράφηκε την ίδια περίοδο με το Φαίδωνα και το Φαίδρο, ενώ διάλογοι όπως ο Ιππίας Μείζονας και Ίων είναι προγενέστερα. Ο Πλάτωνας το έγραψε στο Ζενίθ της βιολογικής και πνευματικής του ωρίμανσης. Στην κορύφωση τον είχαν φέρει αθροιστικά η οκτάχρονη μαθητεία του στο Σωκράτη, η μελέτη διαφόρων φιλοσοφικών ρευμάτων, των τραγικών ποιητών και του Ομήρου. Η δικαστική δολοφονία του δασκάλου του αποτέλεσε σταθμό στη ζωή του νεαρού Αριστοκλή. Αποκήρυξε κάθε πολιτική φιλοδοξία και αφοσιώθηκε στη φιλοσοφία. θέλησε να αποκαταστήσει με το έργο του το όνομα και την τιμή του αδικοχαμένου δασκάλου του.

Παρά  ταύτα δεν ήταν ο Πλάτων ένας πνευματικός δορυφόρος του Σωκράτη. Όσο ωριμάζει τόσο γίνεται αυτόφωτος και διαμορφώνει τη δική του φιλοσοφική θεωρία. Σε αντίθεση με το δάσκαλο του είχε οικονομική άνεση, ταξίδεψε πολύ και συνακόλουθα είχε χρόνο και χρήμα για να αφοσιωθεί στην πνευματική του ανέλιξη.

Ο Σωκράτης είναι ο πρωταγωνιστής πλείστων διαλόγων του Πλάτωνα, ενώ συνήθως το όνομα του διαλόγου δεικνύει τον κυριότερο συνομιλητή του. Στο Συμπόσιο είναι βέβαια πρωταγωνιστής ο Σωκράτης, όμως δεν υπάρχει ένας αλλά επτά συνομιλητές. Αν και αναφέρεται σε Συμπόσιο δεν πρόκειται για περιγραφικό δοκίμιο,αλλά για φιλοσοφικό κείμενο περί Έρωτος. Σε αντίθεση με τον Ξενοφώντα, ο Πλάτωνας ελάχιστα περιγράφει τη διαδικασία του Συμποσίου, αλλά επικεντρώνεται στο φιλοσοφικό διάλογο. Φαίνεται ότι πίσω από το έργο κρύβεται ένα πραγματικό γεγονός, ένα συμπόσιο που έγινε το 415 π.Χ. στο οποίο πρωταγωνίστησε ο Σωκράτης.

Είναι όμως  δυνατόν μέσα στη χαλάρωση που φέρνει ο οίνος, η κατανάλωση εξαιρετικών εδεσμάτων και η μουσική να αναπτυχθεί ένας  υψηλού επιπέδου διάλογος; Φαίνεται ότι η πάροδος τριάντα χρόνων από το πραγματικό γεγονός του Συμποσίου του Αγάθωνα, που ήταν η αφορμή συγγραφής,  του έδωσε αρκετό χρόνο να επεξεργαστεί και αναπτύξει τις μαρτυρίες του Σωκράτη και του Αριστόδημου. Από την αναδιήγηση του τελευταίου προέκυψε το πρωτογενές υλικό μέσα από το οποίο κτίστηκε το έργο.

Ο Πλάτωνας έγραψε το Συμπόσιο για να ορίσει το φαινόμενο του ανθρώπινου Έρωτος και να περιγράψει την ουσία και τις λειτουργίες του. Ο Πλατωνικός Έρως είναι μια ισχυρή και βασική κοινωνική δύναμη που συνέχει και μορφοποιεί την κοινωνία. Δεν έχει  χυδαία λειτουργία, το αντίθετο μάλλον ισχύει. Μπορούμε να παρομοιάσουμε τη σχέση του Έρωτα με τα ερώμενα πρόσωπα με τη σχέση φιλοσοφίας και φιλοσόφων. Γιατί η γνώση είναι έρωτας για τον αναζητητή της και ο φιλόσοφος ο εραστής της. Πέραν της ανίχνευσης της ουσίας του έρωτα ως κοσμογονικής δύναμης, ο Πλάτωνας θέλει να αποθανατίσει μέσα από το διάλογο τη μορφή του μεγαλύτερου εραστή της γνώστης, του αξεπέραστου δάσκαλου του Σωκράτη. Ο δάσκαλος, με τις μαιευτικές ερωτήσεις του, ως επίμονος εραστής πολιορκεί τη πιο δύσκολη ερωμένη, τη μάθηση. Μια ερωμένη εκλεκτική και πανέμορφη, που πολύ δύσκολα αποκαλύπτει και προσφέρει τα κάλλη της. Μια ερωμένη ζηλότυπη που για να αποκαλυφθεί απαιτεί απόλυτη αφοσίωση από τον εραστή – φιλόσοφο.

 Η εικόνα του Σωκράτη αποκαθίσταται στο Συμπόσιο. Όχι απολογητικά όπως σε προηγούμενα έργα αλλά, ας μου επιτραπεί ο όρος, επιθετικά. Πρόκειται για μια αποκατάσταση πολύπλευρη, που αποκαλύπτει μια χαρισματική μορφή πολυμήχανη και πολυτάλαντη.

Ο Πλάτωνας αβίαστα αφήνει να αναδειχθεί η χαρισματική προσωπικότητα του δασκάλου του μέσα από τους διαλόγους του με άλλα πρόσωπα. Ο Σωκράτης αναδεικνύεται  και από τα λόγια των συνομιλητών του ως ο επίμονος διεκδικητής της πνευματικής ομορφιάς. Η γνώση είναι έρωτας και το μέγιστο αγαθό για το Σωκράτη. Μέσα από το διάλογο φανερώνεται η Οντολογία και η λειτουργία του έρωτος ως μιας των μεγαλύτερων κινητήριων δυνάμεων της υλικής και πνευματικής δημιουργίας. Περεταίρω σκιαγραφείται η γιγαντιαία προσωπικότητα του δασκάλου του Πλάτωνος, ως προφήτη και εραστή της Ουράνιας Αφροδίτης. Ο γιός της μαίας Φαιναρέτης, εκμαίευσε αλήθειες οντολογικές και είναι ως σήμερα αξεπέραστος θηρευτής της ηθικής και Οντολογικής γνώσης.

Ο Πλάτωνας δεν γράφει ένα ξηρό φιλοσοφικό δοκίμιο με τη μορφή διαλόγου, αλλά ένα αξεπέραστο λογοτεχνικό έργο με αξιόλογη πλοκή και σκηνογραφία. Ο διάλογος «στήνεται» στον Ανδρώνα του μεγάρου του Αγάθωνα που βρίσκεται στην αστική περιοχή  των Αθηνών. Η συνομιλία όμως, επεκτείνεται νοερά και σε άλλα μέρη που αναφέρουν οι διαλεγόμενοι, όπως το στρατόπεδο της Ποτίδαιας, ο δρόμος από το Φάληρο στο άστυ, ο υπαίθριος χώρος που η Διοτίμα μίλησε στο Σωκράτη κ.α. Τα κυριότερα πρόσωπα που εμφανίζονται να μιλούν ή αναφέρονται  στο Συμπόσιο, εκτός από το Σωκράτη, για τον οποίο θα αναφερθούμε ξεχωριστά,  είναι:

1.       Ο Απολλόδωρος και ο εταίρος του στον οποίο περιγράφει τα διαμειφθέντα στο Συμπόσιο. Οι τελευταίοι δίνουν αφορμή στον πρώτο να ξεκινήσει και να διανθίσει την επιχειρηματολογία του.

2.        Ο Αριστόδημος αναφέρεται από τον Απολλόδωρο ως ο άνθρωπος που άκουσε τα καθέκαστα του Συμποσίου και ως πηγή όσων αναφέρει.

3.       Ο Αγάθωνας, οργανωτής του Συμποσίου, ο οποίος ως εκ τούτου έχει δεσπόζουσα θέση καθ’ όλη τη διάρκεια του, τουλάχιστον στα διαδικαστικά. Περιγράφει τον Έρωτα ως Θεό νέο, όμορφο και τολμηρό και τραγουδά γι’ αυτόν ένα ύμνο.

4.       Ο Αλκιβιάδης του οποίου η κατάθεση αποτελεί μια από τις κορυφαίες στιγμές του Συμποσίου, ιδίως το μέρος εκείνο που είναι γνωστό ως «ο έπαινος του Σωκράτους».

5.       Η μάντισσα Διοτίμα εκ Μαντινείας, η οποία αν και δεν είναι τοπικά στο Συμπόσιο, συμμετέχει σε αυτό έμμεσα, ως διαλεγόμενη με το Σωκράτη. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά της ότι ο έρωτας είναι παιδί του Πόρου και της Πενίας.

6.       Ο Παυσανίας, ο οποίος ως καλεσμένος του Αγάθωνα εκφωνεί ένα μονόλογο και ακολούθως σιωπά δια παντός. Πιστεύει ότι ο έρωτας έχει δύο μορφές την ανθρώπινη και τη θεϊκή. (Σαρκικός και πνευματικός έρως.)

7.       Ο Αριστοφάνης ο οποίος κάνει ένα μονόλογο και σε κάποια στιγμή απαντά σε ένα υπαινιγμό  του Σωκράτη για τους παθητικούς ακροατές.

8.       Ο Φαίδρος και ο Ερυξίμαχος οι οποίοι εκτός από τους μονολόγους τους, συμβάλουν στη διαλογική συζήτηση ανταποκρινόμενοι σε παρεμβάσεις άλλων συμποτών. Ο Ερυξίμαχος, ο οποίος είναι γιατρός, αναφέρει ότι  ο Έρωτας είναι η συνισταμένη τεσσάρων συνιστωσών δυνάμεων οι οποίες ανά δύο είναι αντίρροπες. Αυτές είναι η θερμοκρασία του σώματος (ζέστη – κρύο) και η αίσθηση του πικρού και του γλυκού.