Τα Συμπόσια στην αρχαία Ελλάδα

 Τα Συμπόσια ήταν μια σημαντική πτυχή της ιδιωτικής ζωής των  Αθηναίων, τον 5^ο και 4^ο προχριστιανικό αιώνα. Δεν ήταν μόνο κοινωνική συνεύρεση, ένα ομαδικό δείπνο, όπου το ποτό έρρεε άφθονο και η ατμόσφαιρα μεταξύ των συνδαιτημόνων ήταν χαλαρή και χαρούμενη. Ήταν μια εκδήλωση των αρίστων αρρένων πολιτών. Λάμβανε χώρα στον ανδρώνα, ειδική αίθουσα του μεγάρου του διοργανωτή. Οι γυναίκες και τα παιδιά δεν λάμβαναν μέρος. Βοηθητικό προσωπικό (δούλοι )  σέρβιραν σιωπηλοί τους συνδαιτημόνες. Αν ο διοργανωτής (αμφιτρύων) ήταν αρκετά εύπορος μπορούσε να καλέσει μουσικούς και αυλητρίδες επί πληρωμή για να διασκεδάσει τους φιλοξενούμενους του. Οι τελευταίες συνήθως ήταν καλλιτέχνιδες χαλαρών ηθών. 

Τα συμπόσια ήταν ιδιωτικές εκδηλώσεις. Δεν γίνονταν σε τακτές ημερομηνίες αν και μια πάνδημη εορτή θα μπορούσε να αποτελέσει ικανοποιητική αφορμή για οργάνωση τους. Ήταν  μέθοδος επιβεβαίωσης της κοινωνικής καταξίωσης του αμφιτρύωνα και εορτασμού μιας προσωπικής επετείου, μιας γέννησης ή μιας κοινωνικής επιτυχίας. Ήταν μετρημένοι όσοι μπορούσαν να οργανώσουν συμπόσια. Δεν ήταν μόνο το κόστος των καταναλωτικών αγαθών που έπρεπε απλόχερα να παρασχεθούν στους φιλοξενούμενους. Το μέγαρο έπρεπε να έχει αίθουσα μεγάλων διαστάσεων, διακοσμημένη με τρόπο που έτερπε τους οφθαλμούς, με αναπαυτικά ανάκλιντρα για τους φιλοξενούμενους. Ο αμφιτρύωνας καλούσε τους συνδαιτημόνες του με προσωπική πρόσκληση, όμως ο αριθμός τους μπορούσε να αυξηθεί και με άλλους περαστικούς αν είχαν φιλική πρόσβαση στους συνδαιτημόνες.

Η προετοιμασία ενός συμποσίου κρατούσε  δύο μέρες. Τα φαγητά ετοίμαζαν οι γυναίκες του σπιτιού. Δούλοι με σχετική εμπειρία αναμείγνυαν  σε μεγάλους κρατήρες κρασί  με  νερό στη σωστή αναλογία. Οι καλεσμένοι έφταναν στο συμπόσιο με επίσημη περιβολή. Οι δούλοι έπαιρναν τα πανωφόρια και τα σανδάλια και τα φύλαγαν στα ανάλογα έπιπλα και κρεμαστάρια. 

Ακολούθως οδηγούσαν τους συνδαιτημόνες σε μια θέση γύρω από το τραπέζι. Εκεί ξάπλωναν σε αναπαυτικά ανάκλιντρα, δηλαδή μακριά αναπαυτικά καθίσματα με χαμηλή ράχη στην οποία ο φιλοξενούμενος περισσότερο ξάπλωνε παρά καθόταν. Τα ανάκλιντρα συνδυάζονταν δυο δυο και η πλέον τιμητική θέση ανήκε στο φιλοξενούμενο που ξάπλωνε δίπλα και δεξιά από τον αμφιτρύωνα. Το συμπόσιο άρχιζε με το φαγητό. Ακολούθως οι υπηρέτες έφερναν νερό και ψίχα ψωμιού για να σκουπιστούν και πλυθούν οι συμποσιαστές. Ύστερα γινόταν η εκλογή του συμποσίαρχου. Δουλειά του ήταν η επιτήρηση του προγράμματος, ο καθορισμός της σειράς των προπόσεων και ο ρυθμός της οινοποσίας. H τελευταία κρατούσε πολλές ώρες και οι συνδαιτημόνες έπιναν με αργό ρυθμό νερωμένο κρασί για να είναι μεν χαλαροί και εύθυμοι, κατά το δυνατόν όμως όχι μεθυσμένοι και σε πνευματική εγρήγορση. Όλη αυτή η μακρόχρονη οινοποσία ονομαζόταν πότος και περνούσε από τα ακόλουθα στάδια:

1.    Τις σπονδές, συνήθως τρεις, με κυρίαρχη την προσφερόμενη στον πατέρα των θεών και των ανθρώπων.

2.    Την ωδή του παιάνα.

3.    Το στεφάνωμα των συνδαιτημόνων με λουλούδια.

4.    Το συμπόσιο που σημαίνει τη μεθοδική οινοποσία με την παράλληλη συζήτηση θεμάτων φιλοσοφικού και ευρύτερου ενδιαφέροντος.

Η συνομιλία μεταξύ των συμποσιαστών τους έφερνε πιο κοντά. Στη συζήτηση κυριαρχούσαν άτομα με σημαντική εκπαίδευση και ρητορικά χαρίσματα που είχαν να προσθέσουν πληροφορίες και ζωντανό λόγο σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Ακόμα απάγγελναν με συνοδεία λύρας, τραγουδούσαν, έκαναν σκωπτικά πειράγματα, έλεγαν αινίγματα/σπαζοκεφαλιές (επαμφοτερίσματα). Σε τελική ανάλυση το αττικό συμπόσιο ήταν ένα πνευματικό γεγονός, ενώ η οινοποσία και το φαγητό ήταν το απαραίτητο έναυσμα και η αφορμή για πνευματικές συζητήσεις μεταξύ καλλιεργημένων ατόμων.

Ένα επιτυχημένο συμπόσιο περιλάμβανε απαραίτητα τα  ακόλουθα πέντε στοιχεία: Φαγητό, Ποτό, Λόγους φιλοσοφικούς, θεάματα και ακρόαση ασμάτων. Ο αμφιτρύωνας έπρεπε να προσφέρει τέρψη στους οφθαλμούς και τα ώτα των φιλοξενουμένων. Ανάλογα με το πνευματικό επίπεδο του οικοδεσπότη το συμπόσιο μπορούσε να γίνει ένα σπουδαίο πνευματικό γεγονός ή να διολισθήσει στα σύνορα της χυδαιότητας. Ο Ξενοφώντας στο έργο του Συμπόσιο περιγράφει τέτοιες υπερβολές με αναφορά στα συμπόσια που οργάνωνε ο ξιπασμένος και σπάταλος Καλλίας. Η παρουσία αυλητρίδων με διάφανους χιτώνες που χόρευαν προκλητικά, υποβάθμιζε το συμπόσιο.  Ο Πλάτωνας στον Πρωταγόρα στιγματίζει τέτοιου είδους φαυλότητες. Σύμφωνα με τη θεώρηση του μαθητή του Σωκράτη, το σωστό συμπόσιο είναι πνευματική συνεστίαση καλλιεργημένων ατόμων και όχι συγκέντρωση φαύλων και διεφθαρμένων. Επιπλέον πρότεινε την νομοθετική ρύθμιση των συμβάντων του συμποσίου για να μην εκπίπτει αυτό σε αθλιότητες στα χέρια διεφθαρμένων πλουσίων.   

Πληροφορίες για τα συμπόσια παίρνουμε από αγγειογραφίες της ελληνορωμαϊκής εποχής καθώς και ψηφιδωτά που παριστάνουν ανάλογες σκηνές. Σε αυτά φαίνονται αυλητρίδες σε δράση, συμποσιαστές σε ανάκλιντρα  που συνομιλούν κάνοντας τις ανάλογες χειρονομίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα αγγεία που εικονογραφούν τις εν λόγω σκηνές είναι τα ίδια σκεύη που χρησιμοποιούνταν για το νέρωμα του κρασιού και το σερβίρισμα του.

Για τα συμπόσια έχουμε ικανές πληροφορίες, πολύ πριν ο Πλάτωνας γράψει τον ομώνυμο διάλογο. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια περιγράφει σκηνές που προσομοιάζουν με συμπόσια, όπως το συμπόσιο του Αλκίνοου στην ένατη ραψωδία της Οδύσσειας και τα συμπόσια των μνηστήρων της Πηνελόπης. Ο Κικέρωνας  στα ρητορικά του συγγράμματα περιγράφει το συμπόσιο του Θεσσαλού Σκόπα. Ο λυρικός ποιητής Αλκαίος, στα Συμποτικά ποιήματα  του αναφέρεται και περιγράφει τα συμπόσια των αριστοκρατών της Λέσβου.Ο φιλόσοφος, ποιητής και στοχαστής Ξενοφάνης από τον Κολοφώνα της Μικράς Ασίας, έγραψε κείμενο με τίτλο Συμπόσιο που δεν διασώθηκε, η πληροφορία όμως αυτή αναφέρεται από τον Αθήναιο. Ο  ποιητής Αριστοφάνης περιγράφει σκηνές συμποσίων στις κωμωδίες του, ενώ η κορύφωση της συμποσιακής λογοτεχνίας γίνεται σε έργα του Πλάτωνα, του Ξενοφώντα και του Πλούταρχου που είναι μεταγενέστερος. Στο Συμπόσιο του ο Ξενοφώντας έχει πρωταγωνιστή τον Σωκράτη και όπως και στο αντίστοιχο Πλατωνικό έργο, μεταξύ άλλων,  συζητούν για τον έρωτα.

Έργο με τίτλο Συμπόσιο έγραψε ο Φιλόσοφος Επίκουρος, το οποίο προφανώς θα παρουσίαζε την επικούρεια περί ευδαιμονίας φιλοσοφία. Το έργο χάθηκε. Ο  Σπεύσιππος ανηψιός του Πλάτωνα έγραψε παρόμοιο έργο που επίσης δεν διασώθηκε. Ο Πλούταρχος, ιερέας των Δελφών και συγγραφέας των Παράλληλων Βίων (Β΄ αιώνας μ.Χ. ) έγραψε το Περίφημο «Των επτά σοφών Συμπόσιον» Σε αυτό ο συγγραφέας προσπαθεί να καταδείξει, με βάση τα διδάγματα των επτά σοφών, τον δρόμο που οδηγεί στην  ευδαιμονία του ανθρώπου ως ατόμου, αλλά και ως κοινωνικού όντος στα πλαίσια του άστεως.  Ο Λουκιανός, στο έργο του Συμπόσιο σατιρίζει άγρια τους αρχαίους συμποσιαστές. Παρουσιάζει τους « φιλόσοφους» να τρωγοπίνουν με απίστευτη λαιμαργία και να είναι μεθυσμένοι πριν καν αρχίσει η συζήτηση. Όμως η ρωμαϊκή εποχή που περιγράφει είναι πολύ διαφορετική από την Αθήνα της εποχής του Σωκράτη. Έργο με τίτλο  «Συμπόσιο» έγραψε και ο φιλόσοφος αυτοκράτορας Ιουλιανός τον 4^ο αιώνα μ.Χ. Παρουσιάζει το Ρωμύλο να συμποσιάζεται με τους Θεούς. Το έργο είναι απολογητικό της Πατρώας Θρησκείας την οποία ο λάτρης του Ελληνικού Πολιτισμού και ονειροπόλος αυτοκράτορας προσπαθεί να κρατήσει ζωντανή , από τη διαβρωτική επίδραση του χριστιανισμού.