Σωκράτους - Διοτίμας : Έρωτος Έπαινος:(201d-212c)

Διαλεγόμενος  με τον Αγάθωνα o γιος της μαίας, ξεκαθαρίζει τι  δεν εμπίπτει στον ορισμό του Έρωτα. Αναγκάζει τον συνομιλητή του να παραδεχτεί ότι πλείστα των προτερημάτων και χαρακτηριστικών που απέδωσε στον φτερωτό Θεό κατά την εκφώνηση του εγκωμίου του δεν τον περιγράφουν. Ακολούθως, αφού διευκρινίζει τι δεν είναι Έρωτας, ο Σωκράτης προχωρεί  να ορίσει τον Έρωτα ως την έλξη προς το αγαθό που εξ’ ορισμού χαρακτηρίζεται από το κάλλος (ομορφιά). Ο ορισμός  αναπτύσσεται περεταίρω  ως εξής:

Ο δάσκαλος του Πλάτωνα μεταφέρει τη διδαχή της μάντισσας Διοτίμας. Ο Έρωτας απομυθοποιείται αφού κατά τη μάντισσα δεν είναι ούτε ωραίος, ούτε αγαθός, ούτε όμως κατ’ ανάγκη  κακός. Δεν είναι επίσης Θεός γιατί στερείται το βασικό χαρακτηριστικό του Θεού που είναι η ευδαιμονία. Ούτε και θνητός είναι αλλά  κάτι το ενδιάμεσο, δηλαδή δαίμων με την αρχαιοελληνική σημασία. Είναι η προσωποποίηση της αντίφασης, αφού συγκεντρώνει όλες τις αντίθετες ιδιότητες και ποιότητες. Συνδυάζει την εφευρετικότητα με την αμηχανία, την ασκήμια με την ομορφιά την οποία θηρεύει, το θράσος και τη δειλία, την αμάθεια με τη θήρα της γνώσεως, την τραχύτητα με την εφευρετικότητα, τη γοητεία και τη σαγήνη. Η αντιφατικότητα του Έρωτος είναι εγγενής γιατί σύμφωνα με τον πλατωνικό μύθο γονείς του είναι ο Πόρος και η Πενία.

Η αντιφατική φύση του οδηγεί τον άνθρωπο ταυτόχρονα στη θεϊκή μακαριότητα αλλά και στις πύλες της κολάσεως. Ο Έρωτας είναι το κυνήγι του κάλλους και του αγαθού με απώτατο όριο την κατάκτηση της θεϊκής μακαριότητας. Λέμε Θεϊκή και όχι ανθρώπινη γιατί κυνηγούμε την αέναη και αιώνια ευτυχία και όχι την πρόσκαιρη. Είναι ο Εραστής, κατά Πλάτωνα, ο «βιαστής» της αιώνιας ευδαιμονίας και μακαριότητας,(Σ.1) ο θηρευτής του πνευματικού και σωματικού κάλλους. Δεν έχει  σχέση με το χυδαίο θηρευτή του ανθρωπίνου σώματος και των ηδονών. Υπό αυτή μόνο την έννοια ο Έρως είναι δημιουργός πνευματικών αλλά και σωματικών τέκνων. Είναι επίσης πρόξενος, έμμεσα, διαιώνισης του ανθρώπινου γένους μέσω της τεκνοποιίας. Ο εραστής των τεχνών μπορεί να γίνει παραγωγός υψηλών πνευματικών έργων που θα τον καταστήσουν αθάνατο στη συλλογική μνήμη. Άρα ο έρως της γνώσεως και της τέχνης γεννά αθανασία αν είναι αληθινός και όταν ο δημιουργός έχει ταλέντο.

Η Διοτίμα διδάσκει στο Σωκράτη τα επίπεδα της Οντολογίας του Έρωτος:

 

1.       Στο κατώτερο επίπεδο ο έρωτας είναι η έλξη του ωραίου σώματος και της φυσικής ομορφιάς γενικά. Είναι πρόξενος βιολογικής αθανασίας μέσω της τεκνοποιίας.

2.       Σε  υψηλότερο (ενδιάμεσο) επίπεδο έχουμε τον έρωτα της ηθικής και των πράξεων που συνάδουν με αυτήν. Σε προσωπικό επίπεδο αυτό εκδηλώνεται ως φιλία, ένωση αδελφών ψυχών. Ο αριθμός των αδελφών ψυχών είναι μικρός. Η κυοφορία δεν είναι πλέον σωματική αλλά πνευματική. Ο εραστής-παιδαγωγός δάσκαλος γίνεται πνευματικός πατέρας που κυοφορεί τέκνα πνευματικά.

3.       Σε ένα ακόμα ανώτερο επίπεδο έχουμε τον έρωτα της επιστήμης ως λογικά οργανωμένης γνώσεως.

4.       Στο ύψιστο επίπεδο γνώση, αγαθό  και ομορφιά ταυτίζονται ως το κατ’ εξοχήν ερωτικό αντικείμενο που ποθεί η ψυχή του μύστη.

Η Διοτίμα ορίζει τον Έρωτα ως τον γεννήτορα κάθε αγαθού έργου. Πρόξενο της διαιώνισης της ανθρωπότητας, (206b-208b) στο κατώτερο επίπεδο, μέσω της αισθητικής ομορφιάς του σώματος που οδηγεί στην αισθητική αγωγή ως εκτίμηση του σωματικού κάλλους. Σε ψηλότερο επίπεδο ο έρωτας γίνεται παιδαγωγική διαδικασία. Ο ενήλικας εραστής γίνεται παιδαγωγός του ανήλικου ερωμένου με σκοπό τη ψυχική κυοφορία  καλών έργων. Η πνευματική πατρότητα της υπό διαμόρφωση ψυχής των εφήβων οδηγεί στην κυοφορία ιδανικών προσωπικοτήτων.(208b-209e) Στο στάδιο αυτό ερωτικό αντικείμενο δεν είναι ένα ωραίο σώμα, αλλά μια ωραία ψυχή. Στο Ανώτατο επίπεδο (210a – 212a) αντικείμενο του έρωτα είναι η γνώση. Η σχέση του επιστήμονα με το αντικείμενο της επιστήμης του είναι ερωτική. Η γνώση όμως τελικά είναι ενιαία πέραν των ορίων των επιμέρους επιστημών. Η υπέρτατη γνώση του όντος είναι το υψηλότερο ερωτικό αντικείμενο που θα το βιώσουν ελάχιστοι μύστες. Ο τόκος, στο επίπεδο αυτό οδηγεί στη θέωση του μύστη. Μια αθανασία που βιώνει μόνο αυτός που έχει αξιωθεί την εποπτεία του Όντος. 

Ο σοφός που αξιώθηκε τη θέα της άρρητης γνώσεως, έχει φτάσει στο επίπεδο των θεών. Σε αυτό το κορυφαίο επίπεδο δεν φτάνεις ούτε μέσω των εμπειριών του υλικού κόσμου, ούτε με λεκτικές διδασκαλίες, ούτε μέσω της διαλεκτικής. Τα πιο πάνω εργαλεία έχουν τα όρια τους. Η μύηση στην άρρητη γνώση γίνεται μέσω της συμμετοχής στα μυστήρια. Για να συμμετέχεις όμως σε αυτά χρειάζεται μακροχρόνια προετοιμασία και καθαρμός. Πρέπει να έχεις άξιο μύστη καθοδηγητή ο οποίος να πειστεί  ότι έχεις την σπάνια εκείνη ψυχική και διανοητική ποιότητα που μπορεί να αντέξει το πυρ της υπέρτατης  μύησης. Η ιέρεια Διοτίμα, ως ιεροφάντης μυεί τον Σωκράτη αποκαλύπτοντας του τη βασιλική οδό της πορείας προς το Αγαθό. Η γνώση  είναι η υπέρτατη ερωτική εμπειρία, ενορατική, αιφνίδια, ακαριαία αποκάλυψη του άρρητου, στον ευτυχή θνητό που την αξιώθηκε . Σε αντίθεση με τους αρχικούς πέντε μονολόγους, ο λόγος των Σωκράτη Διοτίμας αποτελεί το φιλοσοφικά τεκμηριωμένο αντίλογο.

 

Σ.1 :Παράβαλε το ευαγγελικό: ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν βιάζεται, καὶ βιασταὶ ἁρπάζουσιν αὐτήν.» (Ματθ. ια’ 12).