Διογένης ο Λαέρτιος: Ο Ιστορικός της Φιλοσοφίας και Βιογράφος των Φιλοσόφων

 Το έργο του αποτελεί  μια εκ των σημαντικότερων πηγών πληροφοριών για την αρχαία Ελληνική φιλοσοφία, εντούτοις για τον ίδιο γνωρίζουμε ελάχιστα. Δεν είναι σαφές πότε ακριβώς έζησε, ούτε αν το όνομα του είναι Διογένης ή Λαέρτιος. Το Βυζαντινό εγκυκλοπαιδικό λεξικό Σούδα του 10^ου αιώνα μ.Χ. τον ονομάζει Λαέρτιο Διογένη ενώ ο Στέφανος ο Βυζάντιος αντίστροφα. Η πιθανότερη εκδοχή είναι ότι το «Λαέρτιος» είναι επίθετο και μαρτυρεί τον τόπο καταγωγής του. Με βάση την υπόθεση αυτή, ο  Διογένης  γεννήθηκε στην πόλη Λαέρτη της Κιλικίας τον τρίτο αιώνα μ.Χ. Η αυθαίρετη αυτή χρονολόγηση προκύπτει από το γεγονός ότι βιογραφεί συγγραφείς που έζησαν ως το 200 μ.Χ. και αγνοεί τους νεοπλατωνικούς του 4^ου αιώνα.

Ο Διογένης αναφέρει για τον εαυτό του ότι σε νεαρή ηλικία έγραψε επιγράμματα, μικρά ποιήματα δηλαδή, που εξυμνούσαν προβεβλημένες προσωπικότητες παλαιότερων εποχών. Επειδή τα ποιήματα του γράφτηκαν σε όλα τα μέτρα, ονόμασε το σύγγραμμα Πάμμετρο. Δεν μπορούμε να εκφράσουμε γνώμη για το έργο αυτό γιατί δεν διασώθηκε. Το έργο που τον έκανε αθάνατο τιτλοφορείται «Βίοι και γνώμαι των εν φιλοσοφία ευδοκιμησάντων και των εκάστη αιρέσει αρεσκόντων εν επιτόμω συναγωγή»

Στην νεοελληνική ο τίτλος του συγγράμματος αποδίδεται: Βιογραφίες των πλέον διακεκριμένων φιλοσόφων και σύντομη παράθεση των θέσεων/απόψεων κάθε φιλοσοφικής Σχολής

Το έργο αποτελείται από δέκα τόμους. Η θεματολογία κάθε τόμου είναι:

1.       Α΄ τόμος: Η έννοια και η αποστολή της φιλοσοφίας. Τρόπος δόμησης του έργου. Οι επτά σοφοί της αρχαίας Ελλάδας

2.       Β΄ τόμος: Προσωκρατικοί και Σοφιστές. Σωκράτης και μαθητές του ( Συνολικά 17 βιογραφίες )

3.       Γ ΄τόμος: Πλάτωνας.

4.       Δ΄ τόμος: Μαθητές του Πλάτωνα ( 10 βιογραφίες )

5.       Ε΄ τόμος: Αριστοτέλης και περιπατητικοί φιλόσοφοι ( 5 βιογραφίες )

6.       Στ΄ τόμος: Κυνικοί φιλόσοφοι

7.       Ζ΄ τόμος: Ζήνωνας ο Κιτιεύς και Στωική φιλόσοφοί

8.       Η΄ τόμος: Πυθαγόρεια Σχολή και Εμπεδοκλής.

9.       Θ΄ τόμος: Παρμενίδης και Ελεατική σχολή. Ηράκλειτος και Ξενοφάνης

10.   Ι΄ τόμος: Επίκουρος

Η γνώση που έχουμε σήμερα για τους αρχαίους φιλοσόφους θα ήταν πολύ μικρότερη χωρίς το τεράστιο έργο του Διογένη. Είναι ο καλύτερος βιογράφος της αρχαιότητας και μόνο το έργο του Πλούταρχου, Βίοι Παράλληλοι, μπορεί να θεωρηθεί ως εφάμιλλη βιογραφική ιστορική πηγή. Ο Πλούταρχος όμως βιογραφεί κυρίως ιστορικά πρόσωπα, Ρωμαίους και Έλληνες.

 Το έργο  χαρακτηρίζεται από πληρότητα. Καλύπτει χρονολογικά την Ιστορία της Ελληνικής φιλοσοφίας για 7 αιώνες. Πρόκειται για μια σύνθεση από δεκάδες αρχαίες πηγές, που οι περισσότερες έχουν χαθεί και  επιζούν μέσα από τη δεκάτομη αυτή εγκυκλοπαίδεια της Φιλοσοφίας. Για παράδειγμα, ενώ το έργο του Ηράκλειτου Περί Φύσεως έχει χαθεί, δεκάδες χωρία αυτού έχουν διασωθεί μέσα από το έργο του Διογένη. Το ίδιο ισχύει και για τον Επίκουρο σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, εφόσον ο Διογένης διασώζει ολόκληρα κείμενα και όχι μόνο αποσπάσματα.

Αυτό μας κάνει να θεωρήσουμε ως επουσιώδη κάποια δευτερεύοντα φιλολογικά ελαττώματα του έργου, όπως η ακατάστατη τοποθέτηση του υλικού, η αστάθεια του ύφους, απροσεξίες στη σύνταξη και η υπέρμετρη χρήση ανεκδοτολογικού υλικού που κατά κάποιους αφαιρεί από την ιστορική αξία του έργου.