Λόγου Του Ηράκλειτου, Μέρος Στ΄

23) Κλήμης, Στρωματείς IV 10

« Το όνομα της δίκης δεν θα το γνώριζαν, αν δεν υπήρχαν αυτά. ( Τα άδικα )

Πολλές έννοιες , ιδέες , αντικείμενα ορίζονται ως ο αντίποδας των αντιθέτων τους. Η δικαιοσύνη , ως έννοια δεν ορίζεται χωρίς την αδικία. Αν δεν υπήρχε η αδικία, δεν θα υπήρχε λόγος να ορίσουμε την δίκη ( δικαιοσύνη ) ως πράξη και έννοια που διορθώνει την ασυμμετρία και ανισότητα που εισάγει η πρώτη. Αυτό δεν σημαίνει ότι η αδικία είναι απαραίτητη για τον κόσμο μας. Αν δεν υπήρχαν αδικήματα δεν θα υπήρχαν ούτε δικαστές. Αν δεν υπήρχε αρρώστια δεν θα υπήρχαν γιατροί. Αν δεν υπήρχε θάνατος δεν θα υπήρχε η μετά θάνατο αιώνια ζωή.... Παρόλα αυτά ο κόσμος θα ήταν καλύτερος. Γιατί, όπως πολύ σοφά είπαν οι αρχαίοι πρόγονοι μας, η καλύτερη θεραπεία ενός κακού είναι η πρόληψη του. Καλύτερα να μάθουμε τους ανθρώπους να είναι τίμιοι, παρά να προσπαθήσουμε εκ των υστέρων να άρουμε τις ατιμίες με τιμωρίες. Καλύτερα να προλάβουμε τους νέους, να μην αγγίξουν ποτέ τα ναρκωτικά, παρά εκ των υστέρων να προσπαθούμε για την απεξάρτηση τους από αυτά.

24)Κλήμης, Στρωματείς IV 16

« Όσους σκοτώνονται στη μάχη τους τιμούν οι θεοί και οι άνθρωποι »  

Ο θάνατος κάποιου για το κοινό καλό , οδηγεί στην καταξίωση ανάμεσα στους συνανθρώπους του, οι οποίοι τον τιμούν ως ήρωα. Αυτό γιατί ο ήρωας ξεπερνά τα κοινά μέτρα. Αφήνει πίσω τον εγωκεντρισμό, που είναι χαρακτηριστικό των πολλών ανθρώπων. Πεθαίνει για να ζήσουν οι άλλοι, παρόλα αυτά όμως αυτός γίνεται αθάνατος. Αν και είναι νεκρός, η ανάμνηση του επιζεί στη συλλογική μνήμη των συμπατριωτών του, που τον αναφέρουν ως φωτεινό παράδειγμα.

Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι οι ήρωες ξεπερνούσαν τα ανθρώπινα μέτρα, γεφυρώνοντας την απόσταση μεταξύ της θεότητας και της ανθρωπότητας. Όπως οι σημερινοί άγιοι  βρίσκονται πιο κοντά στο Θεό από τους κοινούς ανθρώπους, έτσι οι ήρωες και οι ημίθεοι της αρχαιότητας πλησίαζαν στην δόξα τους Θεούς...

25)Κλήμης, Στρωματείς IV 50

«Αυτοί που πεθαίνουν για ψηλότερους σκοπούς παίρνουν μεγαλύτερες αμοιβές »

Όσοι αφιερώνουν τη ζωή τους στην εξυπηρέτηση του κοινού καλού και θυσιάζουν τη ζωή τους για το καλό του λαού τους, κερδίζουν , μεταθανάτια τη πιο μεγάλη αμοιβή. Αιώνια δόξα και ευγνωμοσύνη. Ακόμα αθανασία, αφού για πάντα θα ζούν στη συλλογική μνήμη του λαού. Η άποψη αυτή γίνεται διαχρονικά δεκτή παλαιότερα και σήμερα, από όλους τους λαούς και τις θρησκείες. Οι χριστιανοί, που πέθαιναν με μαρτυρικό θάνατο κατά τους διωγμούς, πίστευαν ότι κέρδιζαν τον στέφανο της δόξης και μια καλή θέση στον παράδεισο δίπλα στον Χριστό. Το ίδιο πίστευαν και πιστεύουν οι μάρτυρες του Ισλάμ. Κάθε μουσουλμάνος που πεθαίνει στο πεδίο της μάχης, η εκούσια θυσιάζεται για το συλλογικό καλό, κερδίζει μια επίζηλη θέση στον Ισλαμικό παράδεισο.

Ανεξάρτητα αν πιστεύει η όχι κάποιος σε μεταθανάτια επιβίωση, είναι αναντίλεκτο ότι οι ήρωες και οι μάρτυρες γίνονται φωτεινά ορόσημα, που καθοδηγούν τους λαούς και φωτίζουν το δρόμο του μέλλοντος του.

27) Κλήμης, Στρωματείς IV 146

« Τους ανθρώπους τους περιμένουν μετά τον θάνατο τους όσα ούτε ελπίζουν ούτε φαντάζονται »

Η ψυχή του ανθρώπου, κατά τον Ηράκλειτο , επιβιώνει μετα θάνατο. Μήπως όμως επιβιώνει ως ατομικότητα, ή ως μέρος της αιώνιας ενότητας, της συλλογικής ψυχής του σύμπαντος. Προτιμώ τη δεύτερη ερμηνεία, χωρίς να αποκλείω και την πρώτη. Γιαυτό , μέσα από αυτή την προοπτική, μετά θάνατο τους περιμένει το ανέλπιστο,αυτό που δεν μπορούν να βιώσουν κατά την ανθρώπινη ζωή. Αν υποθέσουμε, γιατί το απόσπασμα δεν το διευκρινίζει επαρκώς, ότι η μεταθανάτια αντίληψη μας ταυτίζεται με αυτή του Λόγου, τότε η διεύρυνση της θα είναι πρωτόγνωρη, συγκρινόμενη με την αντίστοιχη προθανάτια αντίληψη. Αν μπορούσαμε να δούμε τον κόσμο με τα μάτια και τον νού του Θεού, πόσο διαφορετικός θα έμοιαζε! Όλες οι παρανοήσεις, τα λάθη και οι λανθασμένες αντιλήψεις μας θα κατέρρεαν. Τα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα θα ετύγχαναν απάντησης. Ο χρόνος θα κατέρρεε, παρελθόν , παρόν και μέλλον θα ήταν αδιάσπαστη ενότητα, θα βιώναμε την αιωνιότητα!

Από την άλλη δεν μπορεί να αποκλειστεί η ατομική μεταθανάτια επιβίωση, ο κολασμός, η μεταθανάτια δικαίωση ο παράδεισος. Αν και δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι πράγματι αυτό συμβαίνει, είναι αξιοσημείωτη η πίστη εκατομμυρίων ανθρώπων στην μεταθάνατο ζωή. Ο Κλήμης, που ήταν χριστιανός, θα είδε σίγουρα το απόσπασμα από τη χριστιανική προοπτική, γιαυτό και το διέσωσε, ως μια προχριστιανική επιβεβαίωση του χριστιανικού δόγματος. Σίγουρα θα είχε στο μυαλό του την κόλαση, τον παράδεισο, την Δευτέρα παρουσία και την τελική κρίση. Αυτά θα ήταν για τον Χριστιανό απολογητή τα θαυμαστά πράγματα που θα ζούσαν οι άνθρωποι μετά θάνατο.

28) Κλήμης, Στρωματείς V 9

«Αυτά που θεωρούνται καλά ο πιο δοκιμασμένος τα γνωρίζει, τα διαφυλάσσει. Ασφαλώς και η Δίκη θ’ αρπάξει γερά τους κατασκευαστές ψευδών και τους ψευδομάρτυρες.»

      Η δίκη είναι η αρχή που διασφαλίζει την εφαρμογή του συμπαντικού νόμου. Σε αντίθεση με οποιαδήποτε ανθρώπινη αρχή, της οποίας η εξουσία είναι περιορισμένη, η θεία δίκη έχει απόλυτη εφαρμογή. Η γνώση των καλών διαφυλάσσεται από τους μύστες, οι δε κατασκευαστές των ψευδών, στο τέλος τιμωρούνται. Η ηθική υπάρχει στη θεολογία του Ηράκλειτου. Η διαφύλαξη της γνώσης και η καταστροφή του ψεύδους και των ψευδομαρτύρων είναι ουσιώδη στοιχεία της.

       Ασφαλώς οι τελευταίοι υπάρχουν και προσπαθούν να επιβάλουν τα ψέματα τους ως αλήθειες. Όπως όμως ούτε ο ήλιος μπορεί να υπερβεί τα μέτρα, έτσι και το ψέμα δεν μπορεί να ελπίζει στην τελική επικράτηση. Είναι γεγονός πως πολλά ψέματα κυκλοφορούν στον κόσμο μας. Υπάρχουν μηχανισμοί προπαγάνδας που ξεγελούν τον κόσμο. Παρόλα αυτά η αλήθεια δεν μπορεί να μείνει θαμμένη για πάντα. Υπάρχουν πάντου και πάντοτε οι λίγοι γενναίοι άνθρωποι που την φέρνουν στο φως. Η ζωή μαρτυράει για το γεγονός αυτό και τελικά τοποθετεί τους ψεύτες και τους συκοφάντες στη θέση που τους αξίζει.

29) Κλήμης, Στρωματείς V 60

« Απ’ όλα τα πράγματα ένα μόνο προτιμούν οι άριστοι, την αιώνια δόξα των θνητών, ενώ οι πολλοί αρκούνται στο να χορταίνουν σαν τα ζώα »

Οι πολλοί άνθρωποι ζουν για να ικανοποιούν τις υλικές τους ανάγκες, αισθάνονται δε ευτυχείς όταν το καταφέρνουν. Αν ρωτήσεις γύρω σου τους ανθρώπους ποια είναι τα μεγαλύτερα αγαθά, οι περισσότεροι θα σου αναφέρουν το καλό φαγητό και την ικανοποίηση των σαρκικών ενστίκτων.Οι λίγοι , που θέλουν να υπερβούν το εφήμερο προσπαθούν να κατακτήσουν την αιωνιότητα. Δεν αρκούνται με τίποτε λιγότερο από την αθανασία. Η τελευταία δεν μπορεί να νοηθεί κυριολεκτικά ως αιώνια επιβίωση, αφού στη ζωή υπάρχει η πραγματικότητα του θανάτου, αλλά ως επιβίωση του εκλεκτού στη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας, μέσω της κατάκτησης της γνώσης και την εξυπηρέτηση του συλλογικού καλού. Ο ήρωας , ο ευεργέτης του λαού, ο ηγέτης στον οποίο οφείλεται η ελευθερία της χώρας, αποκτά αιώνια δόξα ανάμεσα στους συμπολίτες του. Αυτή είναι σχέδον αιώνια, εφόσον επιβιώνει εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες χρόνια μετά τον θάνατο του ήρωα. Ενώ δε αυτοί που ασχολήθηκαν με την ατομική καλοπέραση και μόνο ξεγράφονται από την συλλογικοί μνήμη, οι άριστοι, κατά κάποιο τρόπο, παραμένουν αθάνατοι μέσα στις δέλτους της Ιστορίας.

Φυσικά μια τέτοια σκέψη είναι πιο εύκολο να υποστηρικτεί από κάποιο που έχει εξασφαλίσει τις βιοτικές του ανάγκες. Ένας πεινασμένος πρώτιστα θα μεριμνά για την καθημερινή του τροφή.Γιαυτό και τα διάφορα κατεστημένα οικονομικά συμφέροντα αφήνουν τους ανθρώπους δούλους της βιοτικής ανάγκης για να μείνουν για πάντα σκυφτοί στη γη και να μην κοιτάξουν ποτέ τον ουρανό. Οι λίγοι που καταφέρνουν να ξεπεράσουν αυτό το στάδιο, αν η πείνα κορεσθεί τότε μπορούν να δουν παραπέρα, από την καθημερινή επανάληψη της διατροφής.  Χαλιναγωγούν τους εαυτους τους, όχι γιατί είναι μαζοχιστές, αλλά για να πετύχουν τον αυτοέλεγχο.Ο τελευταίος είναι μια σκόπιμη κατάσταση. Ένας άνθρωπος που άγεται και φέρεται από τις παρορμήσεις και τα ένστικτα του, είναι όπως το ακυβέρνητο καράβι. Δεν μπορεί να πετύχει τίποτε. Μόλις καταφέρει να θέσει στόχους αυτογνωσίας και να τους επιδιώξει με σταθερότητα, τότε θα μπορέσει  να κοιτάξει βαθιά μέσα του, να θέσει υπαρξιακές ερωτήσεις, να μεταμορφωθεί από ζώο σε άνθρωπο και μετά σε Θεό, κατακτώντας την αθανασία...

35) Κλήμης, Στρωματείς V 141

« Είναι απαραίτητο οι φίλοι της σοφίας να γνωρίζουν πάρα πολλά πράγματα »

         Για να κοιτάξεις μακριά πρέπει να ανεβείς σε ένα ψηλό μέρος. Όμοια για να διευρύνεις τους πνευματικούς σου ορίζοντες πρέπει να ανεβείς ψηλά στην κλίμακα της γνώσης. Να ακούσεις πολλούς και να διαβάσεις πολλά. Να συγκρίνεις και να κρίνεις. Να αναζητείς την ουσία πίσω από τα φαινόμενα, την αιτία πίσω από την αφορμή. Να αποδέχεσαι τον διάλογο, υπερασπιζόμενος τις θέσεις σου με επιχειρήματα και όχι με δογματικές κορώνες. Να μην θέτεις καμμιά άποψη στο απυρόβλητο, αλλά να τις υποβάλλεις στη βάσανο της λογικής. Να ξέρεις ότι η γνώση δεν έχει τέλος, ότι είναι σαν μια πηγή που όσο πίνεις τόσο πιο πολύ διψάς. Να είσαι ταπεινός και να φέρεσαι με συγκατάβαση. Όσο πιο πολύ μαθαίνεις τόσο περισσότερο θα αισθάνεσαι την άγνοια, την μικρότητα, την ανάγκη για περισσότερη γνώση. Ακόμα και αν θα μπορούσες να ζήσεις δέκα ζωές δεν θα είχες το χρόνο να μάθεις όσα θα ήθελες.

        Ο Εφέσιος φιλόσοφος, τονίζει την αναγκαιότητα της αναζήτησης και της κατοχής της γνώσης από τους λάτρες της σοφίας.

37) Columella  VIII 4:

« Οι χοίροι πλένονται με τη λάσπη, τα πουλιά της αυλής με τη σκόνη ή τη στάχτη »

Όμοιες καταστάσεις ή προβλήματα αντιμετωπίζονται διαφορετικά, ανάλογα με το ποιός ή τι αντιμετωπίζει το πρόβλημα. Το μέσο για τη θεραπεία της ίδιας ασθένειας διαφοροποιείται ανάλογα με τον ασθενή. Η πείνα κοινή σε όλους τους ανθρώπους θεραπεύεται διαφορετικά ανάλογα με την περίπτωση. Διαφορετικό φαγητό θα δώσεις σε ένα βρέφος, διαφορετικό σε ένα ενήλικα  και διαφορετικό σε ένα ασθενή. Ο δάσκαλος διαφοροποιεί τα μαθήματα του ανάλογα με το επίπεδο και τις ανάγκες των ξεχωριστών μαθητών του.

Η διάκριση είναι μεγάλη αρετή. Υπάρχουν κοινά προβλήματα, που όμως χρίζουν εξειδικευμένης αντιμετώπισης. Στην φύση τα διαφορετικά όντα αντιμετωπίζουν τις ίδιες ανάγκες με διαφορετικό τρόπο.

38) Διογένης Λαέρτιος, Ι  23:

« Ο Ηράκλειτος και ο Δημόκριτος μαρτυρεί ότι πρώτος ο Θαλής ασχολήθηκε με την αστρολογία »

39) Διογένης Λαέρτιος, Ι  88:

« Στην Πριήνη γεννήθηκε ο Βίας, ο  γιος του Τευτάμου, που η φήμη του είναι μεγαλύτερη από τη φήμη των άλλων »

      Ο Βίας ο Πριηνεύς ( 625 – 540 π.Χ ) συγκαταλέγεται ανάμεσα στους 7 σοφούς της αρχαίας Ελλάδας. Διακρινόταν για τη σοφία και την ευθυκρισία του. Σώθηκαν ελάχιστα αποσπάσματα και γνωμικά που είπε. Χαρακτηριστικά είναι τα αποφθέγματα « Νόει το πραττόμενον » και «Λάλει καίρια » που δείχνουν τον ορθολογισμό του. Κάθε πράξη κατά το Βία θα πρέπει να είναι σκόπιμη. Πρέπει να γνωρίζουμε τί κάνουμε και γιατί το κάνουμε. Η πολυλογία δεν είναι χαρακτηριστικό ενός φρονίμου ανθρώπου. Πρέπει να είμαστε λακωνικοί και να μιλούμε επί της ουσίας, χωρίς πλατιασμούς.

      Ο θαυμασμός του Ηράκλειτου για το Βία φανερώνει ότι, εν πολλοίς τουλάχιστον , ο μεγάλος Εφέσιος αποδέχεται τηις αρχές του. 

47) Διογένης Λαέρτιος ΙΧ 73

« Ας μην κάνουμε αστήρικτες εικασίες για τα μέγιστα ζητήματα »

       Η ζωή, ο θάνατος, ο σκοπός του σύμπαντος, η ύπαρξη ή όχι του Θεού και η σχέση του με τον κόσμο, να κάποια από τα μέγιστα ζητήματα. Η έρευνα για την γνώση των πιο πάνω ζητημάτων δύσκολη, η αλήθεια σχεδόν απρόσιτη. Πρέπει να είμαστε σοβαροί όταν τα μελετούμε, να μην κάμνουμε επιπόλαιες εικασίες. Να μελετούμε με νηφαλιότητα και σε βάθος τα θέματα. Η κατάληξη δεν είναι τόσο η ουσία, όσο η επιλογή του σωστού δρόμου. Αλάνθαστοι δεν υπάρχουν. Όσο όμως προχωράς στην μελέτη των μεγίστων ζητημάτων, τόσο πιο πολύ καταλαβαίνεις ότι η οποιαδήποτε δοξασία σου, για να έχει την αξίωση να γίνει κοινά παραδεκτή γνώση, πρέπει να τεκμηριωθεί με δεδομένα και αποδείξεις που την επαληθεύουν.

      Αυτή είναι και η ουσία της σύγχρονης Επιστήμης. Δεν είναι αστήρικτη δεισιδαιμονία ή δογματική, αλάθητη παραδοχή. Οποιαδήποτε αστήρικτη εικασία, αποτελεί αναπόδεικτη θεωρία που απορρίπτεται αφού δεν αντέχει στον εμπειρικό και πειραματικό έλεγχο. Ο Ηράκλειτος, πάντα επίκαιρος, κτυπά την διαχρονική δεισιδαιμονία και την ευκολία με την οποία αστήρικτες φήμες θεωρούνται ως δογματικές αλήθειες στα μάτια αφελών ή φανατικών ανθρώπων.

           Ας διατυπώνουμε λοιπόν εικασίες και θεωρίες για τα μεγάλα, γιατί όχι, και τα μικρά ζητήματα. Απαραίτητα όμως πρέπει να τις παιρνούμε από τη βάσανο της λογικής. Να τις ερευνούμε και να τις ελέγχουμε πειραματικά. Αν δεν αντέχουν στον έλεγχο αυτό ας τις αποκυρήξουμε ως αβάσιμες.

48) ETYM. GEN.

« Το όνομα του τόξου είναι βίος ( ζωή ), αλλά το έργο του θάνατος»

Λογοπαίγνιο. Το όνομα του τόξου σημαίνει ζωή, αλλά το αποτέλεσμα της δράσης του είναι ο θάνατος. Η ζωή και ο θάνατος , αντίθετα εξωτερικά , εσωτερικά δύο όψεις της ίδιας πραγματικότητας. Δεν υπάρχει θάνατος χωρίς ζωή, ούτε νέα ζωή χωρίς τον προηγούμενο θάνατο. Ένα αθάνατο ον δεν χρειάζεται να αναπαράγει τον εαυτό του. Εφόσον είναι αθάνατο δεν χρειάζεται να δημιουργήσει αντικαταστάτες. Άρα η έλλειψη θανάτου οδηγεί στο σταμάτημα της δημιουργίας νέας ζωής. Αντίθετα, η αίσθηση του μελλοντικού θανάτου οδηγεί τα θνητά όντα στη δημιουργία απογόνων, που θα καλύψουν την δική τους απώλιεα Η ουσιαστική  ενότητα ζωής και θανάτου, η άρρηκτη σύνδεση τους, η αδυναμία ύπαρξης τους ξεχωριστά τονίζονται σ’αυτό το εδάφιο.

50) Ιππόλυτος, Έλεγχος ΙΧ 9

« Το πάν είναι διαιρετό και αδιαίρετο, γεννητό και αγέννητο, θνητό και αθάνατο, λόγος και χρόνος, πατέρας και υιός, θεός και δίκαιο: Αν ακούσετε όχι εμένα, αλλά τον Λόγο, είναι σοφό να ομολογείτε ότι τα πάντα είναι ένα»

Ο Λόγος είναι η απόλυτη αντικειμενική γνώση.Διαπνέει και διαχέεται στην ουσία του κόσμου σε συμπαντικό επίπεδο. Είναι η έκφραση της απόλυτης νόησης, του συμπαντικού νού. Αντιπαραβάλλεται από τον Ηράκλειτο με τη μερική,  την υποκειμενική γνώση των ατόμων. Υπάρχει ενότητα σε θεμελιώδες επίπεδο μέσα στην πολλαπλότητα της φύσης. Αυτή δηλώνεται από τον Λόγο που είναι ένας.

     Ανεξάρτητα από τη λεκτική διατύπωση, η ουσία του σύμπαντος είναι η ενότητα. Γιατί,  παρόλο που μπορούμε με το μυαλό, ή με τα χέρια μας να το διαιρέσουμε σε μέρη, να ορίσουμε διάφορα υποσύνολα, αυτό δεν αναιρεί τη συνοχή, συνέχεια και ενότητα του. Πάλι, ενώ τα μέρη του φαίνεται να καλύπτουν ένα κύκλο από την ανυπαρξία στην ύπαρξη και πάλι στην ανυπαρξία, εντούτοις το σύνολο του κόσμου φαίνεται αθάνατο γιατί ο κύκλος ζωής και θανάτου δεν τελειώνει ποτέ. Έτσι παρόλο που οι μεμονομένοι άνθρωποι φαίνεται να είναι καταδικασμένοι να πεθάνουν , η ανθρωπότητα φαίνεται , ως ένα βαθμό αθάνατη αφού νέες υπάρξεις αναπληρώνουν αυτούς που φεύγουν. Κατ’ αναλογία, στο σύμπαν, ο θάνατος ενός υπερκαινοφανούς αστέρα δίνει υλικό για τη γέννηση νέων άστρων. Τελικά η ζωή και η γένηση των μεμονομένων όντων , είναι το ατελεύτητο παιγνίδι του συνόλου, μια αέναη μεταμόρφωση και κίνηση, που όμως δεν αλλάζει την ουσία του αθάνατου σύμπαντος.

       Το παν για τον Ηράκλειτο είναι θεός και σύμπαν. Θεός γιατί συνέχεται από τον πανταχού παρόντα νόμο, Μια απροσδιόριστη πανταχού παρούσα νοητική ουσία, κάτι σαν τη ζωντανή ψυχή του σύμπαντος, που είναι πύρ , ενέργεια , ενεργούσα δύναμη. Δεν είναι όμως άλογη , ελέγχεται από νόμους, φυσικούς θα έλεγα εγώ, τους οποίους θεοί και άνθρωποι δεν μπορούν να υπερβούν.

      Κάθε ον, αλλά και το σύμπαν, είναι πατέρας και υιός, δηλαδή δημιουργός και δημιούργημα. Όπως το νεογέννητο παιδί είναι η αρχή της ζωής, αλλά και δυνάμει μεταβιβαστής της, αφού στα κύτταρα του φέρει το γενετικό υλικό που κάποτε θα μεταβιβάσει, έτσι το κάθετι στο σύμπαν μετέχει σε μια σκυταλοδρομία ζωής και θανάτου. Όλοι και όλα είμαστε δημιουργήματα και δημιουργοί, μεταβαλλόμενα όντα μιας αμετάβλητης διαδικασίας.

        Σε όλα τα όντα υπάρχουν αντίθετες τάσεις που βρίσκονται σε συνεχή διελκυστίνδα ανάμεσα τους. Η ηρεμία , η ισορροπία τους είναι δυναμική και όχι στατική. Για παράδειγμα ένα άτομο είναι ένα σύστημα στο οποίο ισορροπούν αντίθετες δυνάμεις. Αν και είναι ηλεκτρικά ουδέτερο , όπως και η περισσότερη ύλη γύρω μας, αυτό δεν οφείλεται στην έλλειψη ηλεκτρικών φορτίων σε αυτό, αλλά στην αλληλοεξουδετέρωση των αρνητικών και θετικών φορτίων που υπάρχουν σε ίσο αριθμό σε αυτό. Στο κέντρο του , τον πυρήνα, υπάρχουν τα θετικά φορτισμένα σωματίδια, τα πρωτόνια, ενώ γύρω του περιφέρονται τα αρνητικά , που είναι ισάριθμα με τα θετικά. Η αλληλοεξουδετέρωση αρνητικών και θετικών φορτίων, οδηγεί στην αρμονία του ουδετέρου ατόμου.

       Ο κύκλος στις δύο διαστάσεις και η σφαίρα στις τρεις αποτελούν αξιόλογα παραδείγματα της ενότητας των αντιθέτων. Αυτό γιατί δείχνουν τη βαθύτερη ενότητα μεταξύ φαινομενικά ασυμβίβαστων πραγμάτων. Για παράδειγμα, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τον κύκλο ως άπειρο, γιατί δεν έχει πέρατα, αλλά και ως πεπερασμένο, αφού καλύπτει περιορισμένο χώρο. Ο άρρητος αριθμός π =3,14159... που είναι απαραίτητος για τον προσδιορισμό του εμβαδού και της περιμέτρου των ανωτέρων μπορεί να γραφτεί ως άθροισμα απείρων δεκαδικών αριθμών, δηλαδή, π = 3 + 0,1 + 0,04 + 0,001 + 0,0005 + ..... . Τό άθροισμα όμως αυτό με τους άπειρους προσθεταίους δεν προσδιορίζει μια άπειρη αλλά μια πεπερασμένη ποσότητα.  Ανάλογα παραδείγματα μπορούμε να βρούμε στις φθίνουσες γεωμετρικές προόδους, που το άθροισμα των απείρων όρων τους είναι πεπερασμένος αριθμός. Για παράδειγμα : 1 + ½ + ¼  + 1/8 + 1/16 + ........ = 2. Ακόμα λοιπόν και στο χώρο των μαθηματικών βρίσκουμε παραδείγματα που δικαιώνουν τη φιλοσοφία του Ηράκλειτου. Η μάλλον όχι του Ηράκλειτου αλλά του Λόγου. Ο Εφέσιος σοφός είναι πεπεισμένος πως δεν διατυπώνει μια δική του ιδιωτική φιλοσοφία, αλλά μια συμπαντική απόλυτη αλήθεια με δογματική ισχύ. Γιαυτό μας καλεί να ακούσουμε τον Λόγο και όχι τον ίδιο, που λειτουργεί απλώς ως αναμεταδότης της αλήθειας.

52) Ιππόλυτος ,Έλεγχος ΙΧ 9

« Ο χρόνος είναι παιδί που παίζει που μετακινεί πιόνια. Η βασιλεία ενός παιδιού. »

      2500 πριν την κβαντική φυσική, ο Ηράκλειτος γνωρίζει ότι δεν ισχύει η απόλυτη αιτιοκρατία, στην φύση. Το μέλλον οργανώνεται πιθανοκρατικά, μπορούμε να υπολογίσουμε αριθμητικά τις πιθανότητες να συμβεί κάτι στο μέλλον, αδυνατούμε όμως να το προβλέψουμε ολοκληρωτικά.  Αυτό γιατί δεν μπορούμε να κατέχουμε απόλυτα τις αρχικές συνθήκες. ( Παράδειγμα: αδυναμία μακροπρόθεσμης πρόβλεψης του καιρού )

Η ζωή μοιάζει με μια παρτίδα σκάκι. Κάθε φορά που παίζουμε έχουμε πολλές διαφορετικές επιλογές. Κάθε επιλογή αντιπροσωπεύει μια διαφορετική πορεία, ένα διαφορετικό μέλλον. Υπάρχουν πολυάριθμες επιλογές, πλην όμως όλες εκτός μιας θα μείνουν στο χώρο της φαντασίας, μια δε μόνο θα γίνει πραγματικότητα. Υπάρχουν άπειρα πιθανά μέλλοντα. Το πολύ πολύ να μπορέσουμε να προσδιορίσουμε κάποια από αυτά και να υπολογίσουμε τις πιθανότητες να συμβούν, όμως απόλυτη πρόβλεψη του μέλλοντος δεν υπάρχει.

        Η αναφορά στην παιδική φύση του χρόνου, και τα πιόνια τονίζει ακριβώς την απρόβλεπτη μη αιτιοκρατική διαφοροποίηση του μέλλοντος.

56)  Ιππόλυτος ,Έλεγχος ΙΧ 9

« Έχουν εξαπατηθεί οι άνθρωποι όσον αφορά τη γνώση των φανερών πραγμάτων παραπλήσια με τον Όμηρο, που υπήρξε ο σοφότερος των Ελλήνων. Γιατί κι εκείνον τον εξαπάτησαν κάτι παιδιά που σκότωναν τις ψείρες τους λέγοντας: όσα είδαμε και πιάσαμε τα πετάξαμε, ενώ όσα ούτε είδαμε, ούτε πιάσαμε τα κουβαλάμε πάνω μας.»

          Οι αισθήσεις μπορούν να μας απατήσουν αν δεν έχουμε κριτήριο για να εξηγήσουμε τα φαινόμενα. Η ουσία των πραγμάτων δεν βρίσκεται πάντοτε στην επιφάνια την οποία παρατηρούν οι αισθήσεις αλλά στο ανήλιαγο βάθος που μόνο η λογική μπορεί να φωτίσει. Αναμφίβολα οι αισθήσεις είναι απαραίτητες, χωρίς αυτές δεν υπάρχει πρόσληψη του φυσικού κόσμου. Το υλικό που παίρνουμε από αυτές πρέπει να τύχει κατεργασίας.

57) Ιππόλυτος ,Έλεγχος ΙΧ 10

« Δάσκαλος πάρα πολλών ανθρώπων είναι ο Ησίοδος. Έχουν τη γνώμη ότι ήξερε πολλά, αυτός που δεν ήξερε τι είναι η μέρα και η νύκτα. Γιατί είναι ένα και το ίδιο πράγμα»

      Η αρμονία, συμπληρωματικότητα και ενότητα των αντιθέτων είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της γνώσης για τον Ηράκλειτο. Αυτή τη γνώση δεν είχε ο Ησίοδος, που στη θεογονία του ονόμασε την ημέρα ως το γέννημα της νύκτας. Ο χρόνος όμως είναι συνεχής και αδιαίρετος, ενώ οι όποιες υποδιαιρέσεις του είναι ανθρώπινοι προσδιορισμοί, που βοηθούν στη ρύθμιση της ζωής, δεν διαφοροποιούν όμως το χρόνο στην ουσία του. Η γνώση πολλών επιμέρους πληροφοριών, χωρίς τη γνώση της βαθύτερης ενότητας των πάντων είναι ατελής, μερική, κοντόφθαλμη.

58) Ιππόλυτος ,Έλεγχος ΙΧ 10

« Το καλό και το κακό αποτελούν ενότητα. Οι γιατροί ενώ κόβουν, καυτηριάζουν και με κάθε τρόπο βασανίζουν άσχημα τους αρρώστους, ζητούν αμοιβή από αυτούς, αν και δεν την αξίζουν καθόλου, γιατί απεργάζονται τα ίδια πράγματα

        Η επιφανιακή αντίθεση καλού και κακού , υπάρχει μέσα από τις αυθαίρετες κατηγοριοποιήσεις της κοινωνίας. Η ενότητα τους έγκειται στο ότι ο ορισμός του ενός εμπεριέχει το άλλο. Για να πούμε τι είναι καλό πρέπει επίσης να πούμε τι δεν είναι καλό και αντίθετα.Το καλό και το κακό, μερικές φορές, είναι οι απόψεις που μας επιβάλλει η κοινωνία να πιστεύουμε, η περιορισμένη υποκειμενική άποψη αυτών που ελέγχουν την κοινή γνώμη, για ένα θέμα. Η ενότητα των αντιθέτων ισχύει και στα ηθικά θέματα. Σε συμπαντικό επίπεδο, οι ανθρώπινες, μερικές κατηγοριοποιήσεις περί καλού και κακού, είναι δύσκολο να δεχθεί κανείς ότι ισχύουν.

      Το αν οι γιατροί πρεπεί να αμοίβονται και πόσο είναι συζητήσιμο. Τα συμπτώματα της ασθένειας και της θεραπείας πολλές φορές είναι τα ίδια. Επίσης είναι γνωστή η αρχή της ομοιοπαθητικής ότι τα αίτια της ασθένειας μπορούν με κατάλληλες διαφοροποιήσσεις να γίνουν τα αίτια και της θεραπείας. Έχουμε λοιπόν ακόμα ένα παράδειγμα ουσιαστικής ενότητας των αντιθέτων. Αρρώστια και θεραπεία αποτελούν ενότητα, ένα επαναλαμβανόμενο κύκλο στην πορεία της ζωής.

     Το χειρουργικό νυστέρι προκαλεί πόνο , οδύνη που εκ πρώτης όψεως είναι κακό, αλλά και θεραπεία που είναι καλό. Έτσι φαίνεται ότι το καλό και το κακό αποτελεί ενότητα, αφού ο πόνος και η οδύνη είναι η προϋπόθεση και το προοίμιο της θεραπείας.

59) Ιππόλυτος ,Έλεγχος ΙΧ 10

« Η διαδρομή του κοχλία του γναφείου είναι ευθεία και λοξή ( ελικοειδής), είναι μια και η ίδια»

Παράδειγμα: Οι μεσημβρινοί της γης είναι παράλληλες αλλά και τεμνόμενες ευθείες κατά παράβαση του γνωστού αξιώματος του Ευκλείδη. Με βάση άλλο γεωμετρικό σύστημα αυτό  μπορεί να ισχύει. Συμπέρασμα: Ένα αξίωμα, μια γενική αρχή, μια απλή άποψη, μπορεί να είναι και να μην είναι ορθή, ανάλογα από την προοπτική που βλέπει κανείς το συγκεκριμμένο συμβάν, τα αξιώματα τα οποία δέχεται ως θεμέλιο του συστήματος γνώσης του.

     Η φαινομενική παραδοξότητα της διαδρομής του κοχλία που είναι ταυτόχρονα ευθεία και λοξή δεν δημιουργεί αντίφαση αλλά συμπληρωματικότητα και ενότητα. Με την ίδια λογική ένας μεσημβρινός της γης είναι ευθεία αλλά και καμπύλη γραμμή, ένα μολύβι που γράφει σε ευθεία γραμμή ακολουθεί ευθεία γραμμή αλλά κάνει και στροφές ενώ γράφει τα γράμματα. Ακόμα ενώ η γή φαίνεται συμπαγής , αποτελείται από άτομα, των οποίων η ύλη είναι συγκεντρωμένη στον πυρήνα και είναι πρακτικά κενά! Ένα άτομο μοιάζει με μιά σφαίρα ακτίνας 100 μέτρων , που το 99,9% της ύλης της είναι συγκεντρωμένο σε μια κεντρική περιοχή, όχι μεγαλύτερη από μια μπάλα ποδοσφαίρου. Προφανώς η ύλη , τόσο συμπαγής εσωτερικά είναι φτιαγμένη από κενό. Ο κόσμος μας είναι φτιαγμένος από το τίποτε. Αν δε γυρέψετε τα ηλεκτρόνια που περιφέρονται γύρω από τον πυρήνα δεν θα τα βρείτε γιατί είναι , κυριολεκτικά παντού και πουθενά! Μην φανταστείτε ότι είναι μικρές μπαλίτσες που περιφέρονται γύρω από τον πυρήνα, αλλά ότι είναι κύματα πιθανοτήτων με συγκεκριμμένη πιθανότητα ύπαρξης σε συγκεκριμμένο χρόνο και τόπο. Ο κόσμος μας τόσο συμπαγής και υπαρκτός φαινομενικά είναι φτιαγμένος από κενό και φαντάσματα. Η ύλη είναι κυριολεκτικά φτιαγμένη από κενό! Από δε το τίποτε, γεννιέται ύλη και αντιύλη που στιγμιαία γίνονται ενέργεια και εξαυλώνονται! Ύλη και αντιύλη, ύπαρξη και ανυπαρξία, σύμπαν και κενό , είναι ζευγάρια που συγκροτούν ενότητες, αντίθετα που δημιουργούν την ενότητα της ύπαρξης. Ο Ηράκλειτος προφανώς διείδε νόμους και έννοιες που υπάρχουν και στη σύγχρονη φυσική.

61) Ιππόλυτος ,Έλεγχος ΙΧ 10

« Η θάλασσα είναι νερό καθαρότατο και βρωμερώτατο: για τα ψάρια πόσιμο και σωτήριο, για τους ανθρώπους άποτο και ολέθριο»

Το ίδιο πράγμα , μπορεί να σημαίνει εντελώς αντίθετες καταστάσεις, ανάλογα με την προοπτική του αντικειμένου που το εξετάζει. Για άλλους το ίδιο πράγμα είναι ευχάριστο , για άλλους δυσάρεστο. Μήπως όμως δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά μεταξύ του δυσάρεστου και του ευχάριστου, αφού το ίδιο πράγμα μπορεί να εκπροσωπεί, ανάλογα με το υποκείμενο που το υφίσταται, και τις δύο καταστάσεις; Αυτή είναι μια προφανής εκδοχή, με βάση τη γενικότερη φιλοσοφία του Ηράκλειτου, που τονίζει την ουσιαστική ενότητα των αντιθέτων.

      Για τα ψάρια το θαλάσσιο νερό είναι ο φυσικός χώρος ύπαρξης τους, μερικά δε λεπτά έξω από αυτό σημαίνει θάνατος. Για τα ζώα όμως που αναπνέουν απευθείας τον ατμοσφαιρικό αέρα, το νερό της θάλασσας είναι θάνατος. Ούτε να το καταναλώσουν μπορούν, ούτε να αναπνεύσουν μέσα σε αυτό. Ένα φάρμακο αν το καταναλώσεις στη σωστή μικρή ποσότητα θα σε σώσει, αν το καταναλώσεις σε μεγάλες ποσότητες θα σε σκοτώσει. Κάθε πράγμα λοιπόν, ανάλογα με τη χρήση του, αλλά και το χρήστη μπορεί να οδηγήσει στα πλέον αντίθετα και αντιφατικά πράγματα. Σε ζωή ή θάνατο , σε σωτηρία ή καταστροφή σε επάνοδο ή φυγή...Η ενότητα των αντιθέτων σε όλο της το μεγαλείο.

65) Ιππόλυτος, Έλεγχος ΙΧ 10

« Ο Ηράκλειτος ονομάζει το πυρ ένδεια και κορεσμό»

Κατά τον Ιππόλυτο η ένδεια είναι η δημιουργία του κόσμου ενώ ο κορεσμός η εκπύρωση. Πως μπορούμε όμως να μιλούμε για δημιουργία του κόσμου στην φιλοσοφία του Ηράκλειτου όταν ξέρουμε πως αυτός υποστήριζε ότι ο κόσμος ήταν αδημιούργητος και αιώνιος; Προφανώς το πύρ , το ενεργητικό στοιχείο του σύμπαντος, που το θέτει σε μια διαδικασία συνεχούς δόμησης και αποδόμησης, περνά από αλληλοδιάδοχες τάσεις. Αυτές αρχίζουν σε χαμηλό επίπεδο κίνησης (ένδεια) , και φτάνουν στο ανώτατο σημείο ( κορεσμό ). Η διαδικασία επαναλαμβάνεται κυκλικά , με μέτρο, σε μια αέναη πορεία ανόδου- καθόδου, ρύθμισης- απορρύθμισης, δημιουργίας και καταστροφής. Η ακμή και η παρακμή , η άνοδος και η κάθοδος , η γέννηση και ο θάνατος , η πρόοδος και η οπισθοχώρηση, η άμπωτις και η παλίρροια είναι χαρακτηριστικά όλων των συστημάτων ανθρωπίνων και οργανικών. Ότι γεννιέται κάποτε πεθαίνει , ότι ανεβαίνει κάποτε θα κατεβεί...

    Η αναφορά στην ένδεια και τον κορεσμό που είναι έννοιες αντίθετες, μας φέρνει στο προσκήνιο την βασική θεωρία της ταύτισης των αντιθέτων που υπάρχει σε όλες σχεδόν τις ρήσεις του Ηράκλειτου. Η φωτιά, ακόμα και κυριολεκτικά να το δούμε, αρχίζει με μια σπίθα και πεινασμένη απλώνεται να κάψει τον κόσμο. Όταν όμως δεν έχει πια αφθονία καύσιμης ύλης, φτάνει στον κορεσμό, ξαναγίνεται σπίθα και κρύβεται στα αποκαϊδια, περιμένωντας τον άνεμο ή την κατάλληλη ευκαιρία να εξαπλωθεί και πάλι. Όμως τόσο η μικρή σπίθα, όσο και η ουρανομήκης φλόγα αποτελούν εκφράσεις του ιδίου πράγματος , του πυρός.