Ο Ιησούς των φτωχών και οι αργυραμοιβοί

Μιχάλης Πόλης

Εκπαιδευτικός

Ο πρώιμος Χριστιανισμός δεν ήταν μόνο μια αναθεωρητική θρησκευτική κίνηση που ξεπήδησε μέσα από τα σπλάχνα του Ιουδαϊσμού. Ήταν και ένα κίνημα των φτωχών και των κατατρεγμένων της Παλαιστίνης, που ζητούσε την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δικαιότερη κατανομή των αγαθών. Παρά τις ενστάσεις των θεολόγων στη θέση αυτή, οι οποίοι αποδίδουν μόνο μεταφυσικά κίνητρα στον Ιησού, το αντί-πλουτοκρατικό μήνυμα είναι διάχυτο στα λόγια που το ευαγγέλιο  αποδίδει σ’ αυτόν και στους κυριότερους αποστόλους του. Παραθέτουμε πιο κάτω χωρία που καταδικάζουν τη μανία του πλουτισμού, τη σκληρότητα του πλούτου και παροτρύνουν την ανακατανομή του εισοδήματος προς όφελος των φτωχών.

Ο Ιησούς ήταν εναντίον της συσσώρευσης  υλικού πλούτου, τον οποίο θεωρούσε εφήμερο. (Ματθαίος Στ 19) . Ο ίδιος ήταν ακτήμονας και χαρακτηριστικά έλεγε για τον εαυτό του ότι ενώ τα πουλιά και οι αλεπούδες έχουν φωλιές αυτός δεν είχε που να μείνει και να αναπαυθεί  (Ματθαίος Η  20,  Λουκάς Θ 58 ). Ακόμα έθετε ως προϋπόθεση για να γίνει κάποιος πλούσιος μαθητής του, το μοίρασμα της περιουσίας του στους φτωχούς, δηλαδή την ανακατανομή του πλούτου προς όφελος των οικονομικά ασθενέστερων.  (Ματθαίος ΙΘ 21,  Λουκάς ΙΗ 22) . Όποιος δεν μοιράσει τον πλούτο του στους πένητες δεν μπορεί να είναι μαθητής μου έλεγε με έμφαση στον στενό κύκλο των οπαδών του. (Λουκάς ΙΔ 33)  Τονίζοντας το ιδανικό της ακτημοσύνης είπε στους 70 μαθητές να μην πάρουν χρήματα μαζί τους, στην πορεία τους προς τα χωριά για κήρυγμα. (Λουκάς Ι 3-4)  Στους μαθητές του δίδασκε ότι είναι ευκολότερο να περάσει η καμήλα από τη τρύπα του βελονιού παρά ο πλούσιος στη βασιλεία των ουρανών (Ματθαίος ΙΘ 23-24 Μάρκος Ι 23,25, Λουκάς ΙΗ 24-25). Ο Ιησούς κάκιζε τους ανάλγητους πλούσιους με σφοδρότητα λέγοντας τους «Αλίμονο σε εσάς τους πλούσιους γιατί δεν θα ικανοποιηθούν τα αιτήματα σας. Αλίμονο στους χορτασμένους γιατί θα πεινάσουν». (Λουκάς Στ 24-25)

Όσο καιρό ο Ιησούς έμενε στα λόγια η πλουτοκρατία δεν τον ενοχλούσε. Όμως έκανε τα λόγια πράξη και τα έβαλε  με τους αργυραμοιβούς του ναού. Οι ανάλγητοι αυτοί κερδοσκόποι εκμεταλλεύονταν μαζί με το ιερατείο της Ιερουσαλήμ το θρησκευτικό αίσθημα των Ιουδαίων και πλούτιζαν ασύστολα. Ποιοι όμως ήταν οι αργυραμοιβοί και ποια η σχέση τους με τους σύγχρονους τραπεζίτες;

Ο ναός της Ιερουσαλήμ είχε το παγκόσμιο μονοπώλιο πώλησης θρησκευτικών υπηρεσιών στους Εβραίους, ως ο μοναδικός νόμιμος χώρος   άσκησης της ιουδαϊκής θρησκείας στην οικουμένη. Οι Ιουδαίοι της διασποράς, όταν πήγαιναν στο ναό για να αγοράσουν ζώα για τις θυσίες και να  πληρώσουν το φόρο στο ναό, αντάλλαζαν τα ρωμαϊκά νομίσματα που έφερναν μαζί τους με  το σεκέλ, το νόμισμα του ναού, η έκδοση του οποίου ήταν ένα μονοπώλιο, που είχε παραχωρηθεί από τον εκάστοτε Ιουδαίο αρχιερέα στους αργυραμοιβούς, δηλαδή τους τραπεζίτες της εποχής. Η λέξη τραπεζίτης προέρχεται από την τράπεζα, δηλαδή το τραπέζι πάνω στο οποίο οι αργυραμοιβοί έκαναν συναλλαγές όπως, η ανταλλαγή των νομισμάτων, ο έντοκος δανεισμός και διάφορες αγοραπωλησίες. Το νόμισμα του ναού, το σεκέλ είχε βάρος μισής ουγκίας αργύρου και δεν απεικόνιζε κανένα πρόσωπο, εφόσον αυτό θα παραβίαζε τη σχετική εντολή του Μωυσή (Έξοδος 20, 4) Οι αργυραμοιβοί φρόντιζαν, πάντα μέσο του περιορισμού της ποσότητας του «ιερού» νομίσματος, να έχει αυτό υψηλή ισοτιμία σε σχέση με το ρωμαϊκό δηνάριο και τα άλλα νομίσματα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Έτσι αργυραμοιβοί και οι ιερείς κατάκλεβαν τους πιστούς. Ο κορβανάς του ναού αποτελούσε μια από τις μεγαλύτερες συσσωρεύσεις χρυσού της αυτοκρατορίας.  Οι ιερείς με τα υπερκέρδη τους δωροδοκούσαν και την τοπική Ρωμαϊκή διοίκηση της Ιουδαίας. Ο Πιλάτος με το επιτελείο του, ο Ιουδαίος αρχιερέας και τα μέλη του Σανχέντριν με τους αργυραμοιβούς αποτελούσαν το τοπικό οικονομικό κατεστημένο που διαφύλασσε με ζήλο τα οικονομικά του προνόμια.

Ο  Ιησούς έκανε μια μικρή αυθόρμητη επανάσταση. Ωθούμενος από ιερό ζήλο μπήκε στον  περίβολο του ναού και άρχισε να βγάζει έξω αυτούς που πουλούσαν και αγόραζαν. Αναποδογύρισε τα τραπέζια των αργυραμοιβών και τα καθίσματα αυτών που πουλούσαν περιστέρια. Κατηγόρησε ευθέως τους τραπεζίτες της εποχής του σαν κλέφτες, λέγοντας τους ότι μετέτρεψαν το ναό του Θεού σε σπηλιά ληστών. (Μάρκος ΙΑ 15-17 ) Ο Ματθαίος δίνοντας περισσότερη έμφαση αναφέρει ότι ο Ιησούς όχι μόνο αναποδογύρισε αλλά και κατέστρεψε τα καθίσματα των αργυραμοιβών.(Ματθαίος ΚΑ 12-13 ). Ο Ιωάννης αναφέρει ότι ο Ιησούς έκανε μαστίγιο με σχοινιά, κατασκόρπισε τα νομίσματα των αργυραμοιβών και έβγαλε τους εμπόρους έξω από το ναό, κατηγορώντας τους ότι μετέτρεψαν το ναό του Θεού σε οίκο εμπορίου. Ο Ιησούς προφανώς δεν ήταν υπέρ της ασύδοτης ελεύθερης αγοράς και του άνομου κέρδους που για την απόκτηση του οι λίγοι εκμεταλλεύονται τους πολλούς. Το μέγεθος της αντίθεσης του Ιησού εναντίον των τοκογλύφων της εποχής του φαίνεται από το γεγονός ότι η εκδίωξη των εμπόρων αποτελεί  τη μοναδική περίπτωση που αναφέρεται στο ευαγγέλιο ότι ο Ιησούς άσκησε βία.

Τα αντανακλαστικά του κατεστημένου αντέδρασαν ταχύτατα μετά τον πρώτο αιφνιδιασμό. Η εξουσία εξέλαβε την κίνηση του Ιησού ως απειλή που έχριζε άμεσης αντιμετώπισης. Το ιερατείο με τη βοήθεια της προδοσίας συνέλαβε το γιο της Μαρίας και στήνοντας μια δίκη παρωδία τον καταδίκασε σε θάνατο. Η Ρωμαϊκή εξουσία με εκπρόσωπο τον Πιλάτο επικύρωσε την καταδίκη και εκτέλεσε τον Ιησού  με τον ατιμωτικό θάνατο της σταύρωσης. Ήταν η μοίρα που επιφύλασσε η Ρωμαϊκή εξουσία στους επαναστατημένους σκλάβους όταν εξεγείρονταν και ζητούσαν ψωμί και ελευθερία. Τον σταυρικό θάνατο είχε υποστεί και ο επαναστάτης Σπάρτακος ένα αιώνα ενωρίτερα.

Οι μαθητές του Ιησού δεν άφησαν το μήνυμα της κοινωνικής δικαιοσύνης που τους δίδαξε ο δάσκαλος τους να πεθάνει και το εφάρμοσαν πρακτικά. Στις Πράξεις των Αποστόλων αναφέρεται ότι οι πρώτοι χριστιανοί εφάρμοζαν την κοινοκτημοσύνη των αγαθών. Οι πλούσιοι εκποιούσαν τα υπάρχοντα τους και γινόταν ανακατανομή των πόρων της εκκλησίας προς όφελος των φτωχότερων. (Πράξεις Β 44-45). Ο Ιάκωβος ο Αδελφόθεος, πρώτος επίσκοπος της εκκλησίας της Ιερουσαλήμ, συνέχιζε να στηλιτεύει τον πλούτο με πύρινα λόγια. Μεταφράζουμε το σχετικό απόσπασμα της επιστολής του « πλούσιοι κλάψετε με λυγμούς για τις ταλαιπωρίες που σας περιμένουν. Ο πλούτος σας θα σαπίσει, τα πολυτελή ρούχα σας θα τα φάγει ο σκώρος. Ο χρυσός και το ασήμι σας θα σκουριάσει και θα σας καταπιεί η φωτιά.... » Ιακώβου Ε 1-3. Τελικά το ιουδαϊκό κατεστημένο τον  εξόντωσε και αυτόν με λιθοβολισμό το 62 μ. Χ.

Το αντί-πλουτοκρατικό κήρυγμα του Ιησού δεν επιβίωσε μετά τον 4^ο αιώνα εφόσον η εκκλησία έγινε μέρος του κατεστημένου και ήταν κάτοχος μεγάλης περιουσίας. Σήμερα υπάρχουν βέβαια αξιέπαινοι ιερείς που βοηθούν τους φτωχούς, όμως υπάρχει και συσσώρευση υλικού πλούτου στην εκκλησία. Επιπλέον οι διαχρονικοί  αργυραμοιβοί συνεχίζουν  το έργο τους και καταδικάζουν ολόκληρες χώρες στο σταυρό της φτώχειας, της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Ο λαός, σαν άλλος Ιησούς, πρέπει κάποτε να πάρει και πάλι το μαστίγιο και να αναποδογυρίσει τα τραπέζια των αργυραμοιβών. Να διεκδικήσει ανακατανομή του πλούτου προς όφελος των φτωχών και κοινωνική δικαιοσύνη. Να διεκδικήσει τις κλεμμένες καταθέσεις που δημεύτηκαν για να πληρώσουν οι αθώοι τα οικονομικά εγκλήματα των τραπεζιτών. Να αμφισβητήσει έμπρακτα το άδικο δόγμα του νεοφιλελευθερισμού που ιδιωτικοποιεί τα κέρδη για τους λίγους και φορτώνει τις ζημιές στους φορολογούμενους και τους φτωχούς. Υπάρχει αρκετός πλούτος στη γη για όλη την ανθρωπότητα. Είναι απάνθρωπο το 1% των ανθρώπων να νέμεται το 70% του πλούτου ενώ την ίδια ώρα ολόκληροι λαοί να πεινούν.

Η ελπίδα δεν πρέπει να μείνει στον τάφο, αλλά επιτέλους να αναστηθεί για τους λαούς της  Ευρώπης και όλου του κόσμου....

Παραπομπές

1.        Ματθαίος Στ 19 « Μη θησαυρίζετε υμίν θησαυρούς επί της γης, όπου σης και βρώσις αφανίζει, και όπου κλέπται διορίσσουσι και κλέπτουσι».

2.        Ματθαίος Η  20 « και λέγει αυτώ ο Ιησούς: Αι αλώπεκες φωλεούς έχουσι και τα πετεινά του ουρανού κατασκηνώσεις, ο δε υιός του ανθρώπου δεν έχει που την κεφαλήν κλίνη» Επίσης Λουκάς Θ58

3.        Ματθαίος ΙΘ 21 « Έφη αυτώ ο Ιησούς. Ει θέλεις τέλειος είναι, ύπαγε πώλησον σου τα υπάρχοντα και δος πτωχοίς, και έξεις θησαυρόν εν ουρανώ και δεύρο ακολούθει μοι» (επίσης: Λουκάς ΙΗ 22)

4.        Ματθαίος ΙΘ 23-24 «Ο δε Ιησούς είπε τοις μαθηταίς αυτού. Αμήν αμήν λέγω υμίν ότι δυσκόλως πλούσιος εισελεύσεται εις την βασιλείαν των ουρανών. Πάλιν δε λέγω υμίν, ευκολότερον εστί κάμηλον δια τρυπήματος ραφίδος διελθείν ή πλούσιον εις την βασιλείαν του θεού εισελθείν.» Επίσης Μάρκος Ι 23,25, Λουκάς ΙΗ 24-25

5.         Αλίμονο σε εσάς τους πλούσιους γιατί δεν θα ικανοποιηθούν τα αιτήματα σας. Αλίμονο στους χορτασμένους γιατί θα πεινάσουν.

6.        Λουκάς Στ 24-25 «ουαί υμίν τοις πλουσίοις, ότι απέχετε την παράκλησιν υμών. Ουαί υμίν οι εμπεπλησμένοι, ότι πεινάσετε....»

7.        Πράξεις Β 44-45 πάντες δε οι πιστεύοντες ήσαν επί το αυτό και είχον άπαντα κοινά και τα κτήματα και τις υπάρξεις επίπρασκον και διεμέριζον αυτά πάσι καθότι αν τις χρείαν είχε

8.        Λουκάς ΙΒ 33 « πωλήσατε τα υπάρχοντα υμών και δότε ελεημοσύνην, ποιήσατε εαυτοίς βαλάντια μη παλαιούμενα, θησαυρόν ανέκλειπτον εν τοις ουρανοίς όπου κλέπτης ουκ εγγίζει ουδέ σης διαφθείρει»

9.        Λουκάς Ι 3-4 « υπάγετε ιδού εγώ αποστέλνω υμάς ως άρνας εν μέσω λύκων. Μη βαστάζετε βαλλάντιον, μη πήραν, μηδέ υποδήματα..»

10.     Λουκάς ΙΔ 33 « ούτως ουν πας εξ υμών, ος ουκ αποτάσσεται πάσι τοις εαυτού υπάρχουσιν, ου δύναται είναι μου μαθητής.»

11.     Α Τιμόθεον Στ 8 « έχοντες δε διατροφάς και σκεπάσματα, τούτοις αρκεσθησόμεθα»

12.     Ιακώβου Ε 1-3 Άγε νυν οι πλούσιοι, κλαύσατε ολολύζοντες επί ταις ταλαιπωρίαις υμών ταις επερχομέναις. Ο πλούτος υμών σέσηπε και τα ιμάτια υμών σητόβρωτα γέγονεν, ο χρυσός υμών και ο άργυρος κατίωται, και ο ιός αυτών εις μαρτύριον υμίν έσται και φάγεται τας σάρκας υμών ως πυρ ...»

13.     Μάρκος Ι 23,25 « και περιβλεψάμενος ο Ιησούς λέγει τοις μαθηταίς αυτού. Πώς δυσκόλως οι τα χρήματα έχοντες εις την βασιλείαν του θεού εισελεύσονται!....ευκολότερον έστι κάμηλον δια τρυμαλιάς ραφίδος εισελθείν ή πλούσιον εις την βασιλείαν του θεού εισελθείν.»

14.     Λουκάς ΙΗ 22 « ακούσας δε ταύτα πάντα ο Ιησούς είπεν αυτώ: Έτι εν σοι λείπει: Πάντα όσα έχεις πώλησον και διάδος πτωχοίς, και έξεις θησαυρόν εν ουρανώ, και δεύρο ακολούθει μοι»

15.     Λουκάς ΙΗ 24-25 « ..πως δυσκόλως οι τα χρήματα έχοντες εισελεύσονται εις την βασιλείαν του Θεού! Ευκοπώτερον γαρ έστι κάμηλον δια τρυμαλιάς ραφίδος εισελθείν ή πλούσιον εις την βασιλείαν του Θεού εισελθείν»

16.     Λουκάς Θ58 « ....αι αλώπεκες φωλεούς έχουσι και τα πετεινά του ουρανού κατασκηνώσεις. Ο δε υιός του ανθρώπου ουκ έχει που την κεφαλήν κλίνη»

17.     Έξοδος Κ 4 ου ποιήσεις σεαυτω είδωλον, ουδέ παντός ομοίωμα....